کمتر کسی تصور میکرد که «تیکتاک» بهعنوان پلتفرم مبتنی بر تولید ویدئوهای کوتاه سرگرمی تبدیل به نقطه نزاع جمهوری خلق چین و ایالات متحده آمریکا شود. با اینحال بهنظر میرسد این سناریو واقعیت یافته است. دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا روز پنجم مهرماه 1404 ا دستور اجرایی طرحش برای فروش شاخه آمریکایی پلتفرم «تیکتاک» به سرمایهگذاران آمریکایی را امضا کرد. جی دی ونس معاون او اعلام کرده که شرکت آمریکایی جدید ارزشی حدود ۱۴ میلیارد دلار خواهد داشت. از پایان جنگ سرد، دولت آمریکا از طریق شرکتهای فناوری سیلیکونولی مانند گوگل، فیسبوک و آمازون بر بازار جهانی پلتفرمهای دیجیتال تسلط داشته است. این سلطه بخشی از یک استراتژی بزرگتر است که به آمریکا کمک میکند با استفاده از اتحادها و همکاریهای استراتژیک، نفوذ خود را در سراسر جهان حفظ کند. رشد تکنولوژیک، اقتصادی و نظامی چین، این نظم جهانی لیبرال را که حول هژمونی ایالات متحده شکل گرفته، بیثبات کرده است.
یکی از ابزارهایی که چین بهواسطه آن توانسته نظم آمریکایی به چالش بکشد، تیکتاک است. تیکتاک، اپلیکیشنی است که توسط شرکت چینی بایتدنس توسعه یافته و باتکیهبر ویدئوهای کوتاه و الگوریتم هوشمند، بیش از 1.5میلیارد کاربر فعال ماهانه در سراسر جهان و 113 میلیون کاربر در آمریکا جذب کرده و در نهایت به رقیبی جدی برای غولهای فناوری ایالات متحده مانند فیسبوک، اینستاگرام و یوتیوب تبدیل شده است. امروز این پلتفرم در مرکزیت یک رقابت ژئوپلیتیکی پیچیده میان دو ابرقدرت جهانی قرار گرفته و به نمادی از کشمکش بر سر کنترل فضای دیجیتال تبدیل شده است. نه فقط ترامپ، بلکه دولت عمیق آمریکا، تیکتاک را نمادی از چالش روبهرشد چین برای هژمونی این کشور میداند.
شکلگیری رابطۀ ترامپ و پلتفرم چینی
موفقیت تیکتاک مدیون ویژگیهای نوآورانه آن است. این پلتفرم امکان تولید و اشتراکگذاری ویدئوهای کوتاه را فراهم میکند. تیکتاک بهویژه در میان جوانان ۱۸ تا ۲۵ساله محبوب است که در ماه ژوئن گذشته روزانه نزدیک به یک ساعت را صرف این پلتفرم کردهاند. برای نوجوانان آمریکایی تیکتاک اپلیکیشن اصلی است و زمان صرفشده در آن از مجموع زمان استفاده از یوتیوب و اینستاگرام بیشتر است. این جذابیت، تیکتاک را به یک نیروی تجاری قدرتمند تبدیل کرده است. پیشبینی میشود درآمد تیکتاک در ایالات متحده که عمدتاً از تبلیغات و تجارت الکترونیک حاصل میشود، در سال جاری به ۲۰ میلیارد دلار برسد. حتی با وجود تهدیدهای ممنوعیت، تیکتاک در سال جاری یکی از پردانلودترین اپلیکیشنها در ایالات متحده باقی مانده است.
بااینحال، نشانههایی از کاهش زمان صرفشده توسط کاربران آمریکایی مشاهده میشود، زیرا رقبایی مانند اینستاگرام و یوتیوب ویژگیهای مشابهی مانند ویدئوهای کوتاه را تقلید کردهاند و بسیاری از کاربران یا والدین آنها تلاش میکنند زمان استفاده از گوشیهای هوشمند را محدود کنند. با وجود این، نفوذ تیکتاک در میان جوانان، بهویژه در انتخابات اخیر ایالات متحده، نقش مهمی ایفا کرده است. یکی از دلایلی که باعث شده ترامپ علاقه شدیدی به تصاحب تیکتاک داشته باشد، این است که او اعتقاد دارد محتوای تیکتاک به او کمک کرد تا در انتخابات سال گذشته با رأیدهندگان جوان عملکرد بهتری داشته باشد. این نفوذ گسترده، تیکتاک را به یک ابزار استراتژیک برای تأثیرگذاری فرهنگی و سیاسی تبدیل کرده است.
چرا تیکتاک به اوج اهمیت ژئوپلیتیکی رسید؟
کاربران اینستاگرام حتماً با این اتفاق مواجهه داشتهاند که بهمحض جستوجو درباره یک موضوع، بخش اکسپلور پر از محتواهای مربوط به آن موضوع میشود. این فناوری، ابتکار تیکتاک بود و کمکم به سیلیکونولی رسید. این سیستم، از دادههای رفتاری کاربران، مانند مدت زمان تماشا، لایکها و اشتراکگذاریها، برای ارائه جریان بیپایانی از ویدئوها استفاده میکند. هر ویدئویی که از فرایند غربالگری اولیه عبور کند، حداقل به ۲۰۰ کاربر نمایش داده میشود و فرصت وایرالشدن را افزایش میدهد؛ اما حجم عظیمی از دادههای کاربر را برای تغذیه الگوریتم جمعآوری میکند.
طبق گزارشی که نشریه «اکونومیست» منتشر کرده، محتوای تیکتاک در ماه «مه» سال جاری عمدتاً بر سرگرمی متمرکز است. این تحقیق نمونهای از ویدئوهای منتشرشده در ۱۰آوریل ۲۰۲۴ را بررسی کرده نشان میدهد که حدود ۳۰ درصد ویدئوها بدون برچسب هستند. از میان ویدئوهای برچسبدار، ۲۳ درصد به سرگرمی و فرهنگ عامه، مانند ویدئوهای لبخوانی و ۱۳ درصد به زیبایی و مد مربوط میشوند. حدود ۴۲ درصد در دستهبندی مبهم «تصاویر تصادفی» قرار میگیرند. نکته قابلتوجه، حضور کودکان در محتوا بود: ۴ درصد ویدئوها به نوزادان اختصاص داشت و مدل یادگیری ماشینی محققان نشان داد که نزدیک به ۲۰ درصد کل پستها شامل افراد زیر سن قانونی است. این موضوع نگرانیهایی را در مورد ایمنی و حریم خصوصی کودکان در پلتفرم ایجاد کرده است.
هشتگها نیز نشاندهنده تمرکز تیکتاک بر محتوای سبک و سرگرمکننده هستند. در مجموعه دادهای شامل 1.9 میلیون ویدئو، هشتگ «دوئت» بیش از ۱۶ هزار بار استفاده شده بود، درحالیکه هشتگ «سیاست» تنها در ۵۸ ویدئو ظاهر شد. این نشان میدهد که تیکتاک عمدتاً فضایی برای محتوای غیرسیاسی است، اگرچه فقدان برچسب برای موضوعات سیاسی یا مناقشهبرانگیز ممکن است تحلیل دقیق محتوا را دشوار کند.
در زمینه حریم خصوصی، تیکتاک دادههایی مانند موقعیت مکانی، علایق کاربران، شمارهتلفن و حتی محتوای کلیپبورد (قسمتی که محتوای کپیشده در آن قرار دارد) را جمعآوری میکند. این شیوهها تفاوت چندانی با پلتفرمهای آمریکایی مانند فیسبوک و گوگل ندارند. بااینحال، آمریکا نگرانی خود را قوانین چینی معرفی میکند که شرکتها را ملزم به همکاری با دولت میکند. ارزیابی سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده در سال ۲۰۲۰ نیز نتیجهگیری کرد که هیچ شواهدی مبنی بر رهگیری دادههای تیکتاک توسط دولت چین وجود ندارد. بااینحال، این نگرانی همچنان در گفتمان سیاسی ایالات متحده وجود دارد؛ زیرا آنها معتقدند دسترسی دولت چین به دادهها بهعنوان تهدیدی برای امنیت ملی تلقی میشود.
تیکتاک برای پاسخ به این نگرانیها اقداماتی انجام داده است. در سال ۲۰۲۰، رولاند کلوتیر، مدیر ارشد امنیت تیکتاک، اعلام کرد که این شرکت با شرکتهای برتر امنیت سایبری همکاری میکند تا پایبندی به استانداردهای جهانی را تقویت کند و دسترسی به دادههای کاربران را محدود کرده است. او تأکید کرد کارمندان در منطقه آسیا از جمله چین، دسترسی بسیار محدودی به دادههای کاربران از اتحادیه اروپا و ایالات متحده دارند. تیکتاک همچنین مراکز شفافیتی در لسآنجلس و واشنگتن دیسی تأسیس کرد که به قانونگذاران امکان دسترسی به کد منبع الگوریتمهایش را میدهد، اقدامی که آن را از بسیاری از پلتفرمهای دیگر متمایز میکند.
متن کامل گزارش علی ملکی، خبرنگار گروه سیاست را در روزنامه فرهیختگان بخوانید