فرهیختگان: به مناسبت اولین سالگرد شهادت سیدحسن نصرالله و سیدهاشم صفیالدین نگاهی جامع به تحولات تاریخی لبنان در چهار مقطع کلیدی داشتهایم که نقش بیبدیل حزبالله را در شکلدهی به امنیت و هویت ملی این کشور نشان میدهد. از دهههای پرآشوب پیش از تأسیس حزبالله، که لبنان زیر یوغ اشغال رژیم صهیونیستی و بحرانهای داخلی رنج میبرد، تا دوران بازسازی کنونی. در دهههای ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، لبنان شاهد حملات بیامان رژیم صهیونیستی بود که با فقر، محاصره و کشتار غیرنظامیان همراه شد. خاطرات شهید مصطفی چمران از این دوره، تصاویری تکاندهنده از رنج مردم و تلاش آزادگان برای حمایت از محرومان ارائه میدهد. با تأسیس حزبالله در سال ۱۹۸۲ و سازماندهی آن در سال ۱۹۸۵ تحت رهبری سیدعباس موسوی، لبنان گامی به سوی مقاومت سازمانیافته برداشت. دوران دبیرکلی سیدحسن نصرالله از سال ۱۹۹۲، نقطهعطفی بود که با آزادسازی جنوب لبنان در سال ۲۰۰۰ و پیروزی در جنگ ۳۳ روزه ۲۰۰۶، حزبالله را به نماد بازدارندگی تبدیل کرد. در جنگ ۲۰۲۳ غزه، حزبالله با حمایت از فلسطین، قدرت فراسرزمینی خود را نشان داد. پس از شهادت سیدحسن نصرالله و سیدهاشم صفیالدین در سال ۲۰۲۴، علیرغم فشارهای سنگین، حزبالله با بازسازی ساختار و پیروزی در انتخابات شوراها، سرمایه اجتماعی خود را تقویت کرد و پروژه خلع سلاح را ناکام گذاشت. این دوره، نشاندهنده قدرت ساختاری حزبالله است که علیرغم شهادت رهبرش و فشارهای خارجی، توانسته سرمایه اجتماعی خود را افزایش دهد و در برابر تلاشها برای تضعیف ایستادگی کند. مقاومت در برابر ایده تحمیلی خلع سلاح و پیروزی در انتخابات شوراها، واقعیتی است که روایت تضعیف حزبالله را رد میکند و نشان میدهد چگونه این گروه توانسته ساختار خود را احیا و نقش بازدارندهاش را حفظ کند.
وضعیت لبنان پیش از پیدایش حزبالله: دوران آشوب، اشغال و مقاومت اولیه
لبنان در دهههای پیش از تشکیل حزبالله، کشوری بود که درگیر بحرانهای عمیق امنیتی، سیاسی و اجتماعی شده بود. این دوران، که از اواخر دهه ۱۹۶۰ تا اوایل دهه ۱۹۸۰ را در بر میگیرد، با حضور فزاینده نیروهای خارجی، درگیریهای داخلی و حملات مکرر رژیم صهیونیستی همراه بود. شهید مصطفی چمران، یکی از چهرههای برجسته این دوره، با دستنوشتههای خود تصویری زنده از رنجهای مردم لبنان ارائه میدهد. او که در اوج دستاوردهای علمی در آمریکا بود، در سال ۱۹۶۷ میلادی، برابر با ۱۳۴۶ شمسی، به لبنان سفر کرد تا در کنار مبارزان لبنانی علیه رژیم صهیونیستی قرار گیرد.
یکی از نخستین خاطرات شهید چمران مربوط به می ۱۹۶۷ میلادی، برابر با ۱۳۴۶ شمسی است. او به دستور امام موسی صدر مأمور شد تا به منطقه برج حمود برود و مقداری آرد، برنج، شکر و دیگر احتیاجات را میان مردم تقسیم کند. چمران در توصیف وضعیت این منطقه نوشت: «هیچکس نمیتوانست از منطقه خارج شود و هر روز تعدادی از مسلمانان در عبور از این ناحیه کشته میشدند. فقر و گرسنگی به اوج رسیده بود و شاید 90 درصد مردم از این منطقه طوفانزده گریخته بودند. شهر بمبارانشده، مصیبتزده و زجر دیده بود و شب و روز مورد تجاوز و بمباران قرار میگرفت.»
تحول در وضعیت لبنان پس از پیدایش حزبالله: دوران رهبری سیدعباس موسوی
با حمله رژیم صهیونیستی به لبنان در سال ۱۹۸۲ میلادی و اشغال نیمی از خاک این کشور، زمینه برای ظهور یک نیروی مقاومت جدید فراهم شد. این حمله نقطهعطفی بود که شکست گروههای فلسطینی، احزاب چپ لبنان، نظریههای ملیگرایی عربی و ایدئولوژیهای چپ را برجسته کرد. در این شرایط، حزبالله لبنان در سال ۱۹۸۲ تشکیل شد و در سال ۱۹۸۵ سازماندهی مجدد گردید و نام رسمی یافت. این جنبش از جنبش امل اسلامی منشعب شد و به حزبالله لبنان تبدیل گشت. سیدعباس موسوی در فوریه ۱۹۸۵ موجودیت حزبالله را اعلام کرد و بسیاری از شیعیان به آن پیوستند. مقابله حزبالله با اشغالگران صهیونیست در دهه ۸۰ میلادی باعث محبوب شدن آن در میان بخشهایی از مردم لبنان گردید، هرچند هنوز با مقبولیت گسترده فاصله داشت، زیرا جنبشی تازهتأسیس بود.
از همان آغاز، تلاشهایی برای تخریب حزبالله شروع شد و آن را به ایران منتسب میکردند، با ادعای تأثیرپذیری از انقلاب اسلامی، و به عنوان جنبشی معرفی میکردند که به دنبال سلطه بر لبنان است. حزبالله در شرایطی شکل گرفت که هم باید با اشغالگران صهیونیست مقابله میکرد و هم با بحرانهای اقتصادی و اجتماعی داخل لبنان دست و پنجه نرم میکرد. اقدامات اولیه آن، اما، به تدریج آن را به جنبشی تعیینکننده تبدیل کرد.
وضعیت لبنان پس از آغاز دبیرکلی سید حسن نصرالله: دوران بلوغ نظامی، سیاسی و پیروزیهای تاریخی
با ترور سیدعباس موسوی در سال ۱۹۹۲ میلادی به دست نیروهای نظامی اسرائیلی، سیدحسن نصرالله به مقام دبیرکلی حزبالله لبنان رسید. این تغییر رهبری، آغاز مرحله جدیدی از بلوغ نظامی و سیاسی حزبالله بود. پس از پایان جنگ داخلی لبنان در سال ۱۹۹۰، حزبالله وارد عرصه توسعه همهجانبه تجهیزات نظامی و همچنین سیاسی شد. در نخستین ورود به میدان سیاست، در انتخابات پارلمانی ۱۹۹۴ با 13 کاندیدا شرکت کرد که تمام کاندیداهای این جنبش به پارلمان راه یافتند. این موفقیت، نشاندهنده رشد سیاسی حزبالله بود.
مهمترین نقطهعطف در این دوره، پایان اشغال جنوب لبنان از وجود رژیم صهیونیستی و نیروهای ارتش جنوب تحت فرماندهی آنتوان لحد بود. اشغالگران صهیونیست جنوب لبنان را تصرف کرده بودند و تا سال ۲۰۰۰ حاضر به عقبنشینی نهایی نبودند. مقاومت اسلامی لبنان بر عزم خود برای ادامه مبارزه تا آزادسازی کامل سرزمین لبنان تأکید کرد. با ادامه مقاومت، رژیم صهیونیستی مجبور شد در ۳ ژوئن ۱۹۹۹ از منطقه جزین عقبنشینی کند. ارتش رژیم صهیونیستی اعلام کرد که در نهایت در ۷ ژوئیه سال ۲۰۰۰ به صورت یکجانبه از خاک لبنان خارج میشود؛ که مهر تأییدی بر اولین شکست کامل نظامی رژیم صهیونیستی در طول جنگ با اعراب بود و پایان اسطوره شکستناپذیری ارتش آن و اثبات حقانیت راه جهاد و مقاومت در برابر اشغالگری را نشان داد. با افزایش حملات مقاومت اسلامی و نیروهای مردمی علیه مواضع ارتش رژیم صهیونیستی، خروج نیروهای صهیونیست چهل و پنج روز زودتر از موعد مقرر انجام شد. از ۲۱ مه ۲۰۰۰، پس از اجرای چندین عملیات توسط رزمندگان مقاومت اسلامی بر ضد هنگ هفتادم نیروهای آنتوان لحد در مناطق علمان، شومریه و عتیرون و شکستهای سنگینی که به آنها وارد آمد، عقبنشینی نیروهای رژیم صهیونیستی از جنوب لبنان آغاز شد. حزبالله با این پیروزی در قامت نیرویی نجاتبخش در لبنان معرفی شد.
وضعیت لبنان در ایام جنگ ۲۰۲۳ و پس از شهادت سیدحسن نصرالله
در سال ۲۰۲۳ میلادی، حزبالله دامنه موضع تدافعی خود را تا غزه گسترش داد. در حالی که حزبالله همواره به عنوان بازوی نظامی لبنان و ابزار تدافعی در برابر رژیم صهیونیستی عمل میکرد، در جنگ رژیم صهیونیستی با غزه، برای حمایت از مردم غزه و کاهش تمرکز رژیم صهیونیستی بر این باریکه وارد عمل شد. اقدامات حمایتی حزبالله باعث شد بخشهای شمالی سرزمینهای اشغالی به مناطقی ناامن برای شهرکنشینان تبدیل شود و تداوم جنگ برای رژیم صهیونیستی بدون هزینه نماند. اگرچه این جنگ هزینههای سنگینی برای حزبالله داشت و علاوه بر بمباران شبانهروزی بیروت در سال ۲۰۲۴ منجر به ترور فرماندهان مقاومت شد، اما یک سال بعد از این ترورها همچنان ساختار و سازمان حزبالله احیا و تقویت شده است.
ماجرای شهادت سیدحسن نصرالله و پس از آن، حزبالله را واقعاً تحت فشار در لبنان قرار داد، اما خبرهای جدی و واقعی نشان میدهد که سازمان رزم حزبالله تا حد زیادی بازسازی شده است. ایده خلع سلاح که با اعمال فشار خارجی و مجبور کردن دولت لبنان دنبال میشود، هنوز پیادهسازی نشده و ظرفیت اجتماعی حزبالله به طور روزافزونی رشد داشته است. پیروزی مطلق در انتخابات شوراهای لبنان اخیراً تصویر کاملی از افزایش ظرفیت اجتماعی و قدرت سیاسی و مردمی حزبالله ارائه میدهد. این قدرت باعث میشود جلو هرگونه اقدام سیاسی برای از بین بردن جریان مقاومت در لبنان گرفته شود و سایه تهدید آن بر سر رژیم صهیونیستی همچنان باقی بماند.