ادعای نماینده ویژه آمریکا به لحاظ تاریخی واقعیت ندارد. گذری سطحی به تاریخ، این گزاره را اثبات میکند که اولین و مستحکمترین دولتها در همین منطقه شکل گرفتند. در گفتوگو با خسرو معتضد، تاریخپژوه، به بررسی هویت تمدنی منطقه موسوم به خاورمیانه پرداختیم.
نماینده ویژه آمریکا بهتازگی ادعا کرده که خاورمیانه تمدنی نداشته است. این ادعا به لحاظ تاریخی چقدر درست است؟
آمریکا خودش پیش از سال 1492 وجود نداشته و سرزمین ناشناختهای بود که کشف آن، از نظر جغرافیایی، توسط ابوریحان اتفاق افتاده است. ابوریحان بیرونی قبل از گالیله و کوپرنیک، کروی بودن زمین را ثابت کرد و گفت جایی مثل قاره آسیا و اروپا در آنسوی کره زمین وجود دارد. اما چون مغولها آمدند و کتابها از بین رفت، این موضوع به اسم گالیله و کوپرنیک ثبت شد. بعدها اثبات شد که ابوریحان بیرونی این را تشخیص داده است و کتابهایش در همه جای مشرق زمین نوشته و توزیع میشد. علت اینکه آمریکا به خودش جرئت میدهد این حرفها را بزند این است که تبلیغات خوبی نداریم. آمریکاییها زمان شاه هم ما را نمیشناختند. شخص ترامپ فرد بیسوادی است؛ وقتی میرفت در آلاسکا با پوتین دیدار کند، گفت میروم به سرزمین روسیه. وقتی رئیسجمهور آمریکا نمیداند که آلاسکا برای آمریکاست و از حدود 7 میلیارد دلار در قرن نوزدهم آن را از روسیه خریدند، از بقیه افراد دولت او چه انتظاری دارید؟
اولین دولت-ملتهایی که در جهان شکل گرفتند در همین منطقه خاورمیانه بودند، درست است؟
نام این منطقه خاورمیانه نبود؛ «خاور نزدیک» بود. در قرن 19 دریاسالار ماهان نام این منطقه را خاور نزدیک گذاشته بود، یعنی مشرقی که به اروپا نزدیک است. خاورمیانه در جنگ جهانی دوم متداول شد. اگر مجلات خارجی زمان رضاشاه را نگاه کنید، نوشته شده(NEAR EAST)، چون پشت سر آن خاور دور بود. بعد از جنگ جهانی دوم، خاورمیانه که موضوع ایران و شوروی و تجاوزات ایران و شوروی برای تجزیه ایران اتفاق افتاد، این واژه بر سر زبانها افتاد و پس از آن مسئله نفت. نفت آنقدر مسئله مهمی بود که خاورمیانه به وجود آمد؛ مرکب از ایران، افغانستان و حتی هندوستان و مصر، همه جزو خاورمیانه هستند. یک مجله هم انگلیسیها در ایران منتشر میکردند به نام میدل ایست به همین نام.
اساساً دولت-ملت با آن مفهوم مدرن در آسیا وجود داشته است؟
ما در ایران از زمان قوم آریا، دولت داشتیم. اسلام که آمد، در مدت 200 سال دولت اسلامی حاکم بود. اما کلمه NATION کلمه جدیدی است که از زمان انقلاب کبیر فرانسه حاکم شد.
به نظر میرسد بعد از سایکس- پیکو، غربیها به دنبال تجزیه و تغییر منطقه هستند.
دولت عثمانی یک دولت قلابی بود و دولت واحدی وجود نداشت و جدا شدن آن محتمل بود. ولی واقعیت این است که برنامه تجزیه در مورد ایران را هم دارند. قرارداد 1907 ایران را به سه قسمت تقسیم کرد، قرارداد 1915 دو قسمت تقسیم کرد، قرارداد 1919 قباله را آقای وثوقالدوله به انگلستان داد و در جنگ جهانی دوم هم آقای برنز، وزیر خارجه آمریکا گفت ایران باید 7 کشور بشود و به آشوریها هم یک قسمت داده شود، به ارامنه، ترکها و بلوچستان داده شود. این حرفها گفته میشود اما به نتیجهای نخواهد رسید.