انگلیس، کانادا، استرالیا و پرتغال و برخی دیگر از کشورهای اروپایی تحت فشار افکار عمومی در حال شناسایی دولت فلسطین هستند. این اقدام که با طرح عربستان و فرانسه دنبال میشود پاسخی به شهرکسازیهای اسرائیل در منطقه E1 کرانه باختری و رشد حامیان فلسطین در جهان است. نظرسنجیهای مؤسسه انگلیسی یوگاو (YouGow) نشان میدهد محبوبیت خالص اسرائیل در اروپا به پایینترین سطح رسیده؛ منفی ۴۴ در آلمان، منفی ۴۸ در فرانسه، منفی ۵۵ در اسپانیا. تنها ۱۳ تا ۲۱ درصد از اروپاییان دیدگاه مثبت نسبت به اسرائیل دارند و ۶۳ تا ۷۰ درصد دیدگاهشان منفی است. در انگلیس، ۵۱ درصد اقدامات اسرائیل در غزه را «غیرموجه» و ۳۷ درصد همدردی خود را با فلسطینیان اعلام کردند، در حالی که ۴۲ درصد حامیان اولیه اسرائیل معتقدند نتانیاهو دارد زیادهروی میکند. شاید این نتایج در ابتدا سطحی به نظر برسد و این تصور وجود داشته باشد که بعد از دههها جنایت رژیم صهیونیستی در فلسطین، عبارت «زیادهروی» بسیار کوتهبینانه است؛ اما با توجه به نفوذ رسانهای اسرائیل در اروپا و آمریکا و حساسیتهای مرتبط با یهودیستیزی، حتی اندک کاهشی در حمایت اروپاییان از اسرائیل مهم است.
این چرخش که حتی محافظهکاران انگلیسی را به تردید واداشته، نشاندهنده نقش تعیینکنندگی افکار عمومی در بازتعریف سیاست خارجی است که میتواند بنیامین نتانیاهو را به سوی انزوای دیپلماتیک و تحریمهای احتمالی اروپا سوق دهد.
اعلام هماهنگ و استراتژیک؛ یک تغییر پارادایم در دیپلماسی غرب
اعلامیه هماهنگ بهرسمیتشناسی فلسطین، نخستین نشانه از یک تغییر پارادایم در سیاست خارجی غرب بود. برخلاف گذشته که هرگونه اقدام در این زمینه با احتیاط و مدارا صورت میگرفت، این بار شاهد یک موج دیپلماتیک سازمانیافته بودیم. انگلیس، کانادا و استرالیا، سه رکن اصلی ائتلاف اطلاعاتی «پنج چشم»، به صورت همزمان این اقدام را به اطلاع عموم رساندند.
این موج به سرعت به پرتغال نیز رسید. پائولو رانگل، وزیر امور خارجه پرتغال، تصمیم کشورش را «اجرای خطمشی ثابت» توصیف کرد و بر «راهحل دو دولت» به عنوان «تنها مسیر برای دستیابی به صلح عادلانه و پایدار» تأکید کرد. اظهارات او به روشنی نشان میداد که این اقدام، یک گسست کامل از مواضع گذشته و پیوستن به جبههای است که دیگر نمیتواند در مقابل فشار افکار عمومی بایستد.
فراتر از این، کشورهای مهم اروپا مانند بلژیک، فرانسه، لوکزامبورگ، مالت، نیوزیلند و لیختناشتاین نیز اعلام کردند که به جمع ۱۴۷ کشوری خواهند پیوست که تاکنون فلسطین را به رسمیت شناختهاند. این اقدامات نه تنها یک واکنش اخلاقی، بلکه یک استراتژی حسابشده برای احیای راهحل دو دولت است که اکنون در آستانه فروپاشی کامل قرار دارد. این طرح ویژه با عاملیت فرانسه و عربستان قرار است به عنوان سکوی پرتابی برای این استراتژی عمل کند. فرانسه با این اقدام، عملاً رهبری دیپلماتیک جدیدی در منطقه را به دست گرفته و سیاستهای آمریکا در خاورمیانه را به چالش کشیده است.
اروپا علیه اسرائیل
در نظرسنجی «YouGov» در روز سوم ژانویه از کشورهای کلیدی اروپای غربی، محبوبیت خالص اسرائیل به پایینترین سطح خود رسیده است. در آلمان منفی ۴۴، فرانسه منفی ۴۸ و دانمارک منفی ۵۴، مردم نسبت به اسرائیل بیشتر دید منفی دارند تا مثبت. در ایتالیا منفی ۵۲ و اسپانیا منفی ۵۵ است. تنها ۲۱ درصد در هر کشور دید مثبتی نسبت به اسرائیل دارند، در حالی که ۷۰ درصد دید منفی نشان میدهند.
مقایسه رفتارها نشان میدهد میزان کسانی که معتقدند اسرائیل «در برابر حملات حماس وارد غزه شده و واکنشش متناسب بوده است» بین ۶ تا ۱۶درصد است؛ این عدد نسبت به نظرسنجی ماه اکتبر سال قبل کاهش یافته است. همچنین درصد کسانی که عملیات نظامی اسرائیل را موجه میدانند در فرانسه، آلمان و دانمارک حدود ۲۵درصد است، در انگلیس ۱۸درصد و در ایتالیا تنها ۹ درصد است.
از نظر همدلی و طرفداری، تنها بین ۱۸ درصد در این شش کشور اعلام کردهاند که «بیشترین همدلیشان با اسرائیل است»، که این هم پایینترین یا یکی از پایینترین سطوح تاریخ از زمان حملات حماس است. در مقابل، بین ۳۳ درصد گفتهاند که همدلیشان بیشتر با فلسطینیهاست؛ این عدد تنها در آلمان تقریباً برابر است (۱۷درصد با اسرائیل و ۱۸درصد با فلسطین).
در پایان، اروپاییها نسبت به امکان صلح دائمی در خاورمیانه نیز بدبینتر شدهاند. در فرانسه تنها ۲۹ درصد معتقدند که طرفین ممکن است طی ۱۰ سال آینده اختلافاتشان را کنار بگذارند، در دانمارک این رقم به ۱۵ درصد کاهش یافته است. همچنین در تمامی کشورها انتظارات از امکان صلح واقعی بین ۴ تا ۱۰ واحد درصد کمتر شده است.
چرخش حتی در محافظهکاران انگلیسی
نقطه مهم در تحلیل این تحولات، درک نقش بنیادین افکار عمومی است. این موج بهرسمیتشناسی، نتیجه یک اجماع دیپلماتیک در بروکسل یا پایتختهای غربی نیست، بلکه بازتابی از یک تغییر ژئوپلیتیک در افکار عمومی است. نظرسنجی ابتدای آگوست «YouGov» در انگلیس یک واقعیت غیرقابل انکار را به نمایش گذاشت. ۳۷ درصد از انگلیسیها همدردی اصلی خود را با فلسطینیان اعلام کردند، رقمی که بالاترین سطح از زمان آغاز جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳ است. این آمار نشاندهنده یک تغییر بنیادی در نگرش جامعه انگلیسی است.
تحلیل این دادهها پیامدهای مهمی دارد. اکثریت قابلتوجهی (۵۱ درصد) از شهروندان اقدامات نظامی اسرائیل در غزه را «غیرموجه» میدانند. حتی در میان حامیان اولیه اسرائیل، ۴۲ درصد اذعان کردهاند که اسرائیل «بیش از حد پیش رفته» و از حد دفاع مشروع فراتر رفته است. این خود گواه بر این است که شدت و گستره تلفات غیرنظامیان در غزه، حتی حامیان را نیز به تردید انداخته است.
این تحولات، به طور مستقیم بر سیاستهای داخلی کشورها تأثیر گذاشته است. احزاب سیاسی، به ویژه در جناح چپ، مانند حزب کارگر انگلیس، تحت فشار شدید بدنه اجتماعی و فعالان خود قرار گرفتهاند. کییر استارمر، رهبر این حزب، در بیانیهای که نشاندهنده تغییر موضع او بود، به صراحت بر ضرورت «حفظ امکان صلح و راهحل دو دولت» تأکید کرد و وضعیت فعلی را «فقدان امنیت برای اسرائیل و فقدان یک دولت فلسطینی قابل دوام» توصیف کرد.
حتی در میان محافظهکاران، که به طور سنتی حامیان سرسخت اسرائیل بودهاند، نشانههایی از نگرانی نسبت به هزینههای دیپلماتیک حمایت بیچون و چرا از سیاستهای نتانیاهو دیده میشود. این فشارها، که از خیابانها، دانشگاهها، و سازمانهای جامعه مدنی سرچشمه میگیرد، دولتها را به بازنگری در سیاستهای خود سوق داده است. به رسمیت شناختن فلسطین، دیگر یک حرکت دیپلماتیک انتخابی نیست، بلکه به یک ضرورت سیاسی برای پاسخگویی به افکار عمومی تبدیل شده است.