آموزش عالی دنیا در سالهای اخیر چارهای جز تغییر و تحول پیش روی خود نمیبیند. دانشگاهها، اساتید و حتی سیاستگذران و حکمرانان تصمیم گرفتهاند نظامهای آموزشی را در ابعاد مختلف دچار تغییرات اساسی کنند تا بازدهی بالاتری برای جوامع در پی داشته باشد. امروزه نظام آموزشی با چالشها و مشکلاتی دست به گریبان است که اگر به درستی حل نشوند، میتوانند دانشگاهها و مؤسسات آموزشی را تا سر حد ورشکستگی و در نهایت حذف پیش ببرند و البته این موضوع محدود به کشور یا منطقهای خاص هم نمیشود بلکه از آمریکا و کشورهای غربی گرفته تا اروپا، خاورمیانه و آسیا و آفریقا، تحولاتی در حال رخ دادن است تا نظمی نوین در آموزش عالی شکل گیرد. نمونه آن، طرحی است که به تازگی در دانشگاههای انگلیس به اجرا درآمده است. حدود 12 درصد از رشتههای دوره کارشناسی در دانشگاههای کماعتبار، 6 درصد رشتهها در دانشگاههای با اعتبار متوسط و 5 درصد رشتهها در دانشگاههای با اعتبار بالا حذف شدهاند. این حذفیات محدود به دوره کارشناسی هم نبوده و در مجموع 4 هزار رشته را شامل میشود. در میان رشتههای کارشناسی، بیشترین موارد حذفشده مربوط به حوزه کشاورزی، غذا و علوم وابسته با 20 درصد است. همچنین، علوم فیزیکی با 12 درصد، علوم اجتماعی با 10 درصد و علوم زیستی و ورزشی با 10 درصد در ردههای بعدی قرار دارند. کمترین تعداد حذف رشتهها در پزشکی و دندانپزشکی با 2 درصد و معماری و شهرسازی با 4 درصد اتفاق افتاده است. در مقطع تحصیلات تکمیلی نیز، رشتههای حقوق 14 درصد و رشتههای پزشکی و دندانپزشکی 12 درصد دچار حذف شدهاند. چشمگیرترین آمار هم مربوط به حذف 47 درصدی رشتههای تاریخ، فلسفه و مطالعات دینی در دانشگاههای کماعتبار است.
در حالی که کشورهای مختلف در حال گرفتن تصمیمهای سخت برای تغییر و تحول در آموزش عالی هستند، در ایران اجرای تصمیمهای کلیدی مانند آمایش آموزش عالی دچار وقفهها و چالشهای عجیبوغریبی میشود. نتیجه این چالشها هم وضعیت نهچندان مناسبی در جنبههای گوناگون است که دانشگاهها با آن دست و پنجه نرم میکنند. از آمایش آموزش عالی، طرحی که اواسط دهه نود کلید خورد هیچ خبر جدیدی وجود ندارد، با این حال، به نظر میرسد در انگلیس شرایط جدید و تحولات دو دانشگاه را به یک تصمیم آمایشی رسانده است. دو دانشگاه نامآشنای انگلیسی «کنت» و دانشگاه «گرینویچ» قرار است از سال تحصیلی آینده در قالب یک «ابردانشگاه» شروع به فعالیت کنند.
دانشگاه «کنت» و دانشگاه «گرینویچ» رشتههای خود را برای ادغام اعلام کردهاند که بهطور بالقوه اولین «ابردانشگاه» انگلیس را تا سال 2026 ایجاد خواهد کرد؛ اقدام برجستهای که میتواند آموزش عالی انگلیس را متحول کند. با توجه به اینکه چنین پیشنهادی در زمانی مطرح شده که مؤسسات آموزش عالی با چالشهای اقتصادی جدی روبهرو هستند، دفتر دانشجویان، نهاد ناظر بر آموزش عالی انگلیس، از این اقدام استقبال و تأکید کرد که 40 درصد از دانشگاههای انگلیسی اکنون با کسری مالی مواجه هستند و امید میرود اجرای چنین طرحهایی بتواند آموزش عالی این کشور را از بحران مالی نجات دهد. این ادغام همچنین بهعنوان راهی برای تجمیع منابع و بهبود جایگاه جهانی هر دو دانشگاه در نظر گرفته میشود. در صورت تأیید، این دو دانشگاه نام و هویت جداگانه خود را حفظ خواهند کرد، اما بهصورت جمعی بهعنوان «گروه دانشگاههای لندن و جنوب شرقی» ادامه فعالیت خواهند داد. هدف از این کار، ادغام تخصصها برای ارائه یک تجربه دانشجویی قویتر در هر دو دانشگاه است. معاون رئیس دانشگاه «گرینویچ» در بیانیهای اعلام کرد: «بهعنوان یک گروه دانشگاهی، نیرویی قدرتمند برای منطقه خود خواهیم بود؛ بهطوریکه به جوامع انرژی میدهیم، مهارتهای ساکنان بومی را ارتقا داده و با کسبوکارها برای مقابله با چالشهای پیش رو همکاری میکنیم.»
فشارهای مالی زمینهساز ادغام
این اقدام درست زمانی صورت میگیرد که هر دو دانشگاه در چالشهای مالی اخیر انگلیس تحت تأثیر قرار گرفتند. شهریهها در سال تحصیلی جاری به بیش از 9 هزار و 500 پوند افزایش یافته است. از سوی دیگر، در سال تحصیلی گذشته، تعداد درخواستهای دانشجویان بینالمللی که شهریههای بالاتری پرداخت میکنند، 16 درصد کمتر از حد انتظار دانشگاهها بوده است. این اتفاق پس از اعمال محدودیتهای ویزا در سال 2024 رخ داد. وزرا نیز پیشتر اعلام کرده بودند که به دنبال اعمال مالیات 6 درصدی بر درآمد دانشجویان بینالمللی هستند. دانشگاه «گرینویچ» در بیانیه مالی نوامبر 2024 خود اعلام کرده بود که همچنان با یک بازار بینالمللی ضعیف دستوپنجه نرم میکند که منجر به افزایش اندک درآمد از سال 2023 شده است. این دانشگاه اعلام کرده: «در گرینویچ کسری بودجه نداریم و در تلاشیم تا ثبات مالی خود را حفظ کنیم. رشد ما برای سال تحصیلی 2024-2023 کمتر از حد انتظار است، اما همچنان در حال رشد هستیم.» در عین حال، دانشگاه «کنت» از کاهش 1.2 درصدی کل درآمد پایه برای سال تحصیلی 2024-2023 خبر داده که ناشی از کاهش کمکهای مالی و قراردادها، بهرغم افزایش درآمد شهریهای بوده است. در عین حال، این دانشگاه با بدهیهای معوقه روبهروست. خبرها نشان میدهد که دانشگاه «کنت» در «آستانه ورشکستگی» بوده و این ادغام شاید بتواند وضعیت را برگرداند. دانشگاه کنت در حال حاضر شروع به کاهش برخی از رشتهها برای کاهش هزینهها کرده است، زیرا کسری بودجه برای یک سال دیگر در سال 2024 را ثبت کرده است. اگر این ادغام به تأیید نهایی برسد، این «ابردانشگاه» تازهتأسیس میتواند اولین گروه دانشجویان خود را در سال تحصیلی 2027-2026 جذب و آغاز به کار کند. این دانشگاهها اعلام کردند که موسسه ادغامشده میتواند پایه مالی قویای را برای مقابله با چالشهای اقتصادی پیشروی دانشگاهها، در حال حاضر و آینده فراهم کند.