نگاهها در دانشگاه آزاد بیش از هر زمان دیگری به سمت آزمایشگاهها و کارگاهها دوخته شده است؛ فضاهایی که قرار است نهتنها جایگاه آموزش عملی دانشجویان را تقویت کنند، بلکه نقشی حیاتی در پژوهشهای ملی، همکاریهای صنعتی و حتی روند صادرات و واردات کشور ایفا خواهند کرد. بازنگری آییننامههای قدیمی که دیگر با شرایط امروز دانشگاه همخوانی ندارند و پاسخگوی نیاز دانشگاهها نیستند و ارزیابی و رتبهبندی آزمایشگاهها برمبنای میزان بهرهوری واقعی، بخشی از برنامههای تحولگرایانه در حوزه شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد است. این دانشگاه همچنین تمرکز ویژهای بر راهاندازی آزمایشگاههای مرزی دارد؛ آنطور که عبدالله محمدی، مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد به «فرهیختگان» گفته است حتی در مرز باشماق کردستان، دانشگاه آزاد در حال راهاندازی آزمایشگاهی است تا نمونهها سریعتر بررسی و مسیر تجارت تسهیل شود. در ماکو نیز واحدی دیگر توانسته استاندارد ایزو دریافت کند و حالا آماده ارائه خدمات تخصصی است. به گفته محمدی، هدف دانشگاه تنها تجهیز آزمایشگاهها نیست؛ بلکه هدف، ایجاد شبکهای گسترده است که آموزش، پژوهش و اقتصاد را به هم پیوند دهد و دانشگاه آزاد را به مرجع قابل اعتماد در حوزه آزمایشگاهی تبدیل کند. در گفتوگو با مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد به جزئیات اقدامات دانشگاه آزاد در حوزه آزمایشگاهها و کارگاهها پرداختهایم که در ادامه مشروح آن را از نظر میگذرانید.
استانداردسازی آزمایشگاهها با سرفصلهای درسی
دانشگاه آزاد از ابتدای امسال فعالیتهای خود در حوزه آزمایشگاهها و کارگاهها را به صورت جدی دنبال کرده است و تمرکز ویژهای بر آمادهسازی فضاهای عملی آموزشی داشته است. به گفته عبدالله محمدی، مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد، یکی از مهمترین اقدامات شش ماه گذشته در این اداره کل بحث استانداردسازی آزمایشگاهها بوده است تا جایی که تاکنون ۱۶ آزمایشگاه دانشگاه موفق به دریافت استاندارد ISO 1725 شدهاند. او پیشبینی میکند در شش ماه دوم سال، این تعداد افزایش پیدا کند. محمدی تأکید کرد که استانداردسازی آزمایشگاهها تنها به دریافت گواهی محدود نمیشود، بلکه استانداردسازی برای شروع سال تحصیلی، متناسبسازی آزمایشگاهها با سیلابسهای درسی، ارتقای ایمنی تجهیزات و متناسبسازی امکانات آموزشی نیز بوده است. هدف از این اقدامات، فراهم کردن بسترهای عملی قوی برای آموزش دانشجویان است تا تجربه عملی آنها در آزمایشگاهها و کارگاهها بهبود پیدا کند. او افزود: «تلاش ما این است که برای سال تحصیلی جدید، آزمایشگاهها و کارگاهها کاملاً آماده باشند و بتوانند نقش مؤثری در تقویت آموزش عملی دانشجویان ایفا کنند.» این اقدامات نشان میدهد که دانشگاه آزاد در تلاش است کیفیت آموزشهای عملی را ارتقا دهد و آزمایشگاهها را به فضایی ایمن و استاندارد برای یادگیری دانشجویان تبدیل کند.
بازنگری آییننامهها متناسب با سند تحول
بهروزرسانی آییننامهها از دیگر برنامههای حوزه آزمایشگاهی دانشگاه است. آییننامههایی که چند سال از ابلاغ آنها گذشته و با توجه به سیاستها و شرایط جدید دانشگاه و سند تحول و تعالی، باید مورد بازنگری قرار بگیرند تا روند اجرایی آنها بهبود یابد. محمدی در این باره گفت: «جایی که احساس شود این بازنگری به دانشگاه کمک میکند تا آییننامهها دقیقتر و متناسب با نیازهای امروز دانشگاه اجرا شده و روند اجرای امور تسریع شود این کار را انجام خواهیم داد. گاهی ممکن است با یک دستورالعمل آییننامه اصلاح شود و بعد از مدتی ممکن است کل آییننامه بازنگری شود.»
به گفته مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه، این بازنگری با استفاده از نظرات همکاران استانی انجام میشود و پس از تصویب در هیئت رئیسه و در صورت نیاز بعد از تصویب در هیئت امنای دانشگاه، به واحدهای دانشگاهی ابلاغ خواهد شد. آنطور که محمدی گفته است به زودی آییننامه مراکز تحقیقاتی و آییننامه شبکه آزمایشگاهی و کارگاهی دانشگاه بهروزرسانی شده و در این مسیر قرار خواهند گرفت. او در این باره توضیح داد: «در حوزه مراکز تحقیقاتی موضوع تفویض اختیار بیشتر به رؤسای مراکز لحاظ شده است تا آنها بتوانند اختیارات بیشتری برای جذب پروژههای بروندانشگاهی داشته باشند. همچنین در حوزه آزمایشگاهها و کارگاهها، ایجاد ساختارهای جدید با هدف تسهیلگری و سرعتبخشی به خدمات آزمایشگاهی در دستور کار قرار دارد تا پاسخگویی به نیازهای پژوهشی سریعتر انجام شود.»
رتبهبندی آزمایشگاهها؛ سنجش بهرهوری بر پایه زیرساختها
از دیگر برنامههای دانشگاه در حوزه آزمایشگاهها و کارگاهها میتوان به رتبهبندی آزمایشگاهها و مراکز تحقیقاتی اشاره کرد که بهزودی نتایج آن منتشر خواهد شد. به گفته مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه، این فرایند با هدف سنجش بهرهوری و تطبیق عملکرد با زیرساختها انجام میشود.
محمدی توضیح داد: «ابتدا تلاش میکنیم زیرساختهای هر استان و واحد دانشگاهی بهطور کامل مشخص و اطلاعات آنها در سامانه ساها ثبت شود. سپس عملکرد واحدها بررسی میشود تا ضریب بهرهوری هر آزمایشگاه و کارگاه محاسبه شود. این ضریب نشان میدهد که واحدها تا چه اندازه از امکانات و تجهیزات خود استفاده میکنند و انتظار ما از هر واحد متناسب با زیرساختهایش خواهد بود.»به گفته او، اگر ضریب بهرهوری محاسبه نشود، واحدهای دانشگاهی در رتبهبندی با مشکل مواجه میشوند؛ زیرا باید با توجه به زیرساختهای هر واحد از آنها توقع داشت. او گفت: «این نوع رتبهبندی کمک میکند تا واحدهایی که نیازمند تقویت زیرساختها هستند، شناسایی شوند و مجموعهای از اقدامات تسهیلگرانه برای آنها انجام گیرد. به همین منظور، به واحدهای دانشگاهی مجوز داده شده است که تجهیزات مازاد خود را - که ممکن است به دلیل تغییر ترکیب رشتهها بلااستفاده مانده باشد - در قالب تعاون تجهیزات یا حتی فروش به بیرون از دانشگاه (پس از اخذ مجوزهای لازم) عرضه کنند. این تقویت آزمایشگاهها با توجه به رسالت هر واحد تعریف شده است؛ به عنوان مثال، در آزمایشگاههای آموزشی، تجهیز امکانات آموزشی در اولویت قرار دارد و در بخش خدماتی، خرید تجهیزات تک مدنظر است. بر همین اساس، مشخص شده که کدام واحدهای دانشگاهی دارای کمبود یا نقص هستند و باید برنامهای برای تقویت آزمایشگاههای خود تدوین کنند.»
آنطور که به نظر میرسد، با این رویکرد نه تنها بهرهوری افزایش مییابد، بلکه امکان تطبیق تجهیزات با تغییر ترکیب رشتهها و پاسخگویی به نیازهای آموزشی روز نیز فراهم خواهد شد. این اقدامات نشان میدهد دانشگاه آزاد با ترکیبی از سنجش عملکرد و بهینهسازی منابع در تلاش است تا آزمایشگاهها و کارگاهها به فضایی کارآمد و استاندارد برای آموزش و پژوهش دانشجویان تبدیل شوند.
راهاندازی آزمایشگاه مرزی در باشماق کردستان به زودی
محمدی تأکید کرد که راههای تأمین بودجه برای تجهیز آزمایشگاهها متنوع است و از منابع مختلفی مانند تابآوری واحدها و صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تأمین میشود. به عنوان مثال، در استان کردستان، آزمایشگاهی در مرز باشماق در حال راهاندازی است که برای تجهیز آن، حدود ۴ میلیارد تومان وام از صندوق پژوهش و فناوری در نظر گرفته شده است. این آزمایشگاه به زودی تجهیز و آماده بهرهبرداری خواهد شد و هدف آن تأمین نیازهای پژوهشی و آموزشی منطقه است.او افزود: «تجهیز آزمایشگاهها یکی از ضروریات دانشگاه آزاد محسوب میشود و جزء برنامههای اصلی ماست. با این اقدامات، میتوانیم کیفیت آموزش عملی دانشجویان را افزایش دهیم و در عین حال بهرهوری و کارایی آزمایشگاهها را نیز بهبود بخشیم.»