همکاری ایران با آژانس دوباره از سر گرفته خواهد شد اما این بار خبری از حسن نیت و همکاری حداکثری برای اثبات صلحآمیز بودن برنامه هستهای ایران در کار نیست و سایه بدبینی به فعالیتهای آژانس بالای سر فعالیتهای نظارتیاش باقی خواهد ماند. بمباران سایتهای هستهای ایران، متأثر از گزارشهای جهتدار آژانس و به تبع قانون مجلس، اساساً امکان ادامه همکاری همانند شرایط پیش از تجاوز را ناممکن کرده است، از آنجا که ایران هنوز عضو انپیتی است، اجازه ادامه فعالیتهای نظارتی با تفاوت قائل شدن میان تأسیسات بمباران شده و نشده، در قالب جدید و با صدور اجازه شعام فراهم خواهد شد.
البته وزیر خارجه به این موضوع هم تأکید کرد که برای نظارت بر تأسیسات بمباران شده باید مذاکرات دیگری صورت بگیرد. ایران اما در تدوین این توافق شرطی را روی میز گذاشته که هم مانعی برای تهدیدات اروپاییهاست هم زیانهای احتمالی برای ایران را کاهش میدهد و آن هم این است که در صورت انجام هرگونه اقدامات خصمانه علیه ایران از جمله اسنپبک، تمام این همکاری ملغی خواهد شد. با این حال هنوز در میان افکار عمومی، نخبگان و برخی صاحبنظران این حوزه ابهاماتی در مورد توافق وجود دارد از جمله آنکه آیا تضمینی وجود دارد که شرط ایران مانعی برای فعالسازی ماشه باشد، در ازای تعهداتی که ایران آن را اجرایی خواهد کرد آژانس چه امتیازاتی خواهد داد؟
انتظار میرود، به انتقادهای فنی مطرح شده پاسخی مناسب داده شود و با رفع این ابهامات، بهانه از افرادی که با غرضورزی، فضای سیاسی را ملتهب میکنند، گرفته شود.
تعویق اسنپبک در ازای بازگشت همکاری
بعد از تجاوز آمریکا به تأسیسات هستهای ایران، تروئیکای اروپا و آژانس پازل این تجاوز را کامل کردند. اروپاییها از لزوم مذاکره با ایران گفتند، تهدید ماشه را روی میز گذاشتند و آژانس نیز که با گزارشهای جهتدار فضا را برای آغاز این تجاوز هموار کرده بود در سکوت کامل از کنار این حمله آشکار عبور کرد و درخواست اجازه بازرسی از تأسیسات هستهای را مطرح کرد، اروپاییها بعد از این تجاوز با روی میز گذاشتن تهدیدات و گزینههای مختلف به دنبال اعمال فشار و گرفتن امتیازات حداکثری از ایران بودند. ایران اما با استناد به کارشکنی آژانس، همکاریها را تعلیق کرد. اروپا اما همچنان اعمال فشار به ایران برای فعالسازی ماشه را به شروع همکاری با آژانس و مذاکره با ایران گره زد.
ایران نیز در قالب سه دور مذاکراتی که با آژانس داشت علاوه برآنکه قالب جدیدی برای همکاری تعریف کرد، ادامه همکاری با آژانس را مشروط به عدم انجام اقدامات خصمانه علیه ایران از جمله فعالسازی ماشه کرد. گره زدن شروع این همکاری به تنها گلوله تفنگی که اروپا در اختیار دارد، پاسخی مناسب به این تهدیدات بود به این معنی که اگر اروپاییها پازلها را برای اعمال فشار کنار هم میچینند و از هربهانهای برای تسلیم ایران استفاده میکنند، ایران نیز میتواند از برگ برندهای که در اختیار دارد برای دور کردن این تهدید حداقل به صورت موقت استفاده کند. البته سؤال اصلی همچنان به قوت خود باقی است که آیا مشروط کردن ادامه همکاری با آژانس به عدم فعالسازی ماشه میتواند مانع چکاندن ماشه و یا به تعویق افتادن آن شود؟
همکاری با فرمی جدید
روشن بود که بعد از تجاوز آمریکا به تأسیسات هستهای ایران، شروع همکاری با آژانس در قالب پیشین امکانپذیر نخواهد بود، کارشکنیهای آژانس، درز گزارشهای تأسیسات هستهای ایران و قانون مجلس، اجازه ادامه همکاری به شیوه سابق را نمیداد، اما عضویت ایران در انپیتی، ادامه همکاری را اجتنابناپذیر میکرد. براین اساس ایران قالب جدیدی برای همکاری با آژانس تعریف کرد. برمبنای آنچه وزیر خارجه گفته، میان فعالیتهای نظارتی از سایتهای بمباران شده و نشده تفکیک وجود دارد و آژانس نیز آن را پذیرفته است. در حال حاضر ارائه گزارش در مورد سایتهای بمباران شده ابتدا باید اقدامات ایمنی و محیط زیستی از جانب ایران انجام شود تا فراهم نشدن این شرایط، اقدامی از جانب آژانس صورت نمیگیرد و پس از آن برای قالب جدید مذاکراتی صورت خواهد گرفت.
عراقچی به این موضوع هم اشاره کرد که ارائه گزارش در مورد مواد غنیسازی شده و خسارات وارد شده توسط سازمان انرژی اتمی، تنظیم و در اختیار شعام قرار خواهد گرفت و با تأیید شعام گزارش در اختیار آژانس قرار خواهد گرفت. آنچه از صحبتهای چند روز گذشته دستگاه وزارت خارجه برداشت میشود این است که آژانس دیگر به سهولت گذشته نمیتواند به تأسیسات ایران دسترسی داشته باشد و برای هر بازرسی باید درخواست ارائه شده از جانب شعام مورد تأیید قرار گیرد. فرم جدید همکاری با آژانس، چند نکته قابل توجه دارد؛ این همکاری در سایه بدبینی ادامه پیدا خواهد کرد درست برخلاف شرایط پیش از جنگ که همکاری با آژانس، صلحآمیز و با حسننیت، ادامه داشت. شروع این همکاریها، بهانه را از اروپا برای ادامه فشارها و تهدیدنمایی ایران گرفته و در عین حال به قانون تصویب شده توسط مجلس نیز متعهد مانده است.
نگرانیها به قوت خود باقی است
فارغ از قالب جدید همکاریها با آژانس، نکته اصلی که نباید فراموش کرد این است که آژانس سابقه روشنی در همکاری با ایران ندارد، در موارد متعددی گزارشهای محرمانه، پیش از تأیید صحت کامل آن در رسانهها منتشر شد که برای ایران، هزینههای بینالمللی به همراه داشت، آژانس بارها گزارشهای جهتداری علیه فعالیت هستهای ایران منتشر کرد که در تنظیم گزارشهای تروئیکا علیه فعالیت صلحآمیز هستهای مؤثر بود، در آخرین مورد گزارشهای محرمانه آژانس از فعالیت هستهای ایران درز پیدا کرد و برمبنای اسنادی که ایران دارد بخشی از آنها در اختیار رژیمصهیونیستی قرار گرفته است. با در نظر گرفتن سابقه تیره آژانس، این نگرانی همچنان وجود دارد که آژانس، بار دیگر دست به این کارشکنیها بزند و شرایط را برای ایران پیچیدهتر کند، به ویژه آنکه دبیر کل آژانس همچنان به خوشرقصی برای رسیدن به دبیر کلی سازمان ملل ادامه خواهد داد. بر این مبنا میبایست ادامه همکاری با آژانس را با در نظر گرفتن این نگرانی کلیدی تنظیم کرد و سازوکاری برای جلوگیری از تکرار این کارشکنیها در نظرگرفت.
فرصت پرسش به افکار عمومی بدهید
علاوه بر در نظر گرفتن نگرانیها و نقصهای فنی باید به این موضوع توجه داشت که همچنان ابهامات و سؤالاتی از جانب افکار عمومی در مورد فعالسازی ماشه، وجود دارد. در نقطه اول باید پذیرفت که افکار عمومی ابهاماتی در این مورد دارد و در نقطه بعد اجازه طرح این پرسشها داده شود. فراهم کردن فرصت برای بیان سؤالات و ابهامات، شنیدن آن و پاسخ دادن به ابهامات در قالب انتقادهای فنی، هم نقاط قوت و ضعف توافق را روشن میکند، هم دورنمای روشنی در اختیار ایران برای دور بعدی مذاکرات خواهد داد. از دل انتقادات متقن و فکتمحور است که میتوان نقاط قوت و ضعف توافق را برمبنای منافع ملی سنجید و به ایدهای کارآمدتر و تازهتر رسید.
البته تفاوتی جدی میان نقد فنی با دلیل و برهان و تسویه حسابهای سیاسی و رفتارهای رادیکال که به دنبال پاک کردن صورت مسئله هستند وجود دارد. تکیه به رفتارهای رادیکال، جز ملتهب کردن فضای سیاسی و تعمیم آن به طبقات دیگر جامعه، نتیجه دیگری به همراه نخواهد داشت. ایجاد مجالی برای طرح پرسشهای عالمانه ضمن آنکه به رسمیت شناختن نگرانی افکار عمومی با در نظرگرفتن سابقه تاریک آژانس است، هم فرصتی برای تضارب آرا ایجاد میکند، هم صداهای رادیکال و هزینهساز که بدون در نظر گرفتن منافع ملی، رفتارهایی سیاستزده دارند را به حاشیه میبرد و فضایی هم برای دوقطبیسازی در اختیار رادیکالها قرار نمیگیرد و جو غالب، به انتقادهای کارشناسانه اختصاص پیدا خواهد کرد.
گفتوگوهای مرتبط «فرهیختگان» را در پیوندهای زیر بخوانید:
- مهدی خانعلیزاده: تغییری در مدالیتهٔ بازرسی آژانس رخ نداده است
- ساسان کریمی: همکاری با آژانس بهانه را از غرب میگیرد