رژه بزرگ نظامی چینیها برای بزرگداشت هشتادمین سالگرد پیروزی بر ژاپن در جنگ جهانی دوم روز گذشته برگزار شد و همانگونه که انتظار میرفت، به دلیل حجم بالا و نوع سلاحهای به نمایش گذاشته شده، خبرساز شد.
نمایش جنگندههای پنهان کار نسل پنجم، موشک بالستیک هواپرتاب، موشکهای هایپرسونیک ضد کشتی و انبوهی از انواع موشکهای بالستیک قارهپیما با قابلیت حمل کلاهکهای هستهای در برد اروپا و آمریکا و همچنین پدافند ضدبالستیک و لیزری این رژه را به یک قدرتنمایی عظیم مبدل ساختند.
واکنش فوری، عصبی و با لحن نامعمول «دونالد ترامپ»، رئیس جمهور آمریکا به این رژه که نه به آن دعوت شد و نه قادر به جلوگیری از برگزاریاش بود، حقیقت بزرگی را در خصوص تضعیف جدی نقش واشنگتن آشکار کرد.
ترامپ در موضعگیری خود با ادعای این مسئله که در جنگ جهانی دوم این نیروهای آمریکایی بودند که در آزادسازی چین از ژاپن نقش داشتند، تلاش کرد پکن را تحقیر کرده و ناسپاس توصیف کند، اما توییت او قادر به رویارویی به تصاویر ساخته شده از وقایع چین نبود؛ چه اینکه دیدار ترامپ با پوتین در آلاسکا و صفکشی رهبران قدرتهای اروپایی در کاخ سفید با سیل تصاویر و اخبار گردهمایی و رژه چین، ذایل شدند.
نکات
برای فهم تحولات رخ داده نکات ذیل قابل تأمل هستند.
1- در رژه نیروهای مسلح چین، ارتشی در رده جهانی به نمایش درآمد. در جهان تنها دوکشور آمریکا و روسیه دارای چنین توانمندیهایی هستند. از میان سه ارتش فوق، دو ارتش به شرق تعلق داشته و این دو همکاریها و تجهیزات مشترکی با یکدیگر دارند؛ ارتش چین از برخی تجهیزات سنگین روسی مانند جنگندههای سوخو-30 و سوخو-35 بهره میگیرد و روسها نیز از کمکهای چین در حوزه تأمین قطعات استفاده میکنند.
با این حال ارتش آمریکا از نظر کمیت و کیفیت همچنان برتری قابل توجهی دارد به ویژه آنکه برای عملیات در گسترده جهانی تجهیز شده است درحالیکه ارتشهای چین و روسیه بیشتر برای عملیات در محیط پیرامونی ساخته شدهاند.
2- نمونههای مشابه و مقابل تمام سلاحهای پیشرفتهای که آمریکا و مجموعه غرب از آن بهرهمند هستند، یا متوازنکنندههای آنها، توسط چین به نمایش درآمدند. در برابر جنگنده آمریکایی اف-22، جنگنده جی-20 و در برابر اف-35 جنگنده جی-35 و در برابر سامانه ضدبالستیک ارتفاع بلند تاد، اچ کیو-29. تا پیش از این روسها تلاش میکردند همواره پابهپای آمریکاییها در حوزه تسلیحاتی به پیش بروند، اما امروز که عقب افتادهاند، به جای یکه تازی واشنگتن، پکن به جای مسکو در مقابل این کشور قد علم کرده است. به عنوان نمونه در حوزه جنگندههای پنهانکار، جنگنده سوخو-57 روسیه تولید بسیار کمی دارد و طرح سوخو-75 نیز به محاق رفته است. از این رو در حوزه پنهانکارها این تنها چین است که در ریل رقابت با آمریکا در سه حوزه جنگنده، بمبافکن و پهپاد حضور دارد. البته درباره ساخت بمبافکن رادارگریزی شبیه به بی-2 در چین گمانهزنی شده و تاکنون رونمایی صورت نگرفته است؛ اما برخی با استناد به خبرهای منتشره و پهپادهایی که چینیها به پرواز درآوردهاند، ساخت آن را با احتمال بالا ارزیابی کردهاند. همچنین در حوزه جنگنده نسل ششم، چین دو نمونه رونمایی کرده و آمریکاییها نیز یک طرح در دست تکمیل دارند؛ اما خبری از نمونه روسی نیست.
3- برگزاری توأمان اجلاس سران و رژه نظامی پیروزی بر ژاپن یک نمایش نمادین برای نشان دادن همگرایی این کشورها بود؛ دو ویژگی عمده دولتهایی که در سطح سران شرکت کردند تعلق آنها به اوراسیا و خارج بودن از دایره اتحاد با آمریکا بود. البته در میان سران عضو، رؤسای جمهور آذربایجان و ترکیه نیز حضور داشتند که دومی عضو رسمی ناتو است؛ اما با این وجود، آنکارا به دلیل اجرای برخی سیاستها، در تلاش برای استقلال بیشتر از واشنگتن تلقی میشود.
4- چین با مشاهده درگیریسازی روسیه و سپس ایران با جنگ و احتمال جهتگیری اقدامات نظامی بعدی ناتو علیه این کشور از فاز دفاعی خارج شده است. رژه نظامی خاص با مهمانهایی ویژه به همراه رونمایی از دستاورهای نظامی مهم معنایی جز این ندارد.
5- روسیه و کره شمالی دو کشور از این جمع در نشست چین، در اتحاد دفاعی با یکدیگر در کورسک با اوکراین جنگیدهاند. همگرایی میان این دو کشور بسیار قابل توجه است، به ویژه آنکه نیروهای مشترکشان نبرد با ناتو را تجربه کردهاند.
6- تقریباً همزمان با نشست چین، دولتهای شرقی نبردی دیپلماتیک با غرب را علیه به کارگیری اهرم اسنپبک آغاز کردهاند. این جبهه دیپلماتیک دو گستره را نشان میدهد. گسترده اول نگاه به این کشورها به چشم قدرتهای شرقی است که شامل صفآرایی چین، روسیه، پاکستان و الجزایر در شورای امنیت برای دفاع از منافع ایران میشود. گستره دوم حمایت پاکستان و الجزایر به عنوان دو دولت اسلامی از ایران است؛ از این رو صفآرایی صورت گرفته در شورای امنیت علیه اقدام غرب برای فعالسازی اسنپبک، عملاً تفاوت صفبندی قدرتهای شرقی و جهان اسلام را در برابر غرب به نمایش میگذارد.
7- چین به توسعه «سلاحهای ضد دسترسی» مشهور است. این مفهوم مربوط به مقابله با نیروی دریایی دشمن و جلوگیری از انتقال قوای هوایی و زمینی دشمن به وسیله شناورها از طریق دریاست. این تسلیحات ناوهای هواپیمابر و کشتیهای تدارکاتی را هدف قرار میدهند. پکن در رزمایش اخیر خود سلاحهای دوربرد و پرسرعت ضدکشتی را به نمایش گذاشت که نشان میدهد این کشور آماده است تا دشمن را در شرق آسیا به نیرویی غیرمؤثر و مغلوب تبدیل کند. «جیمز چار»، استادیار مؤسسه مطالعات بینالمللی راجاراتنام در دانشگاه فنی نانیانگ سنگاپور معتقد است که مجموعه تسلیحات جدید نمایش دادهشده نشان میدهد ارتش چین مصمم است در هرگونه منازعه احتمالی با ایالات متحده کنترل آبهای نزدیک را بهدست گیرد. او میگوید: «ترکیب پهپادهای دریایی و موشکهایی که آنها دارند، منطقهای ایجاد خواهد کرد که در شرایط بحرانی حتی نیروی دریایی خارجی قادر به ورود و مداخله در آن نخواهد بود.»
8- ترامپ در طعنه به گردهمایی چین خطاب به رئیسجمهور این کشور نوشته است که «سلام گرم مرا به ولادیمیر پوتین و کیم جونگاون برسانید، همانطور که علیه ایالات متحده دسیسه میکنید.» ترامپ علیرغم بهرهگیری از هر فرصتی برای ایرانهراسی، نام ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه و کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی را در کنار نام رئیسجمهور چین برای متهم کردن به توطئه علیه آمریکا آورده است. این مسئله نشان میدهد علیرغم جبههبندیها در جهان و قصد غرب برای نشان دادن ورود ایران به این بلوکبندیها، تهران سیاست بسیار مستقلی دارد که قابل نادیده گرفتن و پنهانسازی نیست.
9- ترامپ که نمیتوانست به طور مستقیم انتقادی از رژه داشته باشد، بدون مدرک روسیه، کره شمالی و چین را به توطئه علیه آمریکا متهم کرد.
10- از میان سه کشوری که ترامپ آنها را متهم به توطئه علیه آمریکا کرده است، چین و کره شمالی سکوت کرده و فقط روسیه نسبت به آن واکنش نشان داده است. موضعگیری روسها سه جنبه خاص دارد؛ اول سرعت واکنش، دوم سطح واکنش و سوم لطافت این پاسخها. در مورد ویژگی نخست، بلافاصله پس از موضعگیری ترامپ، «یوری اوشاکوف»، دستیار سیاست خارجی کرملین، در این مورد در تلویزیون دولتی روسیه گفت که ترامپ «ممکن است طعنهآمیز صحبت کرده باشد.» اوشاکوف گفت: «میخواهم بگویم که هیچکس توطئه نکرده است، هیچکس نقشه نکشیده است، هیچ توطئهای در کار نیست.» از نظر سطح موضعگیری، پس از اظهارنظر این مقام کرملین، شخص پوتین نیز به این موضوع ورود داشت. ولادیمیر پوتین در پاسخ به سؤالی درخصوص اتهامات ترامپ که در آن مدعی شده بود روسیه و کره شمالی در مراسم رژه پکن مشغول توطئه علیه آمریکا هستند، تأکید کرد: «ترامپ شوخطبع است، من روابط خوبی با او دارم و در طول تمام ۴ روز مذاکرات مختلف [در چین]، هیچکس هرگز قضاوت منفی نسبت به دولت آمریکا ابراز نکرد؛ بهویژه که همه همتایان من از دیدار ما در انکوریج آلاسکا حمایت کردند.»
11- واکنش ترامپ با گردهمایی و رژه چین عصبی بود. او قصد داشت تصویری قلدرمآبانه از خود و آمریکا در جهان بسازد؛ اما اجلاس و رژه چین این تصویر را درهم شکست.
12- وقایع چین بزرگی جهان غیرغربی را نشان داد؛ جهانی که از نظر تمدنی غیرغربی بوده و خارج از دایره اثرپذیری از این مجموعه قرار دارد. تعدد کشورها، همگرایی آنها درحالیکه غرب تبلیغ میکند این کشورها به دلیل تفاوتهای درونی و تعارض منافع قادر به همکاری نیستند، جمعیت و قدرت اقتصادی و نظامیشان و همچنین سوابق رویاروییهای آنها با آمریکا، گردهمایی چین را به یک واقعه بزرگ علیه این کشور تبدیل کرد.
13- هرچند ارتش چین از برخی سلاحهای ساخت روسیه بهره میبرد، اما تمایل بالایی به نمایش سلاحهای ساخت داخل دارد. از این رو سلاحهای رژه روز گذشته تماماً ساخت چین بودند.
ویژگیهای رژه
در رژه سوم سپتامبر چین تعداد صدها جنگافزار به نمایش درآمد و در این مراسم 10 هزار نظامی به اجرا پرداختند. جمعیت حاضر در مراسم به عنوان مخاطب به 50 هزار نفر میرسید. نظامیان اجراکننده 10 هزار نفر و جمعیت حاضر در سخنرانی 50 هزار نفر بودند.
در حوزه مهمانان خارجی سران 26 کشور در مراسم حضور داشتند. همچنین تعدادی از رؤسای مجالس، معاونان نخست وزیر، نمایندگان عالیرتبه، مسئولان سازمانهای بینالمللی و شخصیتهای سابق سیاسی نیز در مراسم حضور یافتند.
علاوه بر مقامات عالیرتبه سفیران، وابستگان نظامی و نمایندگان سازمانهای بینالمللی مقیم چین و همچنین ۵۰ دوست یا نماینده بازماندگان جنگ از ۱۴ کشور از جمله روسیه، آمریکا، انگلیس، فرانسه و کانادا نیز دعوت شده بودند.