فرهیختگان: طبق اصل 30 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تحصیل تا مقطع متوسطه یعنی تا پایان دوره دوم متوسطه باید رایگان باشد و امکانات و لوازمی که برای این امر نیاز است باید تهیه شود. اگر شهریه مدارس نمونهدولتی، هیئت امنایی و تیزهوشان و حتی اگر کمک به مدرسههای اجباری و گاه و بیگاه برخی مدارس دولتی را هم نادیده بگیریم، به مدرسه رفتن لوازم جانبی دیگری هم دارد که آنها در سایه غفلت آموزش و پرورش و سایر نهادهای ذیربط بلای جیب خانواده دانشآموزان شده است، تا طعم واقعی آموزش رایگان به هیچ وجه احساس نشود. معضل تهیه لباس فرم مدارس و مشکلاتی که به وجود آورده است، قیمت بالای آن در مقایسه با کیفیت پایینش و تولیدیهایی که اکثر اوقات قیمت تولیداتشان بالاتر از نرخ مصوب آن سال است و از طرف دیگر عدم ساماندهی یکپارچه سرویس مدارس در همه شهرها و کشمکشهایی که هرساله میان چندین ارگان برای تعیین نرخ این سرویسها صورت میگیرد، باعث میشود که خانواده و دانشآموزان هرساله تا دقیقه نود برای تعیین و تکلیف این موارد سردرگم باشند و در واپسین لحظات هم با قیمتهای هنگفت شگفتزده شوند.
از ثبت نام آسان تا افزایش قیمتهای نجومی
در سالهای گذشته سامانهای تحت عنوان سپند ایجاد شد که مأموریت اصلی آن ساماندهی و یکپارچهسازی فرایند سرویس مدارس بود. این سامانه با همکاری شهرداری و با هماهنگی آموزش و پرورش طراحی شد تا وضعیت شرکتهای طرف قرارداد، رانندگان، مدارس و والدین در قالبی مشخص و منظم مدیریت شود. هدف از راهاندازی سپند آن بود که مشکلاتی که هرساله در آستانه سال تحصیلی برای خانوادهها و مدارس پیش میآمد، کاهش یابد و فرایند انتخاب و تخصیص سرویس برای دانشآموزان سادهتر و شفافتر صورت گیرد.
پیش از راهاندازی این سامانه، خانوادهها باید مستقیماً به مدارس مراجعه میکردند و ثبتنام سرویس از طریق نمایندگان شرکتها انجام میشد. این روند علاوه بر اتلاف وقت والدین، معمولاً با بینظمیهایی در هفتههای ابتدایی سال تحصیلی همراه بود؛ بهگونهای که بعضی دانشآموزان تا مدتها از سرویس مناسب برخوردار نمیشدند و خانوادهها ناچار بودند خودشان رفتوآمد فرزندشان را مدیریت کنند. اما به گفته بسیاری از والدین، سپند توانسته این مشکل را تا حد زیادی برطرف کند. اکنون رانندگان و خودروها پیشاپیش در سامانه ثبت میشوند و والدین از همان ابتدا اطمینان بیشتری نسبت به هویت و صلاحیت راننده دارند. این موضوع، از منظر امنیت و سلامت دانشآموزان، نقطه قوت مهمی به شمار میرود. با این حال، تجربه چند سال اخیر نشان داده که برخی حوزهها هنوز نیازمند تکمیل و تقویت هستند.
مادر یکی از دانشآموزان که در این سامانه ثبتنام کرده است به «فرهیختگان» گفت: «سالهای گذشته به این نحو بود که برای تهیه سرویس مدرسه به مدرسه مراجعه میکردیم و مدرسه اعلام میکرد که با یک شرکتی قرار داد بسته است و نماینده آن شرکت معمولاً در مدرسه حضور داشت و ثبتنام اولیه را انجام میداد. تقریباً یکی دو هفته اول مدرسه خدمترسانی با مشکلاتی مواجه میشد و تا هماهنگیها کامل شود و شرایط به ثبات برسد مدتی طول میکشید. اما این سامانه از این جهت که در آن وضعیت راننده از پیش تعیین شده و خود و خودروی او در این سامانه ثبت شده است خیلی خوب است و میتوان با این ساماندهی نظارت خوبی بر عملکرد رانندهها داشت. اما در این سامانه جزئیات مالی وجود ندارد و مشخص نیست به طور مثال برای 5 کیلومتر مسافت چرا چنین مبلغی مشخص شده است و یا مشخص نیست که از این مقدار چقدر سهم هر ارگان و یا راننده است. به نظر باید این شفافیتها وجود داشته باشد اما همچنان خبری از آن نیست که ما بدانیم دلیل این قیمتهای نجومی که هر سال نسبت به سال قبل تفاوت زیادی دارد چیست.»
طبق مشاهدات میدانی مهمترین نکتهای که خانوادهها مطرح میکنند، نبود شفافیت مالی کافی در سامانه است. به عنوان نمونه، وقتی مسیری ده کیلومتری با قیمتی مشخص محاسبه میشود، والدین نمیدانند مبنای این نرخگذاری دقیقاً چیست، سهم شرکت و سهم راننده چه میزان است یا چه عواملی باعث افزایش سالانه این مبالغ میشود. این در حالی است که اگر همان شفافیتی که در حوزه ثبت رانندهها و خودروها وجود دارد، در مسائل مالی هم دیده شود، میتواند اعتماد خانوادهها را بسیار بیشتر کند.
نکته قابل توجه دیگر آن است که سامانه سپند، به دلیل ساختار متمرکز خود، ظرفیت بالایی برای تبدیل شدن به مرجع اصلی اطلاعات در این حوزه دارد. انتشار عمومی جداول نرخگذاری بر اساس مسافت، تعداد دانشآموزان و شرایط مناطق مختلف میتواند به والدین کمک کند تا بهتر متوجه سازوکار تعیین قیمتها شوند. حتی امکان دارد در آینده با اتصال این سامانه به سامانههای دیگر حوزه حملونقل، دادههای دقیقتری در اختیار سیاستگذاران قرار گیرد و تصمیمگیریها منطقیتر شود. به طور کلی، باید اذعان کرد که سامانه سپند نسبت به روشهای سنتی گذشته پیشرفت قابل ملاحظهای به حساب میآید و توانسته نظم و انضباط بیشتری به موضوع سرویس مدارس بدهد. اما اگر بخش مالی و گزارشدهی آن تکمیل شود و جزئیات پرداختها و هزینهها شفافتر گردد، این سامانه میتواند به الگویی موفق در سطح ملی تبدیل شود؛ الگویی که هم به خانوادهها آرامش خاطر میدهد و هم به مدیران شهری و آموزشی کمک میکند تا برنامهریزی دقیقتری در حوزه حملونقل دانشآموزی داشته باشند.
تورم را از جیب خانواده دانشآموزان نگیرید
با توجه به بررسیهای بالا مشخص شد افزایش نرخ هزینههای ایاب و ذهاب مدارس با میزان افزایش حقوقها برابری ندارد. اگر این افزایش میزان هزینهها را هم متناسب با تورم در نظر بگیریم، سؤالی اساسی ایجاد میشود که چرا این تورم باید مستقیماً از جیب دانشآموز و اولیای او بیرون کشیده شود و هزینههای تحصیل بیش از پیش افزایش پیدا کند. پدر آرتین که در منطقه 22 زندگی میکنند، میگوید: «در کشور ما برخی مسائل گرانقیمت هستند، اما چون نیاز ضروری و عمومی است، دولت از آنها حمایت میکند و با نرخ دولتی و ارزان در بین مردم توزیع میشود. مسائل مربوط به حوزه آموزش هم، مستقیماً بر کیفیت نسل آیندهساز کشور تأثیر دارد و باید از آنها حمایت شود تا دغدغههای مضر برای تحصیل دانشآموزان وجود نداشته باشد. بنده با دو دانشآموز و حقوق کارمندی گاهی برایم پرداخت هزینههای زیاد حملونقل و سایر مسائل سخت است، خانوادههایی که دارای سه فرزند دانشآموز یا بیشتر هستند قطعاً سختی خیلی بیشتری متحمل میشوند.»
مدارس برای کسب سود با تولیدیها قرارداد میبندند
شاید هزینه حملونقل و سرویس مدارس شهر به شهر با توجه به ویژگیهای خاص هر شهر متفاوت باشد. خیاطان هم دارای صنف مشخصی هستند و نماینده آنها در جلسه هماهنگی قیمتگذاری لباس فرم مدارس حضور دارد و از جزئیات هزینه اجرت خیاطی خیاطان گزارش میدهد و حدود اجرت خیاطان هم مشخص میشود. با این حال، در برخی مناطق برای اینکه مدارس از تهیه لباس فرم هم سودی به جیب بزنند و درآمدی داشته باشند، با تولیدیهای خاص قرارداد میبندند و همه دانشآموزان را برای تهیه لباس به آنجا ارجاع میدهند و آن تولیدی هم با بهانههایی مثل قیمت بالای پارچه، نوع خاص دوخت و اجرت بالای خیاط برای دوخت هر لباس، لباسی که نه از کیفیت پارچه مناسبی برخوردار است و نه کیفیت دوخت مناسبی دارد را با قیمتی نامتعارف به دانشآموزان ارائه میدهد و دانشآموز هم ملزم به خرید آن لباس است.
برخی مدارس هر سال لباس فرم خود را تغییر میدهند. به همین علت برای سال پیش رو از سوی آموزشوپرورش به مدارس ابلاغ شده است که اگر لباس فرم سال گذشته کماکان قابل استفاده است، الزامی برای تهیه لباس فرم جدید نداشته باشند و به دانشآموزان اجازه استفاده از لباس فرم سال گذشته داده شود.
گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.