حفظ نخبگان برای هر کشوری از اهمیت بالایی برخوردار است؛ قشری که با ارائه راهکارهای نوآورانه و فناورانه میتوانند راهحل نهایی برای رفع مسائل قدیمی را در حوزههای مختلف ارائه دهند. در این راستا، بنیاد ملی نخبگان هم تلاش کرده تا در طول سالهای گذشته با اجرای دوباره طرحهایی مانند شهید احمدی روشن و یا تدوین طرح «جهت» بستر را برای بهکارگیری ظرفیت نخبگان در عرصههای مختلف -از جذب در دستگاههای گوناگون گرفته تا رسیدن به کرسی تدریس در دانشگاهها- هموار کند. با این حال، سعید خدایگان، قائممقام رئیس بنیاد ملی نخبگان، روز گذشته در نشست خبری خود از محدودیتهای مالی برای حمایت از این قشر سخن گفته است. او که امسال برای دومین بار میزبان اهالی رسانه بود، از نبود چنین بنیادی در دیگر کشورها و همچنین تلاش برای تأمین منابع مالی بیشتر از طریق خیریهها صحبت به میان آورده است.
قائممقام رئیس بنیاد ملی نخبگان در پاسخ به سؤال «فرهیختگان» مبنی بر اینکه برنامههای بنیاد برای اجراییسازی بند الف ماده ۹۸ برنامه هفتم یعنی ارتباط، جذب و بازگشت نخبگان و متخصصان و نقشآفرینی آنها در چرخه خدمت به کشور، با وجود تصویب آییننامه اجرایی آن در اسفندماه سال گذشته چیست، گفت: «ما در آغاز سال ۱۴۰۴، طرح استراتژی کلیدی را با نگاه تحول طرحهای بنیاد ابلاغ کردیم و به دنبال آن هستیم تا بتوانیم با حداقل هزینهها به اهداف اصلی قیدشده در برنامه هفتم توسعه رسیده و بیشترین چابکی را هم داشته باشیم.»
شیوهنامههای برنامه هفتم در حال تدوین است
او ادامه داد: «بسیاری از مأموریتهایی که در اسناد بالادستی مانند برنامه هفتم توسعه قید شده، در ذیل همین استراتژیها تعریف خواهیم کرد. یکی از مأموریتهای معاونتهای مختلف بنیاد، آن است که برای هر کدام از اهداف تحولی، شیوهنامههای مربوطه را تدوین کنند. با وجود آنکه ما خیلی به بروکراسی اعتقاد نداریم، اما چون باید روش نظاممندی برای شناسایی نخبگان داشته و در چهارچوب مشخصی از آنها حمایت کنیم، همه برنامهها را در قالب شیوهنامههای شفاف دنبال میکنیم. در حال حاضر نیز در حال تدوین شیوهنامهها هستیم.»
خدایگان بیان داشت: «ما برای جذب، نگهداشت و بازگشت نخبگان برنامههای متنوعی داشته و میخواهیم آنها را تقویت کنیم. مثلاً ۳۵ درصد از جذبشدگان نخبگان ما در طرح «جهت» مربوط به نخبگان ایرانی خارج از کشور بوده که نشان میدهد پیش از ابلاغ برنامه هفتم، ما این مسیر را بهعنوان مأموریتهای اصلیمان دنبال کردهایم.»
بودجه دستمان را برای حمایت از نخبگان میبندد
قائممقام رئیس بنیاد ملی نخبگان در پاسخ به این سؤال که آیا از رقم حمایتهای مالی از نخبگان در قالب طرحهای مختلف راضی هستید و چه اقدامی برای متناسبسازی آن صورت میگیرد، بیان داشت: «رضایت بر اساس یک ایدئال و یک شرایط تعریف میشود. ما متناسب با شرایط راضی هستیم، اما قطعاً نسبت به آنچه مدنظرمان هست برای حمایت از قشر نخبگانی، اصلاً حمایتها راضیکننده نیست. فرض کنید طرح «پژوهشیار» را که در آن به دانشجوی دکتری مشمول طرح به نوعی کمکهزینه پرداخت میکنیم -که اسم آن را میتوان حقوق گذاشت- این کار نیز برای آن صورت میگیرد که فرد بر روی کارهای پژوهشیاش متمرکز شود. قطعاً ما علاقهمند هستیم که هم دایره حمایتمان را گستردهتر کرده و بتوانیم افراد بیشتری را تحت پوشش قرار دهیم تا اینگونه اثرگذاری طرح را هم افزایش دهیم و این ایدئال ماست، اما وقتی بحث بودجه به میان میآید، دستمان بسته میشود.»او در ادامه این نشست خبری بیان کرد که در چهارچوب این مأموریتها، بنیاد ملی نخبگان «هرم نخبگی» را طراحی کرده که شامل لایههای مختلف از دانشآموزان، دانشجویان، دانشآموختگان تا سرآمدان و نخبگان است و متناسب با هر لایه، طرحها و برنامههای متنوعی اجرا میشود.
قائممقام بنیاد ملی نخبگان درباره طرحهای شاخص بنیاد گفت: «یکی از طرحهای مهم، طرح «شهاب» است که با هدف شناسایی و هدایت استعدادهای برتر دانشآموزی بهصورت مشترک با وزارت آموزشوپرورش اجرا میشود. در این طرح، معلمان در طول سال تحصیلی عملکرد دانشآموزان را زیر نظر میگیرند و ارزیابیهای خود را در سامانهای ثبت میکنند تا استعدادها بهصورت نامحسوس شناسایی شوند. امسال چهار میلیون و ۲۳۳ هزار دانشآموز پایههای چهارم، پنجم و ششم در ۷۲۰ منطقه کشور تحت پوشش این طرح قرار گرفتند.»
حمایت از ۲۴۰۰ دانشجو در طرح «شهید وزوایی»
خدایگان با تأکید بر اینکه طرح دیگر، طرح «شهید وزوایی» است که تمرکز آن بر شناسایی و حمایت از دانشجویان برتر قرار دارد، بیان داشت: «این طرح پس از بررسی و نظرسنجی از جامعه نخبگان و احیای آن توسط بنیاد، مورد استقبال جدی قرار گرفت. در قالب این طرح، دانشجویان ممتاز همچون برگزیدگان المپیادها، نفرات برتر کنکور و دانشجویان با سوابق تحصیلی درخشان شناسایی شده و مورد حمایت قرار میگیرند. حمایتها در قالب بستههای آموزشی، پژوهشی و فناورانه ارائه میشود که بهطور میانگین برای دانشجویان کارشناسی ۴۰ میلیون تومان، کارشناسیارشد ۵۵ میلیون تومان و دکتری ۷۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است. طی یک سال گذشته، دو هزار و ۴۷۲ نفر از دانشجویان برتر تحت پوشش این طرح قرار گرفتند.»وی به معرفی طرح «پژوهشیار» پرداخت و گفت: «این طرح امسال برای نخستین بار طراحی و اجرا شد و هدف آن حمایت از پژوهشهای علمی و کاربردی دانشجویان و نخبگان است. در این طرح تلاش کردیم دانشجویان تماموقت دکتری با پتانسیل علمی بالا را شناسایی کرده و برای آنان حقوق ماهیانه ۱۵ میلیون تومان در نظر بگیریم. هدف این طرح ایجاد تمرکز بر پژوهش اصیل و عمیق است و خروجی آن میتواند به سایر بخشهای کشور نیز سرریز شود. این طرح در سال جاری بهصورت آزمایشی آغاز شده و در صورت موفقیت، توسعه خواهد یافت.»
هزار نخبه به دستگاههای اجرایی معرفی شدهاند
قائممقام بنیاد ملی نخبگان درباره طرح «شهید احمدی روشن» گفت: «این طرح با هدف توانمندسازی دانشجویان برای حل مسائل واقعی کشور در قالب هستههای حل مسئله و شبکهسازی علمی طراحی شده است. در این چهارچوب، دانشجویان توانمند شناسایی شده و با هدایت اساتید برجسته در قالب حلقههای علمی به حل مسائل استانها و صنایع میپردازند. این طرح با رویکرد استانی اجرا میشود تا عدالت در توزیع فرصتها رعایت شود. تاکنون ۱۵۶۲ دانشجو در ۲۵۰ هسته حل مسئله مشارکت داشتهاند و برای اجرای این طرح، ۱۳۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان اختصاص یافته است.»خدایگان با بیان اینکه یکی از طرحهای شاخص در حوزه اشتغال، «طرح شهید موسوی» یا همان جذب در دستگاههای اجرایی است، گفت: «تاکنون سه فراخوان برای این طرح برگزار شده و در مجموع ۳۷ هزار و ۹۸۷ نفر متقاضی ثبتنام کردهاند. پس از برگزاری مراحل مختلف از جمله کانونهای ارزیابی، حدود هزار نفر به دستگاههای اجرایی معرفی شده و مقدمات فراخوان چهارم نیز در دست آمادهسازی است.»وی ادامه داد: «طرح شهید شهریاری یا همان طرح «جهت»، ویژه جذب اعضای هیئتعلمی توانمند در دانشگاهها و مراکز پژوهشی است. طی حدود ۱۰ سال گذشته، ۱۴ هزار متقاضی برای این طرح ثبتنام کردهاند که از میان آنها یکهزار و ۹۷ نفر جذب دانشگاهها شدند. به گفته خدایگان، تنها در یک سال گذشته ۲۵۶ نفر از طریق این طرح وارد دانشگاهها و مراکز علمی شدند. حدود ۳۵ درصد از جذبشدگان در این طرح فارغالتحصیل خارج از کشور و ۶۵ درصد از داخل کشور بودهاند. این امر نشاندهنده ترکیب متوازن در بهرهگیری از ظرفیتهای علمی داخل و خارج کشور است.»
نیازمند بودجه ۶ همتی هستیم
قائممقام بنیاد ملی نخبگان درباره وضعیت بودجه بنیاد افزود: «ما در سالهای گذشته شاهد ضریب افزایش بودجه بنیاد ملی بودیم ولی با همه ۲ یا ۳ برابر شدن، امروز ۵۰۰ میلیارد تومان بودجه داریم؛ در حالی که این بنیاد مأموریت ملی دارد و مخاطب آن دانشآموز، دانشجو و اساتید هستند. جالب اینجاست که بر اساس پیشبینیمان اگر بخواهیم مأموریتها را بر اساس هزینههای مربوط به آذر سال گذشته انجام دهیم، نیازمند ۶ همت بودجه هستیم. یعنی باید بودجه ما ۱۲ برابر شود. ۶۰ درصد از بودجهمان نیز صرف امور پرسنلی میشود و ما در حال مدیریت عجیب و غریبی هستیم تا حداکثر حمایت را از نخبگان داشته باشیم.»خدایگان درباره تنوعبخشی به منابع مالی بنیاد ملی نخبگان خاطرنشان کرد: «یکی از مصوبات کمیسیون دائمی هیأت امنای ما، بحث وقف علمی است و انتظار داریم تا با کمکهای سازمان اوقاف بتوانیم از منابعی که از محل خیریه جذب میکنیم، در راستای هدایت، شناسایی و شبکهسازی نخبگان استفاده کنیم.»