«دستاوردهای حوزه کوانتوم» و برنامههای این حوزه در سال آینده موضوع نشست خبری بود که روز گذشته در معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانشبنیان برگزار شد. عبدالحسن بهرامی، رئیس مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانشبنیان و وحید جانثاری سرپرست ستاد توسعه اقتصاد دانشبنیان کوانتوم، لیزر و فوتونیک در این نشست به بیان زیرساختهای کوانتوم در کشور پرداختند. به گفته جانثاری، ایران جزء 20 کشور اول دنیا در حوزه فناوریهای کوانتوم قرار دارد.
تقسیم کار ملی کوانتوم در انتظار ابلاغ رئیسجمهور
عبدالحسن بهرامی، رئیس مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانشبنیان در نشست روز گذشته در پاسخ به سؤال «فرهیختگان» درخصوص دستور کار مشخص و وظایفی که هر یک از دستگاهها در اجرایی شدن سند کوانتوم برعهده گرفتند، توضیح داد: «حوزه کوانتوم جزء فناوریهای نوظهور و برافکن است که میتواند دست برتر کشورها را در معادلات قدرت داشته باشد. در دولت قبل، پس از طرح موضوع کوانتوم معاونت علمی و فناوری توسط رئیسجمهور شهید متولی شورای راهبری کوانتوم در کشور شد. در دوران شهید رئیسی، تقریباً سه جلسه شورای راهبری کوانتوم در معاونت علم و فناوری شکل گرفت. به محض تشکیل دولت جدید و حضور دکتر افشین، این مسیر خیلی با قدرت بیشتر دنبال شد. در دوران دولت جدید هم سه جلسه شورای کوانتوم در معاونت فناوری به ریاست دکتر افشین، یک جلسه هم با شورای هماهنگی راهبردی در سطح کلان با حضور رئیسجمهور داشتیم که مجدداً پزشکیان هم تولیت راهبری این شورای راهبری را به معاونت واگذار کرد.»
بهرامی در ادامه تأکید کرد: «ما در گام نخست، نظرات دستگاههای اجرایی وزارتخانههای عضو را اخذ کردیم و پایشی انجام شد و یک جلسه همفکری و هماندیشی راهبری شکل گرفت. در ادامه، جلسات حضوری و کارشناسی بین دبیرخانه شورا و ستاد کوانتوم با این دستگاهها به صورت تخصصی شکل گرفت. سپس، جلسات جمعی با تمام دستگاهها برگزار شد که در آن، تکتک دستگاهها برنامههای خود را ارائه میدادند و سایر دستگاهها نیز به نقد و بررسی این برنامهها میپرداختند. درنهایت یک تقسیم کار ملی آماده شده است که آن را برای دفتر رئیسجمهور ارسال کردیم تا از سوی رئیسجمهور به دستگاههای عضو و اعضای دولتی سازمانهای ذیربط ابلاغ شود. متناسب با آن، تقسیم کار جدید که شامل تمام اعضای وزارتخانهها و سازمانها را دربرمیگیرد، هر وزارتخانهای باید نقشهراه عملیاتی خود را که در دستور کار وظیفهای که پذیرفته، تهیه و تدوین کند تا در شورای راهبری تصویب شود.»
او همچنین اظهار کرد: «بر اساس این نقشه راه تقسیم کاری، باید به آن موضوع بودجه اختصاص داده شود، منابع در اختیار قرار گیرد و ظرفیتهای سازمانی و وزارتخانهای در اختیار آن قرار دهد و ما هم از طریق سازمان برنامه و بودجه باید تلاش کنیم که برای این حوزه منابع پایدار اختصاص دهیم که این موضوع جزء یکی از 6 اولویت بند «ت» ماده 99 قانون هفتم تدوین شده و دولت مکلف بر توسعه این برنامه شده است.»
بهرامی درخصوص علت عدم انتشار عمومی سند کوانتوم نیز گفت: «از آنجایی که سند کوانتوم جزء مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی است، ثبت روزنامه رسمی شده و کاملاً قابل رؤیت و بهرهبرداری است، بنابراین این سند وجود دارد و میتوانیم در اختیار قرار دهیم. در واقع موضوع محرمانهای نیست که نخواهیم منتشر کنیم؛ چراکه نگاه ما و آن چیزی که در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده، بیشتر بحث توسعه فناوری و کاربرد کوانتوم است.»
انتخاب 9 دانشگاه برای توسعه زیرساخت کوانتوم کشور
رئیس مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانشبنیان درباره حمایتهای معاونت از دانشگاهها در حوزه کوانتوم تصریح کرد: «ما در حمایت از دانشگاهها، به جای این که به تمام آنها کمک کنیم، تعداد محدودی از آنها را شناسایی کردهایم که از ظرفیتهای بالقوه دارند و در این راستا از دورههای آموزشی آنها حمایت میکنیم و همچنین از تمام طرحهایی که از سایر دانشگاهها به دست ما میرسد، حمایت خواهیم کرد. برای این منظور، در مرحله نخست، 3 دانشگاه و در مرحله دوم، 6 دانشگاه به عنوان مراکز توسعه زیرساخت کوانتوم انتخاب شدهاند و در ادامه هم چند دانشگاه دیگر در حال بررسی هستند تا به شبکه توسعه زیرساخت کوانتوم در کشور افزوده شوند. درواقع، با اختصاص بودجههای محدودتر به دو یا سه دانشگاه، بهتر میتوان تحولات بزرگتری را در کشور رقم زد.»
بهرامی تمرکز اصلی ایجاد زیرساخت برای توسعه کوانتوم را بر ایجاد 3 آزمایشگاه آموزشی در دانشگاههایی دانست که از نظر علمی و اجرایی آمادگیهای لازم را دارند؛ «انتخاب این دانشگاهها بر عهده وزارت علوم گذاشته شده و تأمین مالی آن را معاونت علم و فناوری انجام میدهد. در برخی از این دانشگاهها هم قرار است آزمایشگاههای پژوهشی کوانتوم مستقر شوند.»
او ادامه داد: «از جمله دانشگاههایی که در این مسیر انتخاب شدهاند، شامل دانشگاههای تهران، فردوسی مشهد، شیراز، اصفهان و دیگر دانشگاههای دارای ظرفیتند. به رغم این که هنوز تقسیم وظایف به طور مستقیم بین دانشگاهها انجام نشده، اما این مراکز در قالب نقشه راه ملی ایفای نقش خواهند کرد.»
باید شبکۀ زیرساخت کوانتوم در کشور ایجاد شود
دکتر وحید جانثاری، سرپرست دبیری ستاد توسعه اقتصاد دانشبنیان کوانتوم، لیزر و فوتونیک در این نشست به فعالیت دانشگاه آزاد در حوزه فناوریهای کوانتوم در کشور اشاره و تأکید کرد: «ظرفیتهای خیلی خوبی در دانشگاه آزاد در حوزه کوانتوم ایجاد شده است که به طور قطع میتواند به پیشبرد فناوری کوانتوم و توسعه سایر فناوریها در کشور کمک کند.»
بهرامی در پاسخ به «فرهیختگان» درخصوص چگونگی تعامل و بهرهمندی معاونت از ظرفیتهای دانشگاه آزاد مانند کامپیوتر کوانتومی و سایر دانشگاههای کشور عنوان کرد: «یکی از اهداف ما در تشکیل شورای راهبری کوانتوم، این بود که اگر دانشگاه آزاد اسلامی، وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، معاونت علم و فناوری و سایر وزارتخانهها و سازمانها و دستگاههای اجرایی، زیرساختهایی را در اختیار دارند، به صورت شبکه در بین همه سازمانها و مراکز توزیع شود. اگر دانشگاه آزاد با سرمایهگذاری حاصل از منابع کشور، زیرساختی را در حوزه کوانتوم فراهم کرده، ما در معاونت علم و فناوری به عنوان مثال، در حوزه دیگری از کوانتوم سرمایهگذاری کرده و زیرساختهای لازم را آماده کنیم، یا وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در حوزه زیرساخت ارتباطات سرمایهگذاری کند.»
بهرامی تأکید کرد: «یکی از اهداف و خروجیهای ما این است که تمام سازمانها و مراکز نباید در یک حوزه فعالیت کرده و منابع را تنها در یک حوزه صرف کنند. تصور میکنم که ما در این دستور کار، بیش از 99 درصد به این موضوع دست پیدا کردهایم.»
تدریس ۱۶ سرفصل کوانتومی از مهر 1404 در دانشگاهها
جانثاری در راستای رفع دغدغه نیروی انسانی و ترویج دانش کوانتوم، گفت: «معاونت علمی با همکاری بنیاد ملی علم، فراخوانی برای تدریس علوم و فناوری کوانتوم اعلام کرد که با استقبال خوبی از سوی اساتید مواجه شد. پس از ارزیابی دقیق پیشنهادها بر اساس معیارهایی چون تخصص اساتید، سابقه تدریس، نوآوری و کیفیت سرفصلها، ۱۶ پیشنهاد به تصویب نهایی رسید. این ۱۶ عنوان درسی قرار است از مهرماه ۱۴۰۴ در ۱۲ دانشگاه کشور تدریس شوند.»
او این اقدام را گامی مهم در جهت تکمیل نیازهای آموزشی حوزه کوانتوم دانست و بیان کرد: «به بیان دیگر، یک پکیج کامل از همه نیازهایی که برای یادگیری کوانتوم وجود دارد، در حال شکلگیری است. این که بتوانیم این موضوع را در سطح کشور توسعه دهیم، اتفاق بسیار مهمی است.»