جایزه جهانی «وایپو»، یک برنامه بینالمللی است که هر ساله از سوی سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) برگزار میشود. این جایزه از شرکتهای کوچک و متوسط (SMEs) و استارتاپها و شرکتهای نوپای دانشگاهی تقدیر میکند که از نوآوری و خلاقیت مبتنی بر مالکیت فکری (IP) به شیوهای استثنایی برای دستیابی به اهداف تجاری، بهبود جامعه، رشد کسبوکار خود، نوآوری و خلق ارزش در سطح بینالمللی استفاده میکنند. برندگان جوایز جهانی «وایپو» 2025 از طریق یک فرایند چند مرحلهای انتخاب میشوند. ابتدا، دبیرخانه تا 25 فینالیست را از بین تمام درخواستهای واجد شرایط انتخاب میکند. سپس یک هیئت داور بینالمللی متشکل از کارشناسان، دستاوردهای شرکتها را مدنظر قرار داده و فینالیستها را براساس تبدیل تحقیقات و ایدهها به سرمایهگذاریهای تجاری موفق؛ دستیابی به رشد کسبوکار از طریق استراتژیهای مبتنی بر مالکیت فکری؛ و توسعه نوآوریهایی که به اهداف توسعه پایدار سازمان ملل کمک کند، انتخاب میکنند.
درواقع این جایزه، تجلیل از نوآوریهای متحولکننده جهان در حوزههای سلامت، آب و هوا، کشاورزی و صنایع خلاق و فناوری اطلاعات و ارتباطات است. در جایزه امسال، 10 برنده از میان 780 درخواست ثبت شده از 95 کشور انتخاب شدهاند که نمونهای از چگونگی استفاده استراتژیک از مالکیت فکری برای ارائه راهحلهایی برای برخی از بزرگترین چالشهای جهان هستند. در این میان، امسال 9 شرکت ایرانی نیز با حمایت صندوق نوآوری و شکوفایی و مؤسسه تحقیقات سیاست علمی کشور، توسط کارگزاران در این رقابتها شرکت کرده بودند. 10 برنده مسابقه امسال که از شیلی، چین، ایسلند، هند، کره جنوبی، سنگاپور، سوئیس و انگلیس هستند، یک برنامه مربیگری متناسب با نیازهایشان دریافت میکنند که به منظور تقویت بیشتر شرکتهای برنده در مسیر تجاریسازی نوآوری و خلاقیت مبتنی بر مالکیت فکری و دستیابی به منابع مالی جدید طراحی شده است. این شرکتها نشان میدهند چگونه از بیوتکنولوژی پیشرفته و سیستمهای غذایی پایدار گرفته تا ابزارهای دیجیتال فراگیر و تابآوری اقلیمی، نوآوری و مالکیت فکری میتوانند دست در دست هم برای بهبودی زندگی و حمایت از رشد اقتصادی فراگیر عمل کنند. در دوره 2025، دو جایزه ویژه برای «بهترین کارآفرینان زن» و «بهترین کارآفرینان جوان» در نظر گرفته شد.
1- نجات مبتلایان به سرطان با درمانهای آنتیبیوتیکی
شرکت سنگاپوری SMEs در حوزه سلامت فعالیت میکند. درواقع، این شرکت شامل یک تیم زیستدرمانگر است که داروهای بیولوژیکی تحولآفرین را برای بیماریهای صعبالعلاج کشف و توسعه میدهد و نیز توسعهدهنده داروهای درمانی جدید مبتنی بر آنتیبادی است که برای درمان بیماران سرطانی و ایمونوآنکولوژی طراحی شدهاند. محققان این شرکت از زیستشناسی سیستمها و فناوریهای اختصاصی «کشف آنتیبادیهای منطقی» (RAD) برای توسعه درمانهای دقیق نسل بعدی برای سرطان و بیماریهای خودایمنی استفاده میکنند. با هدف قرار دادن «اپیتوپ»های جدید (قسمتی از یک آنتیژن که توسط سیستم دفاعی بدن تشخیص داده میشود) و غیرقابل درمان، خط تولید این شرکت شامل آنتیبادیهای مونوکلونال بسیار اختصاصی است که در حال حاضر در فاز آزمایشهای بالینی قرار دارند. نوآوری آنها توسط مجموعهای قوی از اختراعات پلتفرم و ترکیب ماده، محافظت میشود و دوران جدیدی را در زیستشناسی هدفمند امکانپذیر میکند.
2- دستکش تبدیل اشاره به گفتار
گلاواتریکس، یک استارتاپ هندی فعال در حوزه سلامت است. این شرکت در حال توسعه یک فناوری پیشرفته است که شکاف ارتباطی جامعه ناشنوایان را پر میکند. از این رو، یک ابزار پوشیدنی مبتنی بر هوش مصنوعی تولید کرده است که زبان اشاره را به گفتار و برعکس ترجمه کرده و ارتباط در لحظه را برای ناشنوایان و افراد دارای اختلال گفتاری تسهیل میکند و این واسطه، «حس پنجم» را توسعه داده است. این دستکش، حرکات دست و انگشت را ضبط کرده و آنها را به گفتار شنیداری تبدیل میکند درحالیکه کلمات گفتاری را برای کاربر به متن تبدیل میکند. این نوآوری توسط مجموعهای از اختراعات شامل فناوری حسگر، الگوریتمهای یادگیری ماشینی و طراحی رابط کاربری محافظت میشود و هدف آن پر کردن شکافهای ارتباطی و ترویجی فراگیر است. به عبارتی با این دستکش، ارتباط دوطرفه امکانپذیر میشود تا افراد ناشنوا بتوانند صحبتهای دیگران را در اطراف خود درک کنند.
3- تبدیل CO2 به سنگ
«کاربفیکس» یک شرکت SME فعال در حوزه محیط زیست است که راهحلهای تحولی را ارائه داده و CO2 را طی دو سال به سنگ تبدیل میکند. این روش معدنی کردن CO2، اولین مرحله ذخیرهسازی کربن به شمار میرود و نقش مهمی در بهبود آب و هوا ایفا میکند. این شرکت ایسلندی با تسریع فرایند کانیسازی طبیعی در زیر زمین، CO2 را به سنگ تبدیل کرده و یک راهحل دائمی و مقیاسپذیر را برای جذب کربن ارائه میدهد. فناوریهای تزریق و نظارت اختصاصی این شرکت با موفقیت در ایسلند مستقر شدهاند و در سطح جهان در حال گسترشاند. «کاربفیکس» با داشتن حق ثبت اختراعات کلیدی و اسرار تجاری که از فرایندها و سیستمهای نظارتی خود محافظت میکنند، با تبدیل ظرفیتهای کربن به قطعات ارزشمند جامدی چون سنگ در فناوریهای آب و هوایی، پیشرو است. این شرکت مطالعات امکانسنجی، طرحهای آزمایشی، ساخت تأسیسات و عملیات تجاری و غیره را انجام میدهد.
4- زهکشی هوشمند برای سیلابهای شهری
«اِربِن اینونتورز»، یک استارتاپ سریلانکایی است که در حوزه محیط زیست فعالیت میکند که وظیفه آن به عنوان یک شرکت پیشگام، توسعه راهحلهای نوآورانه و پایدار برای شهرهای مدرن است. این شرکت فناوری «زهکشی هوشمند» را برای این هدف طراحی کرده است. «زهکشی هوشمند» یک سیستم زهکشی آبهای سطحی است که توسط این شرکت ثبت اختراع شده است. این فناوری برای جلوگیری از تشکیل سیلابهای شهری حتی در مواقعی طراحی شده که زهکشیهای معمولی توسط زباله مسدود شدهاند. ساختار منحصربهفرد آن امکان جریان مداوم آب را حین فیلتر کردن زبالهها فراهم کرده و آن را برای مناطق پرجمعیت ایدئال میکند. نوآوری «زهکشی هوشمند» که شهرداریها و برنامهریزان شهری را هدف قرار میدهد، از طریق ثبت اختراعات طراحی و کاربردی محافظت میشود و یک راهحل عملی و مقیاسپذیر را برای زیرساختهای مقاوم در برابر آب و هوا ارائه میدهد.
5- درمان دام و طیور با جایگزینهای آنتیبیوتیکی
«فاژلب» یک شرکت SME فعال در حوزه کشاورزی موادغذایی است که در شیلی واقع شده است. این شرکت به دنبال راهحلهای مبتنی بر باکتریوفاژها است که دشمنان طبیعی باکتریها هستند. محققان این شرکت با بهینه کردن پروتکل نمونهگیری مبتنی بر هوش مصنوعی روی عوامل بیماریزای باکتریایی تمرکز کرده و آنها را حذف میکنند. این شرکت درمانهای دقیق باکتریوفاژ را برای جایگزینی آنتیبیوتیکها در دامداری توسعه میدهد، مقاومت ضدمیکروبی را کاهش داده و سلامت حیوانات را بهبود میبخشد. پلتفرمی که محققان این شرکت برای این منظور طراحی و تولید کردهاند از هوش مصنوعی و کلانداده به منظور ایجاد راهحلهای فاژ سفارشی استفاده میکند که سویههای باکتریایی خاص را در طیور و خوک هدف قرار میدهد. «فاژلب» با داشتن یک مجموعه ثبت اختراع قوی و تکنیکهای مهندسی فاژ اختصاصی (فرایند تغییر و اصلاح فاژها)، با توسعه جهانی کشاورزی پایدار و مسئول، از فناوریهای لبه محافظت میکند.