هفته جاری و با سفر ابومحمد جولانی به باکو، رئیسجمهور آذربایجان در دیدار با رئیس هیئت حاکمه سوریه از اجرای پروژهای در آینده نزدیک برای صادرات گاز آذربایجان به سوریه خبر داد. همچنین آذربایجان هماکنون با تامین 40 درصد از نفت رژیم صهیونیستی، نقش مهمی در تامین انرژی و حیات این رژیم بازی میکند؛ منابعی که همه را از میادین نفت و گاز دریای خزر تامین میکند.
بسیاری از کارشناسان معتقدند منابع انرژی دریای خزر، نقش تعیینکنندهای در آینده انرژی دنیا خواهد داشت و اکنون جمهوری آذربایجان به عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت و گاز خزر، از این منابع برای تقویت نظم اسرائیلی در منطقه حمایت میکند. حتی پیش از جنگ اوکراین، کشورهای اروپایی امید زیادی داشتند که با حمایت از آذربایجان برای توسعه این منابع و خرید گاز از این کشور، بتوانند بخشی از وابستگی خود به گاز روسیه را کاهش دهند، اما با وقوع جنگ، منابع گاز شیل آمریکا توانست این خلأ را پر کند.
سهم یک درصدی نفت و سه درصدی گاز خزر از تولید دنیا
در تصویر1، میادین نفت و گاز و تاسیسات انرژی دریای خزر آورده شده است. طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، دریای خزر یکی از قدیمیترین مناطق تولیدکننده نفت در جهان است و تولید نفت از این منطقه از میدان نفتی داشلاری در جنوب شرقی شبهجزیره آبشرون و در فاصله 42 کیلومتری ساحل باکو، از صدها سال پیش آغاز شده است.
منطقه خزر به طور سنتی یک منطقه تولیدکننده نفت بوده، اما اخیراً به عنوان یک تولیدکننده گاز طبیعی نیز ایفای نقش میکند. در این منطقه 6 کشور روسیه، ایران، قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان و ازبکستان، دارای منابع نفتی و گازی هستند. هرچند کشور ازبکستان در نوار مرزی دریای خزر واقع نشده اما بخش قابل توجهی از خاک این کشور، همراه با منابع انرژی آن در حوضههای زمینشناسی دریای خزر قرار دارد.
اداره اطلاعات انرژی آمریکا مینویسد: «گذشته از تولید نفت آذربایجان، منابع نفتی دریای خزر تا زمان فروپاشی شوروی عمدتاً دستنخورده باقی مانده بود. دریای خزر و مناطق اطراف آن پس از آنکه کنسرسیومی از شرکتهای نفتی بینالمللی به رهبری شرکت بریتیشپترولیوم با دولت آذربایجان برای توسعه ذخایر فراساحلی این کشور توافقنامهای امضا کردند و میدان عظیم آذری-چراغ-گونشلی (ACG) را کشف کردند، توجه جهان را دوباره به خود جلب کرد. از آن زمان میادین خزر شاهد هجوم سرمایهگذاری در پروژههای بزرگی مانند میدان کاشاگان قزاقستان بوده است.»
طبق آمارهای eia، تولید نفت از دریای خزر در سال 2022 حدود یک درصد از عرضه جهانی نفت معادل بیش از یک میلیون بشکه در روز و تقریبا 3 درصد از عرضه جهانی گاز معادل بیش از 4 تریلیون فوت مکعب را تشکیل داده است.
برنامه ایران در دریای خزر چیست؟
اشاره شد که با وجود منابع آسان نفت و گاز ایران در جنوب کشور و محدودیت سرمایهگذاری در شرایط تحریم، اکتشاف و توسعه میادین خزر از اولویت دولت ایران خارج شده است. هزینه برداشت نفت و گاز از خزر برای ایران چند برابر بیشتر از برداشت از میادین جنوبی است و اگر پولی باشد منطقی است، توسعه میادین با هزینه کمتر دنبال شود زیرا مسیر راحتتری برای افزایش تولید و صادرات است.
در حال حاضر تنها سکوی حفاری ایران در دریای خزر، سکوی امیرکبیر بوده که در وضعیت غیرفعال قرار دارد. همچنین تنها میدان کشفشده ایران در دریای خزر، میدان نفتی سردار جنگل است. این میدان نفتی در سال1391 و در عمق 700 متری کشف شد و تنها ساختار از 46 ساختار نفتی و گازی مطالعاتی ایران است که از مرحله اکتشافی عبور کرده است. تاکنون هیچ بودجهای برای انجام مطالعات امکانسنجی و تفصیلی تولید زودهنگام از میدان نفتی سردار جنگل تخصیص داده نشده است.
البته در سالهای گذشته برخی رسانههای خارجی از اکتشاف و توسعه میدان بزرگ گازی چالوس در دریای خزر توسط ایران خبر دادهاند که این اخبار توسط وزارت نفت تکذیب شده است. هماکنون آنچه در این حوزه مطرح شده صرفا به ساختار هیدروکربوری چالوس محدود میشود که وجود منابع نفت و گاز در آن محتمل میباشد؛ اما برای تعیین تکلیف نهایی به عملیات حفاری اکتشافی نیاز دارد که فعلا در اولویت ایران نیست. شایان ذکر است یکی دیگر از دلایل بیمیلی ایران به توسعه میادین خزر، استقرار ساختارهای هیدروکربوری ایران در آبهای عمیق این منطقه است. اکنون هیچیک از کشورهای ساحلی خزر تکنولوژی برداشت از آبهای عمیق را ندارند و سایر کشورها نیز از منابع کمعمق خود به تولید نفت و گاز مشغول هستند که چنین منابعی در عمق کم در ایران موجود نیست.
البته ایران اخیرا عملیات اجرایی حفاری اکتشافی در دریای خزر را آغاز کرده و طبق اعلام وزیر نفت در اردیبهشت امسال با استقرار دکل حفاری شرکت حفاری شمال در ساختار رودسر در بلوک ۱۸ خزر، این حفاری اکتشافی تا عمق نهایی پنج هزار و ۷۷ متر و با هدف ارزیابی مخزنی ساختار رودسر انجام میشود.
به گفته وزیر نفت، بر اساس مطالعات زمینشناسی و لرزهنگاری دوبعدی، احتمالا بیش از 600 میلیون بشکه نفت خام درجا و حدود دو تریلیون فوتمکعب (TCF) گاز در این ساختار وجود داشته باشد، البته این ارقام تقریبی است و باید پس از عملیات حفاری و مطالعات تکمیلی نهایی شود. این پروژه تحت قرارداد EPD با مبلغ حدود 50 میلیون دلار انجام میشود.
همچنین درباره حجم منابع نفتی دریای خزر ابهامات جدی وجود دارد. به عنوان مثال موسسه آکسفوردانرژی برآوردهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا درباره ذخایر 200 میلیارد بشکهای نفت در دریای خزر را زیر سوال میبرد و حجم ذخایر را بین 25 تا 35 میلیارد بشکه تخمین میزند. در این صورت احتمال اینکه ذخایر نفتی دریای خزر به عنوان یک رقیب و جایگزین بلندمدت برای خلیج فارس عمل کند، از بین میرود و سهم این ذخایر از کل ذخیره نفت دنیا به 3 درصد کاهش مییابد، نه سهم ۱۶ درصدی که اداره اطلاعات انرژی آمریکا مدعی آن است.