وزیر خارجه کشورمان پس از مصاحبه با روزنامه لوموند فرانسه و مساوی دانستن فعالسازی مکانیسم ماشه با اقدام نظامی، روز گذشته نیز در نشستی با سفرا و کارداران و رؤسای نمایندگیهای خارجی و بینالمللی مقیم تهران بار دیگر به این موضوع اشاره کرد. وی اقدام سه کشور اروپایی در جهت فعالسازی مکانیسم ماشه را اشتباهی مشابه با اقدام آمریکا در حمله نظامی به ایران توصیف کرد و سختتر شدن دیپلماسی را خروجی این امر دانست. عراقچی فعالسازی اسنپبک را به معنای پایان نقش اروپا در موضوع هستهای ایران دانست و در توصیف آن گفت: «شاید تاریکترین نقطه در تاریخ روابط ایران با سه کشور اروپایی که شاید هیچوقت دیگر ترمیم نشود.» ورود اروپا به فاز تقابل حداکثری با ایران باعث از کار افتادن تعاملات سیاسی شده و تبعات گستردهای برای غرب خواهد داشت.
اروپایی که در چند سال اخیر از گروههای تروریستی و تجزیهطلب ضدایرانی میزبانی کرده و شهروندان ایران را بدون دلیل و محاکمه زندانی میکند، از این پس با شدت بیشتری زیر ضرب واکنشهای ایران در تقابل با برنامه جاسوسی و تروریستی گسترده خود خواهد رفت. ایران همچنین میتواند برای کنترل سطح رفتارهای تقابلی با تنشآفرینی اروپا و بازگرداندن معادلات منطقه به مسیر دیپلماسی تلاش کند؛ اما این تلاش منوط به این است که طرف اروپایی نیز قائل به دیپلماسی باشد در غیر این صورت در منطقه غرب آسیا دست ایران از هر کشوری برای بازیهای غیردموکراتیک که غربیها خواهان آن هستند، پرتر است.
ایران تاکنون به درگیریهای مختلف در اروپا با دیدگاهی بیطرفانه نگریسته و از ورود به تنش در هر سطحی اجتناب کرده است؛ اما اگر طرف اروپایی اصرار بر این داشته باشد تا ایران را به عنوان ضلع متقابل خود معرفی کرده و منافع تهران را از بین ببرد، دیگر دلیلی برای یک بیطرفی یکجانبه که در آن تروئیکا بدون صرف هزینه ایران را مدام متضرر کند، وجود نخواهد داشت.
گزینههای غیرممنوع هستهای
علاوه بر مهار آژانس در فعالیتهای نظارتی بیرویه که در چهارچوب اقدامات غیرپروتکلی معنا پیدا میکند ایران میتواند با نصب و بهرهبرداری از سانتریفیوژهای پیشرفتهتر، ظرفیت غنیسازی خود را بهطور قابلتوجهی ارتقا دهد.
یکی از اقدامات کلیدی، افزایش سطح غنیسازی از ۶۰ درصد به ۹۰ درصد یا نزدیک به آن است که پیامی قاطع به طرفهای مقابل ارسال میکند. سال گذشته، در جریان سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، ایران تولید اورانیوم غنیشده ۶۰ درصد را متوقف و مواد جدید را به اورانیوم ۲۰ درصد رقیق کرد. اما در شرایط کنونی، ادامه روند رقیقسازی یا تبدیل اورانیوم ۶۰ درصد به ترکیبات دیگر باید متوقف شود و ذخیرهسازی مستقیم اورانیوم با غنای بالا در اولویت قرار گیرد. علاوه بر این، ایران باید غنیسازی ۶۰ درصد را با جدیت بیشتری دنبال کند و با استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفتهتر، کارایی و سرعت این فرایند را افزایش دهد.
تقویت فعالیتهای تحقیق و توسعه (R&D) در حوزه هستهای، بهویژه تمرکز بر طراحی و ساخت سانتریفیوژهای نسل جدید یا ایجاد زنجیرههای تولید اورانیوم فلزی، از دیگر گامهای استراتژیک است که میتواند جایگاه فنی ایران را مستحکمتر کند. همچنین، ایران میتواند از ذخایر گسترده اورانیوم غنیشده خود برای کاربردهای نظامی غیرممنوع بهرهبرداری کند، کاربردهایی که طرفهای غربی و آژانس بهخوبی از آنها آگاه هستند.
زمانبندی مهم نیست، پاسخ مهم است
هرکدام از طرفهای برجام به غیر از آمریکا که رسماً از آن خارج شده است میتواند شکایت نقض تعهدات را به «کمیسیون مشترک برجام» (متشکل از نمایندگان ایران و ۵+۱) ارائه دهد. کمیسیون مشترک ۱۵ روز فرصت دارد تا مسئله را بررسی و حل کند.
این مدت میتواند با توافق طرفها تمدید شود که اگر مشکل حل نشود، موضوع به وزرای خارجه طرفها یا یک هیئت مشورتی ارجاع میشود که ۱۵ روز دیگر برای تصمیمگیری فرصت دارند. در صورت ادامه اختلاف، کمیسیون ۵ روز دیگر برای تلاش نهایی فرصت دارد. اگر بعد از این 35 روز همچنان اختلاف حل نشود، موضوع به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع میشود. شورای امنیت ۳۰ روز فرصت دارد تا قطعنامهای برای ادامه روند «تعلیق تحریمها» صادر کند.
اگر شورای امنیت نتواند قطعنامهای برای ادامه تعلیق تحریمها تصویب کند (به دلیل وتو یا عدم توافق)، تحریمهای پیشین سازمان ملل بهطور خودکار بازمیگردند. این فرایند به «مکانیسم ماشه» معروف است، زیرا بازگشت تحریمها تقریباً خودکار است. فعال شدن مکانیسم ماشه منجر به بازگرداندن تحریمهای شورای امنیت علیه ایران میشود، بدون اینکه ایران بتواند آن را وتو کند زیرا ایران عضو دائم شورای امنیت نیست. از آنجایی که فرایند فعالسازی مکانیسم ماشه آنطور که تشریح شد حدود 2 ماه طول خواهد کشید و بندهای غروب گفته شده در اکتبر 2025 یعنی حدود 3 ماه دیگر فعال خواهد شد، دو قرائت در مورد فرصت فعالسازی آن وجود دارد.
قرائت نخست این است که دولتهای اروپایی برای آنکه مانع از لغو تحریمهای بینالمللی ایران ذیل سازمان ملل شوند حدود یک ماه وقت خواهند داشت که مکانیسم را کلید بزنند در غیر این صورت با توجه به 2 ماهه بودن فرایند بررسی زمان کافی تا قبل از موعد غروب برجام نخواهند داشت و فعالسازی مکانیسم ماشه به بعد از موعد بندهای غروب 2025 یعنی به بعد از خروج ایران از ذیل قطعنامه 2231 سازمان ملل موکول خواهد شد و عملاً کارکرد خاصی ندارد.
قرائت دوم این است که حتی اگر چند ساعت نیز به موعد بندهای غروب باقی مانده باشد و کشورهای اروپایی مکانیسم را فعال کنند شورای امنیت سازمان ملل در رویکردی جانبدارانه با توجیه فعال شدن مکانیسم اجرای بندهای غروب را تا تعیین تکلیف نهایی معلق نگه دارد که در این صورت زمانبندی 2 ماهه نیز از موضوعیت خواهد افتاد و تهدید مکانیسم ماشه تا آخرین دقیقه کارایی خواهد داشت.
این ابهام به این معنی است که در داخل نباید به زمانبندیهای مورد اشاره دل بست و از سوءرفتارهای طرف مقابل برای بهانهتراشی تا آخرین دقایق غافل شد. آنچه مهم است آمادگی کامل برای پاسخ قاطع به اقدام طرف اروپایی در هر زمانی است.
گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
گفتوگوهای مرتبط «فرهیختگان» را بخوانید:
فواد ایزدی، کارشناس مسائل آمریکا: بعد از حمله به تأسیسات هستهای ایران اسنپبک بیمعناست
حمیدرضا غلامزاده، کارشناس بینالملل: برمبنای برجام، کمیسیون برای فعالسازی ماشه قابل تشکیل نیست