همزمان با شروع جنگ تحمیلی12 روزه فرایند خروج اتباع افغانستانی سرعت بیشتری گرفت. براساس خبرهای متعددی که از رسانههای مختلف منتشر شد، ردپای اتباع در جنگ تحمیلی 12 روزه با اسرائیل و جاسوسی برای اسرائیل واضح است. همچنین واضح است در دورهای نسبت به ورود مهاجران افغانستانی بیمبالاتی صورت گرفته و تعداد زیادی مهاجر غیرقانونی از مرزهای مختلف و بیش از حد ظرفیت کشور، وارد کشور شده است.
علاوه بر ورود تعداد بالای مهاجران در بازه مشخص شده به کشور واضح است که در دورهای در مدیریت و ساماندهی اتباع کوتاهی شده و در بطن جامعه تقسیمبندی درستی میان مهاجران غیرقانونی و قانونی و شناسنامهدار و بیشناسنامه انجام نشده است. در موجهای مختلف مهاجرستیزی شاهد بودیم که منتقدان به حضور اتباع، برایشان حضور چند دهه اتباع با خانوارهای جدید اتباع و اتباع تازهوارد، تفاوتی ندارد و بر این باور بودند تمام اتباع حاضر در کشور باید ایران را ترک کنند. تمام این حالات در کنار هم مدیران مربوط را برای ساماندهی اتباع به شرایط اضطرار رسانده و بالاخره مدیران وزارت کشور مدتی است برای ساماندهی اتباع افغانستانی دست به اقدام زدهاند، اما اکنون در مقام اقدام و ساماندهی باید چه کاری کرد؟
در وهله اول آنچه مبرهن و واضح است، این است که مهاجران غیرقانونی باید ایران را ترک کنند. بسیاری از مهاجران موتور محرک اقتصادی کشورند، پس از اخراج اتباع غیرقانونی، اتباع قانونی بسته به نیاز کشور خصوصاً در بخش اقتصادی باید ساماندهی و هویتدار شوند. در روزهای اخیر تصاویری از ممنوعیت حضور اتباع در حسینیهها و مراسم عزاداری و برخورد نامناسب تعدادی از شهروندان با اتباع منتشر شد. اتباع چه مجاز باشند و چه غیرمجاز باید خروج آنها با احترام و تکریم صورت بگیرد.
با توجه به چند دهه میزبانی ایرانیها از اتباع سوای از مجاز و غیرمجاز بودنشان، رفتار غیراخلاقی با اتباع در شأن هموطنان ایرانی نیست. همچنین مسئولان ایرانی باید در مراودات سیاسی خود با طرف افغانستانی باید از طالبان و مسئولان مربوطه آنها تعهد بگیرند که افراد طرد شده از ایران دیگر به ایران بازنگردند. البته در این میان ناگفته نماند خود مسئولان ایرانی نیز به مردم تعهد بدهند که پاسبانی بهتری از مرزهای شرقی داشته باشند تا دیگر مهاجران به صورت غیرمجاز وارد ایران نشوند. در برهههای مختلفی خصوصاً پس از ورود دوباره طالبان؛ موج قابلتوجهی از مهاجران افغانستانی وارد کشور شدند و مرزها آنطور که باید کنترل نشدند. مسئولان فعلی ضمن معرفی خاطیان در کنترل مرزها در آن سالها و رسانهای کردن مقصران وضع امروز، باید برای برخورد قاطع با آنها نیز اقدام کنند.
مسئولان باید دربارۀ وقایع ضدامنیتی اتباع شفاف باشند
با توجه به فضا و موضعگیریهای هر دوطرف، یعنی موافقان و مخالفان اخراج اتباع، محسن اسلامزاده، مستندساز تصمیم گرفت در مرز و در اردوگاههای صفر مرزی حضور پیدا کند تا به خوبی فضای به وجود آمده را بررسی کند. وی در گفتوگو با «فرهیختگان» درباره وضعیت مرزهای ایران و افغانستان در این روزها گفت: «ما قائل به بازگشت افغانستانیها هستیم، اما درباره وقایع ضدامنیتی اخیر که در جریان جنگ مطرح شد و چهره مهاجران مخدوش شده، به نظرم بیش از نیمی از این فضا غیرواقعی بوده است.
اگر واقعی بوده، به هر صورت سایتها، برخی کانالهای تلگرامی و اپلیکیشنهای دیگر باید اعلام کنند و مسئول امنیتی باید بیاید و بگوید این تعداد اقدامات ضدامنیتی داشتهایم. من بیشتر فکر میکنم جریانی که در دوسال اخیر پرچم مهاجرهراسی را بلند کرده بود، پشت این قضیه است.» اسلامزاده ادامه میدهد: «بازگشت افغانستانیها باید به دلیل مشکلات اقتصادی انجام شود. خیلی راحت بگوییم ما ۴۰، ۴۵ سال پذیرایی کردیم، اما الان مشکلات زیادی داریم، بهویژه در اقتصادمان. کشور توان این جمعیت چندمیلیونی را ندارد و لازم است بخشی از آنها، بهخصوص غیرقانونیها، به کشور خودشان برگردند. نیازی نیست بگوییم این بازگشت به خاطر اقدامات ضدامنیتی بوده است. به نظرم اگر صادقانه صحبت کنیم، بهتر است. در اعلام تاریخ خروج مهاجران ما به جنگ برخوردیم و پس از جنگ یک هجوم سراسری ایجاد شد که هم در مرزها و هم در اردوگاهها ازدحام زیادی به وجود آمد. تمام فیلمهایی که میبینیم و منتشر میشود، نشاندهنده برخوردهایی با مهاجرین است که مربوط به همان روزهاست.»
ورود مهاجران تا 6 برابر ظرفیت اردوگاهها بود
او درباره وضعیت اردوگاههای این روزهای مشهد گفت: «در اردوگاه حسنآباد مشهد که در جاده شاندیز قرار دارد، ظرفیت اولیه حدود دو تا سههزار نفر بود، چون این اردوگاه برای خودمعرفها طراحی شده است، یعنی کسانی که خودشان و خانوادهشان داوطلبانه برای بازگشت مراجعه میکنند. اما در روزهای اول موج بازگشت مهاجران، تا روزی ۱۲ هزار نفر به این اردوگاه مراجعه کردند و با هجوم جمعیتی مواجه شدند. زیرساختها ناگهان چهار، پنج یا حتی شش برابر بیش از ظرفیتشان مهاجر داشتند؛ از اتوبوس گرفته تا سایهبان- چون در روزهای گرم تابستان بودیم- تا بحث پذیرایی و حتی تأمین آب. وقتی ظرفیت ناگهان شش برابر میشود، طبیعتاً به مشکل برمیخورد.»
وی ادامه داد: «من روز ۱۶ تیر، یک روز بعد از پایان مهلت تعیینشده، به آنجا بازدید داشتم. خوشبختانه شنیدم این مهلت حداقل دوهفته تمدید شده و به همین دلیل ازدحام خیلی کاهش پیدا کرده بود. سرویسدهی بسیار مرتب بود. با خیلیها صحبت کردم و هیچکس ناراضی نبود و با خاطراتی خوش از ایران برمیگشتند. خودشان میگفتند ما مدت زیادی اینجا بودیم، کار کردیم، زحمت کشیدیم، با ایرانیها رابطهمان خوب بوده و آنها هم با ما خوب بودند. حالا که ضربالاجل برایمان تعیین کردهاند، داریم به کشورمان برمیگردیم. در همان اردوگاه حسنآباد مشهد دیدم که برایشان اتوبوس تهیه کردهاند، مرتب سایهبان گذاشتهاند تا در گرما اذیت نشوند، حتی چند موکب مردمی از خود افغانستانیها آمده بودند و صبحانه، ناهار و آب برایشان در مسیر فراهم میکردند و بعد آنها را راهی مرز میکردند.»
نارضایتی از دولت در میان اتباع خارجشده بسیار کم بود
اسلامزاده معتقد است افغانستانیهایی که درحال خروج از کشورند، نارضایتی بسیار کمی نسبت به دولت دارند: «نارضایتی از دولت بسیار پایین بود، بهویژه اینکه در مرز، اداره اتباع خراسان نمایندهای فرستاده بود که فضا را مدیریت میکرد. یکی از کارهای جالبی که دیدم، توجه به ریکاوری خود مأموران مرزی بود، مثلاً به آنها آب میدادند و کمی بیشتر مراقبشان بودند. چون فشار بهیکباره چند برابر شده و محدودیت نیروی انسانی هم وجود دارد.
این فشار روی نیروها در آفتاب و طوفان شن زیاد بود. دیروز که رفتم، طوفان شن بسیار سنگینی از ظهر شروع به وزیدن کرد که کار را خیلی سخت میکرد. دیدم که فرماندار تایباد و معاون امنیتی استانداری خراسان آمده بودند و تمهیداتی در نظر گرفته بودند، مثلاً بار افغانستانیها اصلاً در بخش مرزی ایران پیاده نمیشد و مستقیم به افغانستان میرفت. کامیونها بارشان را در افغانستان تحویل میدادند، حتی کارگرانی که گاریهای گمرک ایران را در دست داشتند، ناراحت بودند و میگفتند ما عیالوار و مستأجریم، نمیتوانیم هزینه زندگیمان را تأمین کنیم، چون بار پیاده نمیشود و مستقیم به آن طرف مرز میرود. ولی این تمهیدات برای مدیریت فضا و جلوگیری از خلل در تردد کامیونها، که یکی از شریانهای اقتصادی بین ایران و افغانستان است، در نظر گرفته شده بود. به نظر من، فضا به سمت آرامش میرفت و طرف افغانستانی هم کاملاً ایران را درک و صحبت میکرد.»
دشمن روی موج مهاجرستیزی کار میکند
وی ادامه داد: «ما که مدتی درگیر پروپاگاندا و موج اخبار مهاجرستیزی در برخورد با مهاجران بودیم، اما واقعیت ماجرا به آن شدتی که در برخی روایتها گفته میشود، نیست که مثلاً کرامت مهاجران را رعایت نمیکنیم یا وضعیت مرز اسفبار است. اینگونه نیست. به دلیل فشاری که بهیکباره ایجاد شده، مثلاً موجی که باید مهاجران را میگرفتند و طرد میکردند، باید واقعیتها را بپذیریم. بالاخره نیروی انتظامی هم انسان است. وقتی تحت فشار و در تنگنا قرار میگیرد و به او گفته میشود باید روزانه این تعداد طرد شوند، رفتارش کمی تغییر میکند و فشار روی او میآید. اما حالا که جدول زمانی تعیین کردهاند و فرصت بیشتری میدهند، به نظرم فضا بهتر شده و جلوی تکاتفاقها هم گرفته میشود.»
این مستندساز عنوان کرد: «حالا میشود سازوکاری طراحی کرد که اگر مشکلی پیش آمد، بازرسی خود نیروی انتظامی آن را پیگیری کند تا این اتفاقات نیفتد، چون گاهی فیلمی منتشر میشود و مسئلهای ایجاد میکند که واقعاً تنشزاست. در این چند سال شاهد بودیم برخی فیلمها یا عکسهایی منتشر شده، مثلاً عکسی از یک هیئت که کاغذیزدهاند که «ورود اتباع ممنوع». اینها برای کشور ما خیلی زشت است. دشمن روی همینها کار کرده و کینه درست کرده است. الان یکی از امنترین مرزهایمان که در وقایع اخیر هیچ اتفاقی از آن جانب رخ نداده، مرز افغانستان بوده است. چرا بیاییم بیجهت برای خودمان کینه و مسئله درست کنیم، در شرایطی که خیلی داریم تلاش میکنیم؟»
گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.