فرهنگ در دوران مدیریت شهید دکتر محمدمهدی طهرانچی به جایگاه اصلی خود در دانشگاه آزاد اسلامی بازگشت؛ او در دوره 7 ساله حضور و فعالیتش در بزرگترین مجموعه آموزش عالی کشور با نگاهی عمیق، راهبردی و تحول محور، مسیر تازهای در حوزه فرهنگی دانشگاه ترسیم کرد. ایجاد جریانهای تأثیرگذار مثل استادان همیار فرهنگ، تقویت نهادهای دانشجویی، توسعه صنایع خلاق و حمایت از کرسیهای آزاداندیشی تنها بخشی از این تحول فرهنگی بود که با مدیریت او اتفاق افتاد. فرزاد جهانبین، معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی، در گفتوگو با «فرهیختگان» به بررسی ابعاد شخصیتی شهید دکتر طهرانچی پرداخت. جهانبین در سخنانش از نخستین دیدارش با شهید طهرانچی و همکاری پنج سالهاش با دانشگاه گفت. همکاریای که به تعبیر او منجر به تحولات بنیادین در حوزه فرهنگی دانشگاه آزاد شد. معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد در ابتدای سخنانش درباره نحوه آشنایی و تعامل با شهید دکتر طهرانچی گفت: «دکتر طهرانچی را دورادور میشناختم چراکه دانشمند بلندآوازهای بود اما او مرا نمیشناخت. سال 1397 در مراسم دیدار استادان با مقام معظم رهبری، هم استاد شهید و هم بنده سخنران بودیم. پس از آن با او ارتباطی نداشتم تا اینکه یک روز دکتر سروریمجد، بعد از چند تماس به من پیامک داد و گفت: «با من تماس بگیرید.» زمانی که تماس گرفتم، گفت دکتر طهرانچی قصد دارند با شما برای پست معاونت فرهنگی ملاقات کنند. طی جلسه گرمی که با دکتر طهرانچی داشتیم، ایشان از من درخواست کردند تا برنامه خود برای معاونت فرهنگی دانشگاه را تحویل دهم. من طی دو روز برنامه را نوشته و فرستادم و پس از آن دیگر پیگیریای نکردم زیرا فکر نمیکردم برنامهام قبول شود و این نوع پستها نیز متقاضی زیاد دارد تا اینکه چهارشنبه هفته بعد از آن، افراد مختلف با من تماس گرفته و تبریک گفتند و فهمیدم حکم من بهعنوان معاون فرهنگی دانشجویی دانشگاه آزاد منتشر شده است و همکاری من با دانشگاه آزاد اسلامی نیز از تیر ۱۳۹۹ و در دوران کرونا آغاز شد.»
او در ادامه افزود: «شهید دکتر طهرانچی شناخت چندانی از من نداشت و تنها یک جلسه با ایشان داشتم که در آن برنامه خود را ارائه کردم. وقتی از ایشان پرسیدم چه شد که برای این مسئولیت انتخاب شدم، آیا کسی من را معرفی کرده بود، پاسخ داد: «نه، اما پسرم گهگاه در صحبتهایمان از شما تعریف میکرد.» در آن زمان، من در دانشگاه شریف یک واحد درسی داشتم که فرزند شهید دکتر طهرانچی دانشجوی آن بود و به پدرش گفته بود من ارتباط بسیار خوبی با جوانان دارم.»
معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد تصریح کرد: «یک بار دیگر نیز دکتر طهرانچی به من گفت: «زمانی که با شما تماس گرفتم، دیدم که آهنگ پیشواز شما جملات شهید حاج قاسم سلیمانی است که میگوید آن دختر کمحجاب نیز دختر ما است. طبق توصیفهایی هم که پسرم از شما کرده بود، گفتم شما را ببینم. زمانی هم که صحبت کردیم، شما انتخاب شدید.» این نکته برای من نیز بسیار جالب بود و از آن پس تلاش کردم در انتخابها و انتصابها دقت بیشتری داشته باشم و افراد را براساس سفارش انتخاب نکنم، بلکه شایستگی را ملاک قرار دهم.»
شهید دکتر طهرانچی فرهنگ را در متن میدانست
جهانبین در پاسخ به این سؤال که نگاه شهید دکتر طهرانچی به حوزه معاونت دانشجویی فرهنگی چطور بود؟ توضیح داد: «قبل از اینکه به دانشگاه آزاد اسلامی بیایم، معاون دو دانشگاه امام خمینی و شاهد بودم که در یکی از دانشگاهها معاون فرهنگی و در یکی نیز معاون دانشجویی بودم. دکتر طهرانچی نیز به من گفته بود که یکی از دلایل انتخاب من بهعنوان معاون فرهنگی دانشجویی این بود که در هر دو معاونت تجربیاتی داشتم. علاوهبر این موارد من سالها در سازمان فرهنگی و هنری شهرداری بودهام و کتابی به نام باغبانی فرهنگ نیز داشتهام. باید این نکته را صادقانه بیان کنم که حوزه فرهنگی در حالت عادی جزو اولویتهای مسئولان نیست زیرا به قدری با مسائل گوناگون روبهرو هستند که فرهنگ در حاشیه است.»
او اضافه کرد: «این در حالی است که دکتر طهرانچی شخصیت علمی، فرهنگی و توحیدی داشتند که در همه بحثها سه رکن علم، فرهنگ و فناوری در دانشگاه را مطرح میکردند. بنابراین هم شخصیت و هم رویکرد ایشان باعث شد که فرهنگ درمعرض توجه قرار گیرد. دکتر طهرانچی معتقد بود فرهنگ سالاد سر سفره نیست! بلکه متن است. دکتر طهرانچی در آخرین سخنرانی خود در مراسم چهلوسومین سالگرد صراحتاً براساس آیات قرآن عنوان کردند قبل از ما کسانی بودهاند که فناوری قویتری داشته و آبادانی آنها روی زمین بیشتر بوده است اما تربیت انسان نکردند و خداوند به دلیل ظلمشان آنها را گرفت.»
سه محور اصلی طراحی جدید حوزه فرهنگی دانشگاه
او اظهار کرد: «ما به دنبال آن هستیم تصدیگری وجود نداشته باشد و نهادهای دانشجویی تقویت شوند و استقلال هویتی خود را حفظ کنند. این رویکرد در سالهای اخیر و با حضور دکتر طهرانچی رخ داد، بهگونهای که در روز ۱۶ آذر، تشکلهای دانشجویی در آزادترین حالت ممکن، دیدگاهها و نقدهای خود را مطرح میکنند؛ درحالیکه در گذشته چنین فضایی فراهم نبود.» او افزود: «حتی زمانی که اظهاراتی غیرمنصفانه نیز بیان میشد، دکتر طهرانچی با سعهصدر به آنها گوش میدادند. این رویکرد با هدف رشد و تربیت نهادهای دانشجویی و پرورش افراد در بستر این نهادها دنبال میشد.»
او در ادامه گفت: «در بحث «استاد همیار فرهنگ» نوعی فناوری و سازوکار جدید ایجاد شده که استاد را به حوزه فرهنگ پیوند میزند. این نگاه، خط تحولی اساسی ما در حوزه فرهنگی به شمار میرود. در موضوع استاد همیار فرهنگ، توجه به جایگاه استاد در حوزه فرهنگی مدنظر قرار گرفت. تاکنون دو دوره نشست تجربهنگاری استادان همیار فرهنگ برگزار شده که دکتر طهرانچی با وجود همه دشواریها، شخصاً در زنجان حضور یافتند.»
جهانبین با تاکید بر اینکه «سومین حوزهای که نقشآفرینی دکتر طهرانچی در آن بهوضوح دیده میشود، حوزه صنایع خلاق است» توضیح داد: «ما باید برای دانشجویان بستر مهارتزایی و مهارتافزایی را فراهم کنیم. مباحثی همچون توسعه صنایع خلاق، برپایی بازارچههای دانشجویی و طرح «هر دانشجو، یک تخصص، یک مهارت» ازجمله ابتکارات و دغدغههای جدی شهید دکتر طهرانچی بوده است.»
فقدان شهید طهرانچی صدمهای جبرانناپذیر است
او گفت: «دکتر طهرانچی برای موضوعات فرهنگی شبانهروزی وقت میگذاشتند و از هیچ تلاشی فروگذار نمیکردند. احساس میکنم ایشان میتوانند با شهادت استراحت کنند.»
معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی در پاسخ به این پرسش که «مهمترین درس یا ویژگی مدیریتی شهید دکتر طهرانچی که میتواند در میان مدیران دانشگاهی الگو قرار گیرد، چیست؟» تاکید کرد: «دکتر طهرانچی تکرارشدنی نیست و فقدان ایشان صدمهای جبرانناپذیر است. آنچه درباره دکتر طهرانچی میتوان گفت، محدود به یک ویژگی خاص نیست. ایشان شخصیتی تکرارناپذیر بود و فقدانش ثلمهای جبرانناپذیر بر جامعه علمی و معنوی ماست. عبدی متقی، دانشمندی ولایتمدار و مجاهدی پارسا که با هوشمندی بارز، قدرت تبیین بالا و توان اقناع قوی، توانست همگرایی و همراهی در تشکیلات زیرمجموعه خود ایجاد کند. مدیری تحولی و خستگیناپذیر، با رفتاری اخلاقی، مهربان و تقوای عملی مشهود. شجاع، صبور، با سعه صدر و گذشت، خلاق و پر ایده، با استقامتی مثالزدنی و به دور از هرگونه تصنع و تظاهر. مطیع ولایت، اهل خرد جمعی، مردمی و متواضع بود و با وجاهت، وزانت و اعتباری برجسته در میان همگان شناخته میشد.»
او افزود: «این ویژگیها، همراه با سابقه علمی برجسته ایشان در رشته فیزیک و مقام استادی تمام و همچنین فهم نظری و تمدنی که از سالها مطالعه منسجم و جدی قرآن و تلمذ در محضر آیتالله مجتبی تهرانی نشئت میگرفت، شخصیت منحصربهفردی ساخته بود. جانبازی و تهدیدات دشمنان هرگز مانع سفرهای متعدد و حضور ساده و بیریایش در میان خانواده دانشگاه نشد. با وجود کثرت سفر، نمازشان در همه حال کامل اقامه میشد.»
او ادامه داد: «مجموعهای از ویژگیها در شخصیت دکتر طهرانچی وجود داشت که او را به انسانی متفاوت و برجسته تبدیل کرده بود. چیزی که بیش از همه برای من اهمیت داشت، نگاه او به خدمت بود. همیشه میگفت باید برای منافع مردم و در چهارچوب نظام ولایت و جریان دین تلاش کنیم. ذهنش همواره درگیر این سؤال بود که چگونه میتوانیم نافع باشیم، به کشور عزت ببخشیم و جوانان را رشد دهیم.»
تجلی تواضع، خودانتقادی و مسئولیتپذیری
او افزود: «دکتر طهرانچی مسئولیتها را به گردن دیگران نمیانداخت، و این خصلتی بسیار مهم در مدیریت او بود. همیشه میگفت: «چون نیک بنگریست، پر خویش در آن دید.» یعنی خود را در کمبودها و ناکامیها شریک میدانست و همواره تأکید میکرد که ما باید ببینیم چه کمکاریهایی کردهایم. این میزان از تواضع، خودانتقادی و مسئولیتپذیری در کنار ویژگیهای برجسته علمی و مدیریتی و دینی و اخلاقی، از او شخصیتی یگانه ساخته بود.»
او گفت: «خاطره از ایشان خیلی زیاد است. داغ فقدان پدر معنوی و مرادم، شهید دکتر طهرانچی، زخمی است که هیچگاه التیام نمییابد. تنها تسلی خاطرم در این اندوه بیپایان، تأسی به کلام امام رضا(ع) است که فرمود: «ای پسر شبیب، اگر بر کسی یا چیزی میگریی، بر حسین(ع) گریه کن.» پیشتر تجربه فقدان حضرت آیتالله مهدویکنی را داشتم، اما این بار این فقدان برایم سنگینتر و جانکاهتر است. روزی نبود که با ایشان تماس نداشته باشم، یا ساعتی را به گفتوگو با ایشان اختصاص ندهم. حتی پس از چندین تماس پیاپی، هرگز برخوردی سرد یا بیتفاوت نداشتند. بهرغم همه دردها، افتخار میکنم که در چهل سالگی با ایشان آشنا شدم و پنج سال از عمرم را شاگرد ایشان بودم، چیزی که بارها در زمان حیاتشان اعلام کردهام. گذشت زمان، بزرگی دکتر طهرانچی را بیشتر معلوم خواهد کرد.»
جهانبین در پایان گفت: «سهشنبه هفته گذشته به نقل از سردار کارگر، از ابراز لطف و محبت رهبر معظم انقلاب نسبت به دانشگاه سخن گفتم. چهارشنبه، در آخرین تماس با دکتر طهرانچی، وقتی از سفر تبریز گزارش دادم، با شوق و شور فراوان به بیان رهبر انقلاب اشاره کرد و گفت: «هر وقت از کارها خوشحال شدی، بگو همینجوری هم باید باشد.» دکتر همایون و دکتر امینی که همان روز با ایشان جلسه داشتند، میگفتند دکتر طهرانچی سرشار از نشاط و انرژی از آن تعبیر آقا بود.
بهرغم مدعیانی که منع عشق کنند
جمال چهره تو حجت موجه ماست»
گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.