از دانشگاه هاروارد در آمریکا تا جشنواره کن در فرانسه، این روزها بار کمتوجهی دنیا نسبت به فجایع غزه را به دوش میکشند. جشنواره کن ۲۰۲۵، با وجود سیاسیکاریهایی که اعتبار آن را زیر سؤال میبرد، به لطف شجاعت هنرمندان به صحنهای برای یادآوری جنایتهای رژیم صهیونیستی تبدیل شد؛ اما وقتی اروپا و سیاستهای مغرضانهاش به میان میآید، این صحنه در سایه محافظهکاری و ترس از اتهام یهودستیزی کمنور میشود. قدرتهای اروپایی که همچنان در حساسیتهای تاریخی گرفتار هستند، از محکوم کردن مستقیم اسرائیل طفره میروند و صدای فلسطین را در راهروهای قدرت خفه میکنند.
از سوی دیگر دانشگاه هاروارد زیر فشار دولت دونالد ترامپ قرار دارد و ترامپ با اتهام «عدم پاسخ به یهودستیزی» در اعتراضات حامی فلسطین، بودجه این دانشگاه را قطع کرده و حتی ویزای دانشجویی آن را تهدید میکند. «کارولین لیویت» سخنگوی کاخ سفید، در اظهاراتی تحقیرآمیز، هاروارد را به ترویج «ارزشهای ضدآمریکایی» متهم کرد و گفت کشور به «برقکار و لولهکش» نیاز دارد، نه فارغالتحصیلان هاروارد. این فشارها، از تگزاس تا هاروارد، حاکی از دور تازهای از تلاشهاست که حمایتها از فلسطین را سرکوب میکند.
فریاد فلسطین در سایۀ سرکوب اروپا
جشنواره فیلم کن (۲۰۲۵) که از ۲۴ اردیبهشت تا ۳ خرداد ۱۴۰۴ در ریویرای فرانسه برگزار شد، بیش از آنکه صحنهای برای نمایش فیلمها و رقابت ستارگان باشد، به تریبونی برای فریاد همبستگی با فلسطین تبدیل شد. در حالی که جنگ غزه با بیش از ۵۳ هزار کشته -عمدتاً زنان و کودکان- و محاصرهای فلجکننده ادامه دارد، برخی از فیلمسازان و چهرههای سرشناس سینما از این فرصت جهانی استفاده کردند تا صدای مردم غزه را به گوش دنیا برسانند. این صداها در حالی بلند شدند که با موانعی مثل دیوار محافظهکاری سیاستهای رسمی اروپا و سانسور شبکههای فارسیزبان خارجنشین مانند منوتو و ایران اینترنشنال و حتی برخی چهرههای ایرانی حاضر در کن که داعیهدار اصول انسانی هستند، روبهرو شدند.
ترامپیسم و جنگ علمی
در حالی که جشنواره کن ۲۰۲۵ صحنهای برای فریاد همبستگی با فلسطین بود، در آمریکا دانشآموزان و دانشجویان به دلیل حمایت از فلسطین با سرکوب و فشار مواجه شدند. در ایالت تگزاس، دانشآموزان دبیرستانی در مراسم فارغالتحصیلی خود به دلیل ابراز همبستگی با فلسطین با برخورد شدید کادر مدرسه روبهرو شدند؛ همزمان در دانشگاه هاروارد، دولت ترامپ با اتهام اینکه این دانشگاه به اندازه کافی به «یهودستیزی» در اعتراضات حامیان فلسطین پاسخ نداده، نزدیک به سه میلیارد دلار از بودجه فدرال آن را قطع کرد. «کارولین لیویت» سخنگوی کاخ سفید، در مصاحبهای با فاکس نیوز با لحنی تحقیرآمیز هاروارد را به ترویج «ارزشهای ضدآمریکایی» متهم کرد و گفت که پول مالیاتدهندگان باید به جای دانشگاههایی مثل هاروارد، صرف آموزشهای فنی و حرفهای شود. او با کنایه گفت: «ما به برقکار و لولهکش نیاز داریم، نه فارغالتحصیلان دگرباش جنسی هاروارد.»
دولت ترامپ همچنین قصد دارد تمام قراردادهای مالی باقیمانده با هاروارد را لغو کند و حتی لغو ویزای دانشجویی این دانشگاه را در دستور کار قرار داده است. هاروارد که از این سیاستها به دلیل نقض متمم اول قانون اساسی شکایت کرده، در دادگاه موفق شد موقتاً جلوی لغو ویزای دانشجویی را بگیرد. وزارت امنیت داخلی آمریکا، با درخواست سوابق فعالیتهای اعتراضی دانشجویان خارجی برای شناسایی حامیان فلسطین، فشار را تشدید کرده است. این اقدامات که خشم دانشجویان خارجی هاروارد را برانگیخته، نشاندهنده تلاش برای سرکوب صدای حامیان فلسطین است. در این میان سخنان اخیر ترامپ درباره لزوم آموزش مهارتهای فنی به دانشجویان و فراخوان او به فارغالتحصیلان آلاباما برای تمرکز بر «آهنگری و بتنریزی» به جای سرمایهگذاری مالی، بخشی از روایت گستردهتری است که اعتراضات فلسطینی را به حاشیه میراند و ارزشهای محافظهکارانه را ترویج میکند.
فرش قرمز برای غزه
کن ۲۰۲۵ از همان روز اول، نشانههایی از همبستگی با فلسطین را به نمایش گذاشت. «سوفیان زرمانی»، بازیگر و رپر فرانسوی با چفیهای بر شانه روی فرش قرمز قدم گذاشت؛ نمادی که در سکوت گسترده این روزها، حکایت از درد و رنج مردم غزه داشت. «ژولیان آسانژ»، بنیانگذار ویکیلیکس، در مراسم افتتاحیه مستندش تیشرتی پوشید که نام ۴۹۸۶ کودک فلسطینی شهید در غزه روی آن نقش بسته بود؛ یادآوری تلخی از فاجعهای که همچنان ادامه دارد. «جید اوکید» و «ریچارد بلامی» در جلسه نقد فیلم «سیرات» با طرح هندوانه (نماد همبستگی با فلسطین) روی لباسهایشان حاضر شدند. «کورادو فورتونا»، کارگردان ایتالیایی، سنجاقی با نشان پرچم فلسطین را مقابل دوربینها گرفت. این اقدامات، تنها گوشهای از تلاش هنرمندان برای همصدا شدن با فلسطین بودند.
اما چرا این تصاویر در شبکههای فارسیزبان خارجنشین مانند منوتو و ایران اینترنشنال جایی نداشتند؟ این شبکهها که خود را پرچمدار اصول انسانی میدانند، هیچیک از این لحظات را به مخاطبان نشان ندادند. در سوی دیگر، اروپا نیز با محافظهکاری خود در این ماجرا نقش داشت. سیاستمداران و نهادهای رسمی اروپا، از ترس اتهام یهودستیزی، از محکوم کردن مستقیم اقدامات اسرائیل در غزه خودداری میکنند. این ترس که ریشه در حساسیتهای تاریخی و سیاسی دارد، باعث شده بسیاری از فریادهای ظلمستیزانه در راهروهای قدرت اروپا گم شوند.
جلوۀ ویژه نه ولی گلوله واقعی داریم
در سکانسهای میانی جشنواره، فیلم «روزی روزگاری در غزه» ساخته برادران دوقلوی فلسطینی، عرب و طرزان ناصر، درخشید. این فیلم، که در بخش «نوعی نگاه» برنده جایزه بهترین کارگردانی شد، داستان غزه را در سال ۲۰۰۷ روایت میکند؛ زمانی که حماس کنترل منطقه را به دست گرفت و اسرائیل محاصرهای سنگین را آغاز کرد. برادران ناصر، که از سال ۲۰۱۱ غزه را ترک کرده و در اردن فیلم میسازند، این اثر را «آرشیوی» از غزهای میدانند که دیگر وجود ندارد. عرب ناصر میگوید: «هرچه درباره غزه گفته میشود، باید با فعل گذشته باشد. اسرائیل از شمال تا جنوب آن را نابود کرده. خیابانها، درختها، مردم؛ همه چیز از بین رفته.»
فیلم، داستان یحیی، یک خردهفروش مواد مخدر و دستیارش اسامه را دنبال میکند که سعی دارند با پنهان کردن مواد در فلافل، پولی به جیب بزنند. اسامه با رؤیای زندگی بهتر، در نهایت در نقش «رمبوی فلسطینی» در یک سریال تبلیغاتی بازی میکند. برادران ناصر با طنز تلخ و درام، رنجهای غزه را به تصویر میکشند. در یکی از صحنهها، تهیهکننده سریال درون فیلم میگوید: «ما جلوه ویژه نداریم، ولی گلوله واقعی داریم.» طرزان ناصر از سختیهای ساخت فیلم در میانه جنگ میگوید: «هر روز به اقوامم زنگ میزدم تا ببینم زندهاند یا نه. اما وظیفه ماست که داستان غزه را روایت کنیم. نسلکشی مردممان در جریان است و دنیا فقط تماشا میکند.»
رشید عبدالحمید، تهیهکننده فیلم در غرفه فلسطین حالوهوای جشن ندارد. او میگفت: «ما برای مهمانی نیامدهایم. جشن ما، جشن زندگی و ایستادگی است. میخواهیم نشان دهیم که زندهایم و میمانیم.» این غرفه که برای دومین بار در تاریخ کن برپا شد، به مرکزی برای نمایش مقاومت فرهنگی فلسطین تبدیل شد. اما در اروپا، جایی که سیاستمداران از ترس اتهام یهودستیزی حتی از به زبان آوردن نام اسرائیل در کنار واژه «نسلکشی» پرهیز میکنند، چنین صداهایی به سختی به گوش میرسند.
لنزی که زندگی را در مرگ جستوجو کرد
یکی از تکاندهندهترین لحظات جشنواره، ادای احترام به «فاطمه حسونه» عکاس خبری ۲۵ساله فلسطینی بود که روز پس از انتخاب مستندش برای بخش ACID کن، در حمله موشکی اسرائیل به همراه ۱۰ عضو خانوادهاش در غزه ترور شد. مستند «روحت را در دست بگیر و راه برو» به کارگردانی سپیده فارسی، داستان حسونه را روایت میکند؛ زنی که با دوربینش در میان ویرانیهای غزه به دنبال زندگی بود. حسونه میگفت هدفش «یافتن زندگی در دل مرگ» است. «ژولیت بینوش»، رئیس هیئت داوران، در مراسم افتتاحیه شعری از او خواند و «آنجلینا جولی»، چهره سرشناس سینمایی نیز در جریان جشنواره به او ادای احترام کرد. عکسهای حسونه از جنگ غزه در سه نقطه جشنواره از جمله غرفه مؤسسه فیلم فلسطین (PFI)، به نمایش درآمده است.
نامۀ 380 چهره برای شکست سکوت
در آستانه جشنواره، بیش از ۳۸۰ چهره سرشناس از جمله «رالف فاینس» و «ریچارد گیر» نامهای سرگشاده امضا کردند که در نشریات «لیبراسیون» و «ورایتی» منتشر شد. این نامه سکوت صنعت سینما در برابر «نسلکشی» در غزه را محکوم کرد و به ترور فاطمه حسونه اشاره داشت. امضاکنندگان خواستار توجه بیشتر به فجایع غزه شدند، جایی که جنگ بیش از ۵۳ هزار کشته به جا گذاشته و سازمان ملل درباره قحطی قریبالوقوع هشدار داده است.
مؤسسه فیلم فلسطین (PFI)، که از پروژههای فیلمسازی فلسطینی حمایت میکند، در غرفه فلسطین حضور داشت. «رشید عبدالحمید»، از بنیانگذاران این مؤسسه میگوید: «بعد از ۷ اکتبر، تأمین بودجه برای فیلمهای فلسطینی سختتر شد. خیلیها از ترس از دست دادن شغلشان سکوت کردند.» این مؤسسه از مستندهایی درباره کودکان غزه، چوپانهای کرانه باختری و جوانان فلسطینی با رؤیاهای بزرگ حمایت میکند.