رسیدن به نقطه سربه‌سر اقتصادی در مجموعه بزرگی مانند دانشگاه آزاد اسلامی که تا همین چند سال قبل فاصله زیادی با فروپاشی اقتصادی داشت، مسیر ساده‌ای ندارد. دانشگاه آزاد امروز با حرکت بر مدار پایداری و کارآمدی در نقطه‌ای امن به لحاظ اقتصادی قرار گرفته و از سال گذشته با پیشی‌گرفتن منابع درآمدی از هزینه‌ها برای نخستین‌بار امکان سرمایه‌گذاری‌های بزرگ اقتصادی را پیدا کرده است. خبر مهمی که محسن امینی، مدیرکل دفتر برنامه‌وبودجه دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» آن را اعلام و آخرین تحولات اقتصادی دانشگاه را تشریح کرده است که مطالعه آن خالی‌ازلطف نیست.

تکیه دانشگاه به شهریه چقدر کمتر شده است؟
باتوجه‌به تنوع درآمدهای دانشگاه، در گذشته نزدیک به ۹۰ درصد از بودجه و اقتصاد دانشگاه از شهریه تأمین می‌شد. درحالی‌که این عدد به‌تدریج به ۷۵ درصد نزدیک شده و هدف‌گذاری ما برای سال جاری رسیدن به میزانی کمتر از آن است.
بررسی اقتصاد داخل دانشگاه، یعنی بدون درنظرگرفتن شرکت‌ها و مدارس، حدود بیست و چند درصد از درآمد ما غیر شهریه‌ای است. در صورت درنظرگرفتن این دو در کیک اقتصاد دانشگاه، میزان درآمد حاصله به حدود ۳۳ درصد و درآمد حاصل از شهریه آموزشی به حدود ۶۷ درصد خواهد رسید. سال گذشته طبق سند قرار بوده که سهم درآمد غیر شهریه‌ای در اقتصاد دانشگاه ۲۱ درصد باشد و امسال به ۲۹ درصد برسد. سال گذشته به این میزان، در محاسبه به شکل کلی رسیدیم و با درنظرگرفتن اقتصاد داخل دانشگاه نزدیک شدیم. برای سال جاری برآورد ما این است که به ۲۹ درصد برسیم. در بخش درآمد شهریه‌ای به میزان هدف‌گذاری شده در بودجه می‌رسیم و از آن میزان نیز عبور خواهیم کرد.
این نکته را در نظر داشته باشید که همیشه در درآمد غیر شهریه‌ای هدف‌گذاری را خوش‌بینانه و تحرک‌بخش طراحی می‌کنیم و سعی می‌کنیم برای سوق‌دادن و حرکت واحدها و استان‌ها در این زمینه مقداری بلندپروازی داشته باشیم که حتی اگر به ۱۰۰ درصد آن اهداف نرسیدند، رشد قابل‌توجهی نسبت به روند گذشته خود داشته باشند.

تحقق هدف‌گذاری بودجه‌ای دانشگاه در سال کاری گذشته به چه شکلی بوده است؟ در سال سوم اجرای سند، عددی که در نظر داشتید را محقق کردید؟
بله، درآمد شهریه را به‌صورت کامل و حتی بیشتر از هدف‌گذاری محقق کردیم. در بخش درآمد غیر شهریه، باتوجه‌به تحرک‌بخشی که پیش‌تر توضیح داده شد، در بیشتر موارد به طور میانگین بالای ۷۰ درصد را محقق کردیم. البته در حوزه شرکت‌ها، پروژه فولاد مکران را داریم که قرار بود سال گذشته و حتی امسال به جریان بیفتد که هنوز این اتفاق نیفتاده است. این پروژه اثر اقتصادی بزرگی خواهد داشت. اما با تأخیرهایی که از سمت مجموعه‌های بیرون دانشگاه رخ‌داده، باعث شده که این مورد و برخی از هدف‌گذاری‌ها در فعالیت‌های شرکتی نسبت به هدف‌گذاری‌ها کمتر محقق شود.

برای امسال چه میزانی را پیش‌بینی کردید؟
در سال جاری نیز یقیناً از میزان هدف‌گذاری درآمد شهریه‌ای عبور خواهیم کرد. پیش‌بینی خودم این است که در مسائل غیر شهریه‌ای از عددی که در نظر گرفتیم، نزدیک به ۷۰ درصد و بیشتر میزان تحقق را خواهیم داشت.

باوجوداینکه حتی صددرصد پیش‌بینی بودجه‌ای محقق نشده، اما سال گذشته این امکان را پیدا کردید که سرمایه‌گذاری‌های بزرگ را برای دانشگاه شروع کنید.
سال گذشته نیز از حدود ۳۳ هزار میلیارد تومان، کمتر از 30 هزار میلیارد آن محقق شد که این میزان به این معناست که بالای ۹۰ درصد بودجه محقق شد و نشان‌دهنده موفقیت‌آمیز بودن برنامه بودجه است. برای سال جاری نیز انتظار ما این است که بالای ۹۰ درصد بودجه در مجموع محقق شود و در بخش شهریه که عمده درآمد ماست، تحقق صد در صدی و بیشتر را شاهد باشیم. هدف‌گذاری ما برای پایان تابستان امسال و در پایان سال کاری جاری دانشگاه، دستیابی به حدود ۴۴ همت است، اما پیش‌بینی ما این است که بالای ۴۰ همت را به دست بیاوریم. اگر بخشی نیز محقق نشد، به خاطر پروژه‌هاست. هر زمان که بازده اقتصادی این پروژه‌ها وارد چرخه اقتصاد دانشگاه شود، عدد بزرگی را به مجموع آن اضافه خواهند کرد.

پیش‌تر گفته بودید دانشگاه آزاد با یک‌پنجم هزینه سرانه در آموزش عالی دولتی اداره می‌شود. آیا هنوز هم این اختلاف وجود دارد؟
اگر جداول بودجه سالانه کشور را در نظر بگیرید و سهم بودجه اختصاص‌داده‌شده به دانشگاه‌های مختلف را نسبت به جمعیت دانشجویی‌شان بسنجید، متوجه خواهید شد که بین پنج تا هفت‌برابر سرانه دانشگاه آزاد است. سرانه ما در سال جاری دانشگاه که سه ماه دیگر از آن باقی‌مانده، به عدد هدف‌گذاری در بودجه یعنی حدود ۱۹ میلیون تومان سرانه سالانه به‌ازای هر دانشجو و کمی بیشتر خواهد رسید. این میزان با احتساب دانشجویان تمام مقاطع از جمله کاردانی، کارشناسی، کارشناسی‌ارشد، دکتری، دکتری تخصصی و دستیاری و همه گروه‌های عمده نظیر علوم‌انسانی، فنی مهندسی، کشاورزی و حتی حوزه پزشکی به‌دست‌آمده است. میانگین سرانه دانشجویان دانشگاه آزاد در مجموع زیر ۲۰ میلیون تومان بوده است. در سال گذشته اکثر دانشگاه‌های دولتی بین ۵۵ تا ۷۵ میلیون تومان سرانه دریافت می‌کردند. ازآنجایی‌که جدول بودجه تازه منتشر شده، هنوز محاسبات ما کامل نشده است، اما یقین دارم که این میزان در سال جاری با افزایش بازه ۲۰ تا ۳۰ درصدی و بیشتر روبه‌رو خواهد بود و احتمالاً سرانه تخصیص‌یافته بین ۷۰ تا ۱۱۰ میلیون تومان و حتی بیشتر باشد.

باتوجه‌به اینکه تنوع درآمدی دانشگاه بیشتر شده، به جز شهریه، دانشگاه از چه حوزه‌های دیگری درآمد کسب می‌کند؟
ما فضایی را در داخل دانشگاه داریم که شامل حوزه‌هایی مثل خدمات پژوهشی و آزمایشگاهی است که حتی چند صد اسکوپ آزمایشگاه استاندارد را شامل می‌شود. همچنین خدمات دانشجویی و عمومی و فعالیت‌های دانش‌بنیان نیز در بخش درآمدهای غیر شهریه‌ای داخل ساختار مالی دانشگاه در نظر گرفته می‌شود. خدمات پژوهشی و آزمایشگاهی در سال‌های اخیر رشد مطلوبی داشته‌اند. بخش‌های دیگری هم داریم مثل اقدامات دانشی در حوزه کشاورزی که به‌شدت متحول شده است. درآمد حاصله از خدمات و به‌کارگیری امکانات ورزشی نیز رشد خوبی را تجربه کرده است. در حوزه آموزش‌های کوتاه‌مدت نیز رشد خوبی داشتیم. یک رویکرد از دو سال گذشته تحت عنوان تشکیل هیئت‌های عامل در دانشگاه دنبال شد. با درنظرگرفتن اختیارات مدیریتی و مالی داخل اقتصاد و فضای مالی و اداری دانشگاه، امکان مولدسازی و تقویت این حوزه‌ها تسهیل و تقویت می‌شود. معتقدم هنوز سال‌های اولیه اجرایی این کار است، اما این فضای ایجاد شده در ایجاد تحولات بسیار اثرگذار است. هر جا توانستیم این هیئت عامل‌ها را مثل حوزه کشاورزی به‌خوبی تشکیل داده و راهبری کنیم، تأثیر آن بر رشد فعالیت‌ها مشهود بوده است.

متن کامل این گفت‌وگو را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.

در چهل‌وسومین سالروز تاسیس دانشگاه آزاد چه گذشت؟