وقایع اسرائیلیه: با تأسیس دولت جعلی اسرائیل در سال ۱۹۴۸، ساختار آموزشی پیشین یهودیان که تحت عنوان «یشِوو» (جامعه یهودی در فلسطین تحت قیمومت بریتانیا) شکلگرفته بود، بهعنوان پایه و اساس نظام آموزشی جدید مورد استفاده قرار گرفت. این نظام تعلیمی، مجموعهای از مدارس متنوع مذهبی و سکولار را در بر میگرفت که آموزش به زبان عبری را محور فعالیتهای خود قرار داده بودند. احیای زبان عبری بهعنوان زبان روزمره و آموزشی، یکی از مهمترین دستاوردهای فرهنگی و هویتی این دوران به شمار میرفت و نقشی کلیدی در شکلگیری هویت صهیونیستها ایفا کرد.
نظام آموزشی نوین اسرائیل، علاوه بر آموزشهای دینی، بر انتقال دانشهای مدرن و علوم مختلف نیز تأکید داشت؛ هرچند در برخی بخشهای مذهبی، تمرکز اصلی همچنان بر متون دینی باقی ماند. بااینحال، اندکی پس از تأسیس دولت، این نظام با چالش عمدهای مواجه شد؛ جذب و آموزش تعداد زیادی از کودکان مهاجری که به همراه خانوادههایشان از کشورهای مختلف به سرزمینهای اشغالی آمده بودند تا به تحقق ایده تأسیس یک «وطن یهودی» یاری رسانند. تفاوتهای زبانی، فرهنگی و سطح سواد این مهاجران، نظام آموزشی نوپای رژیم صهیونی را با چالشهایی اساسی روبهرو ساخت. چالشهایی که دولت ناگزیر بود برای تحقق هدف خود مبنی بر ارتقای سطح سواد عمومی، بر آنها غلبه کند. در اسرائیل، مدرسه تنها نهادی آموزشی نیست؛ بلکه بخشی بنیادین در فرایند شکلدهی به هویت نسل آینده به شمار میآید. تحصیل از سن ششسالگی اجباری است و تا پایان ۱۶سالگی الزامی است؛ بااینحال، دولت هزینه آموزش را تا سن ۱۸ سالگی بهطور کامل تأمین میکند. ساختار رسمی آموزشوپرورش از مدرسه ابتدایی (پایههای اول تا ششم) آغاز میشود، سپس به دوره میانی اول (پایههای هفتم تا نهم) و درنهایت دوره میانی دوم (پایههای دهم تا دوازدهم) میرسد. در این فرایند، مدارس تنها وظیفه انتقال دانش را بر عهده ندارند؛ بلکه نقش مهمی در انتقال ارزشها، باورها و سیاستهای کلان جامعه ایفا میکنند.
نکته جالبتوجه آن است که حدود ۹ درصد از نوجوانان ۱۳ تا ۱۸ساله در مدارس شبانهروزی تحصیل میکنند؛ مدارسی که نقش پررنگتری در شکلدهی به شخصیت، جهانبینی و تعلق قومی - مذهبی دانشآموزان دارند. این ساختار گسترده و متنوع آموزشی، بستر مهمی برای بازخوانی سیاستهای فرهنگی، هویتی و حتی امنیتی دولت جعلی اسرائیل در تربیت نسل آینده محسوب میشود. همانطور که پیشتر اشاره شد، ماهیت چندفرهنگی جامعه اسرائیل در قالب نظام آموزشی آن نیز انعکاس یافته است. بر این اساس، مدارس به چهار گروه اصلی تقسیم میشوند:
۱. مدارس دولتی که اکثریت دانشآموزان در آنها تحصیل میکنند.
۲. مدارس دولتی مذهبی که بر آموزش سنتها و آموزههای دینی یهودی تمرکز دارند.
۳. مدارس عربی و دروزی که آموزش را به زبان عربی ارائه میدهند و توجه ویژهای به تاریخ، دین و فرهنگ عربی و دروزی دارند.
۴. مدارس خصوصی که تحت نظارتهای مذهبی یا نهادهای بینالمللی فعالیت میکنند.
رنگوبوی تاریخ و تمدن در دبستان میپیچد
در دبستانهای اسرائیل، نظام آموزشی بر مبنای ارزشهای یهودی، مفاهیم شهروندی و علوم پایه طراحی شده است. کودکان از ششسالگی وارد دبستان میشوند و این دوره تا پایان پایه ششم ادامه دارد.
یکی از مهمترین دروس در این مقطع، آموزش زبان عبری بهعنوان زبان رسمی کشور است. در مدارس عربزبان، زبان عربی نیز بهعنوان زبان مادری تدریس میشود. درس ریاضیات با تمرکز بر مفاهیم پایهای مانند چهار عمل اصلی و هندسه مقدماتی ارائه میشود. دروس علوم شامل مباحثی ازجمله زیستشناسی مقدماتی، فیزیک ساده، آشنایی با محیطزیست و بدن انسان هستند. مطالعات اجتماعی و شهروندی، دانشآموزان را با ساختار سیاسی کشور، حقوق و مسئولیتهای شهروندی و تاریخ و فرهنگ اسرائیل آشنا میکند. بخشی از این آموزشها به تاریخ یهود، رویدادهایی چون هولوکاست و توسعه فهم میانفرهنگی اختصاص دارد. در مدارس یهودی، آموزش دینی نیز بخش مهمی از برنامه درسی است. این آموزش شامل دروس مرتبط با تورات، داستانهای کتاب مقدس، مفاهیم اخلاقی و ارزشهای دین یهود مانند عدالت، بخشش و کمک به دیگران میشود. در مدارس سکولار، این موضوعات با تأکید بر جنبههای فرهنگی و بهصورت اختیاریتر ارائه میشوند. زبان انگلیسی معمولاً از پایه سوم آغاز میشود و تمرکز آن بر مهارتهای مقدماتی زبان است. در کنار دروس نظری، آموزش هنر، موسیقی، ورزش و فعالیتهای خلاقانه نیز جایگاهی اساسی در رشد ذهنی و جسمی کودکان دارد. مدارس در اسرائیل، باتوجهبه تنوع فرهنگی و مذهبی جامعه، در قالب مدارس مذهبی، سکولار، عربی و دروزی فعالیت میکنند؛ بااینحال، چهارچوب کلی آموزشی آنها تحت نظارت وزارت آموزش اسرائیل قرار دارد.
پیوند پادگان و دبیرستان
اکثر مدارس متوسطه در اسرائیل، برنامههای آکادمیک در رشتههای علوم و علومانسانی ارائه میدهند که منجر به دریافت گواهی پایان دوره و امکان ادامه تحصیل در دانشگاه میشود. برخی دیگر از این مدارس، برنامههای تخصصی دارند که به دریافت گواهی پایان دوره و یا دیپلم حرفهای منتهی میشود. مدارس فنی، تکنسینها و مهندسان عملی را در سه سطح آموزش میدهند: برخی را برای ورود به دانشگاه آماده میکنند، برخی با هدف دریافت دیپلم حرفهای فعالیت میکنند و برخی دیگر، مهارتهای عملی را به دانشآموزان میآموزند. مدارس کشاورزی - که معمولاً شبانهروزی هستند - در کنار دروس پایه، به آموزش موضوعاتی مرتبط با کشاورزی میپردازند. مدارس آمادگی نظامی در دو نوع مختلف فعالیت دارند و کارکنان حرفهای و تکنسینهای مورد نیاز ارتش اسرائیل را آموزش میدهند. هر دو نوع مدرسه بهصورت شبانهروزی اداره میشوند؛ یکی مختص پسران است و دیگری بهصورت مختلط. مدارس یشِوا (مدارس دینی یهودی) که عمدتاً شبانهروزیاند، ساختاری جداگانه برای پسران و دختران دارند. در این مدارس، برنامههای درسی دینی فشردهای ارائه میشود و سبک زندگی سنتی یهودی ترویج میگردد. مدارس جامع نیز آموزشهایی متنوع در رشتههایی مانند حسابداری، مکانیک، الکترونیک، هتلداری، طراحی گرافیک و دیگر شاخهها ارائه میدهند.
جوانانی که در هیچیک از این مدارس تحصیل نمیکنند، مشمول «قانون کارآموزی» میشوند؛ قانونی که آنها را موظف میکند در یکی از مدارس حرفهای مورد تأیید، مهارتی بیاموزند. برنامههای کارآموزی تحت نظارت وزارت کار و در مدارس وابسته به شبکههای حرفهای برگزار میشود. این برنامهها که بین سه تا چهار سال طول میکشند، شامل دو سال آموزش نظری و یک تا دو سال آموزش عملی هستند؛ بهگونهای که دانشآموزان سه روز در هفته به مدرسه میروند و باقی روزها به کار عملی میپردازند. حرفههای مورد آموزش، طیفی گسترده از آرایشگری و آشپزی تا مکانیک و تایپ را در بر میگیرند.
ردپای صهیونیسم در نظام آموزشی و محتوای درسی
در بسیاری از مدارس یهودی اسرائیل، صهیونیسم بهعنوان یکی از ارکان اصلی نظام آموزشی تدریس میشود. این ایدئولوژی نقش محوری در شکلگیری هویت جمعی دانشآموزان دارد و تلاش میکند مشروعیت وجودی دولت جعلی اسرائیل را بهعنوان «خانه ملی یهودیان» در ذهن نسل جدید نهادینه سازد. در این چهارچوب، دانشآموزان با مفاهیمی بنیادین همچون تاریخ صهیونیسم، موجهای مهاجرت یهودیان به فلسطین، شکلگیری دولت اسرائیل، هولوکاست و نقش آن در ایجاد این دولت و همچنین جنگهایی که اسرائیل برای بقای خود پشت سر گذاشته است، آشنا میشوند.
بخش مهمی از این آموزش شامل سفرهای میدانی و بازدید از مکانهایی مانند اورشلیم، «یاد وشم» (موزه هولوکاست) و پایگاههای نظامی ارتش است. این بازدیدها نقش بسزایی در تقویت پیوند عاطفی دانشآموزان با دولت جعلی اسرائیل، نهادهای نظامی و حافظه تاریخی یهودیان ایفا میکنند. هدف اصلی این بخش از آموزش، تقویت حس تعلق جمعی، آمادگی برای خدمت نظامی و پذیرش مسئولیت نسل جوان در تداوم و حفاظت از موجودیت دولت جعلی اسرائیل است.
گزارش کامل پوریا سلطانیزاده، خبرنگار را در وقایع اسرائیلیه بخوانید.