دیدگاه اصلی دولت سیزدهم در حوزه انرژی این بود که بدون برجام و FATF نیز میتوان نفت خام صادر کرد، با همسایگان وارد تعاملات راهبردی شد و ایران را به هاب انرژی منطقه تبدیل کرد. با وجود تولید روزانه 9 میلیون بشکه نفت و گاز در ایران، قرارگیری در شاهراه انرژی دنیا و وجود شبکههای طولانی انتقال نفت، فرآوردههای نفتی، گاز و برق در کشور، کاملاً بستر تبدیل به هاب انرژی فراهم بود که باید بالفعل میشد. حرکت به سمت بینالمللی شدن صنعت نفت و حضور در پروژههای فراسرزمینی و همچنین تأمین مالی پروژههای نفتی با جذب سرمایهگذاری خارجی از کشورهای همسو از دیگر جهتگیریهای دولت قبل بود که تا حد مطلوبی وضعیت ایران را نسبت به گذشته بهبود بخشید.
درآمد نفتی دولت سیزدهم رکورد برجام را شکست
طبق آمار وزارت نفت، در شرایط غیرتحریمی ظرفیت تولید نفت ایران روزانه 3.8 میلیون بشکه است که در ابتدای دولت سیزدهم این رقم تا حدود 2.1 الی 2.2 میلیون بشکه کاهش یافته بود. اما با تغییر دولت، روند تولید نفت صعودی شد و در سالهای 1401 ،1402 و 1403 به ترتیب اعداد 2.4، 2.67 و 3.57 میلیون بشکه را ثبت کرد و رشدی 60 درصدی از خود برجای گذاشت. رشد تولید روزانه معادل 1.4 میلیون بشکه در روز در دولت سیزدهم باعث شد رقم صادرات نفت و میعانات گازی ایران نیز جهش یابد و طبق تصویر 1، از روزانه 388 هزار بشکه در سال 2020 به روزانه 1.58 میلیون بشکه در سال 2024 جهش پیدا کند. طبق آمار مؤسسه کپلر به صورت «میانگین ماهانه»، دولت سیزدهم صادرات نفت ایران را از 580 هزار بشکه به 1.84 میلیون بشکه در روز افزایش داد و به صورت «میانگین سالانه» نیز رقم صادرات 2.5 برابر افزایش یافت. در تصویر 1، با استناد به آمار بانک مرکزی، درآمد ایران از صادرات نفت و گاز در سال 1403 به 67 میلیارد دلار رسید و رکورد درآمد نفتی واصله در دوره اجرای برجام را نیز شکست. البته اگر دولت سیزدهم در نیمه دوم سال 1403 نیز مستقر بود با افزایش تولید نفت، این رقم از 67 میلیارد دلار فراتر میرفت درحالی که در سال 1399 درآمد نفتی ایران تنها 21 میلیارد دلار بود؛ این موضوع به معنای بیش از 3 برابر شدن درآمد نفتی کشور است.
یخ روابط گازی ایران و ترکمنستان شکست
در حوزه دیپلماسی انرژی، دو اولویت در دستورکار دولت سیزدهم قرار گرفت: 1- تبدیل ایران به هاب انرژی منطقه با خرید و فروش حداکثری منابع هیدروکربوری همسایگان 2- صدور خدمات فنی و مهندسی به کشورهای مختلف دنیا. در ادامه به بررسی روابط انرژی ایران با 4 کشور مختلف میپردازیم. در گام اول دیپلماسی فعالانه دولت سیزدهم باعث شد روابط تجاری و گازی ایران و ترکمنستان بعد از 5 سال تیرگی و توقف کامل، مجدداً برقرار شود. بدین ترتیب ابتدا قرارداد سوآپ سهجانبه گاز بین ایران، ترکمنستان و آذربایجان به حجم 5 میلیون مترمکعب در آذرماه سال 1400 امضا شد و سپس رقم سوآپ به 2 برابر رسید. سپس با تسویه بدهی 1.8 میلیارد یورویی دولت دوازدهم به ترکمنستان، قرارداد واردات روزانه 10 میلیون مترمکعب گاز ترکمنستان در خرداد سال 1402 اجرایی شد و در ادامه بخشی از قراردادهای سوآپ 25 میلیون مترمکعب در روز گاز ترکمنها به عراق نیز به امضا رسید که ادامه کار به دولت چهاردهم موکول شد.
دولت سیزدهم همۀ پول فروش گاز به عراق در دوران خود را تسویه کرد
در حوزه همکاری گازی با عراق نیز دو قرارداد صادرات گاز ایران به بغداد و بصره به ترتیب در سال 2023 و 2024 به پایان میرسید که این دو قرارداد با هم تجمیع شده و به مدت 6 سال تمدید شد. نکته مهم اینکه در دولت سیزدهم برخلاف دولت گذشته، بدهی عراق به ایران به دلیل تحریمهای آمریکا افزایش نیافت بلکه کاهش یافت. یعنی دولت سیزدهم با دیپلماسی فعالانه پول فروش گاز به عراق در دوره خود را نقد و وصول کرد و همچنین بخشی از مطالبات مربوط به گذشته را نیز تسویه کرد. این اقدام از 4 مسیر صورت گرفت که عبارتند از: 1- تسویه مطالبات ترکمنستان از مسیر بدهی عراق به میزان 1.8 میلیارد یورو 2- آزادسازی 1.6 میلیارد دلار از منابع بلوکه 3- تهاتر گاز با نفت کوره به میزان 100 هزار بشکه در روز و 4- خرید کالای اساسی و دارو از کانال بانک تجارت عراق.
افزایش تولید 250 هزار بشکهای نفت با کمک روسها
وقوع جنگ اوکراین این فرصت را ایجاد کرد که ایران و روسیه، دو رقیب سنتی هم در حوزه انرژی وارد همکاری راهبردی شوند. در این راستا بعد از مذاکرات متعدد در ماههای پایانی دولت سیزدهم پیشقرارداد تجارت 110 میلیارد مترمکعبی دو کشور در حوزه گاز به امضا رسید که ایران میتواند با خرید و بازصادرات آن به کشورهای همسایه یک گام بزرگ به سمت هاب انرژی منطقه بردارد. در دولت سیزدهم 6 قرارداد به ارزش 4 میلیارد دلار با روسها برای توسعه میادین نفتی ایران به امضا رسیده یا اجرایی شد که درمجموع 250 هزار بشکه در روز به تولید نفت ایران افزود. صادرات کاتالیست پتروشیمی توسط سازندگان ایرانی به روسیه و انتقال تکنولوژی طرفین از دیگر محورهای همکاری دو کشور بود.
صادرات 3 میلیون تجهیز نفتی ایرانی به ونزوئلا
ونزوئلا مقصد دیگر دیپلماسی انرژی دولت سیزدهم بود؛ جایی که در آن ایران برای نخستین بار قرارداد یک پروژه بزرگ بینالمللی را امضا، اجرا و تکمیل کرد و توانست با صادرات 3 میلیون تجهیز ایرانی با مشارکت 1600 شرکت دانشبنیان، ظرفیت پالایشگاه الپالیتو ونزوئلا را به میزان 100 هزار بشکه احیا کرده و آن را به مقصد صادرات نفت خود تبدیل کند. امضای قرارداد بازسازی پالایشگاه کاردون، بازسازی پتروشیمی آمونیاک به میزان 5 میلیون تن، تعمیر بندر نفتی خوزه، ساخت 5 ایستگاه تقویت فشار گاز، فروش دومین نفتکش افراماکس 750 هزار بشکهای و توسعه میادین نفتی ونزوئلا به همراه فروش نفت و میعانات گازی به این کشور از جمله همکاریهای مشترک دو کشور در دولت سیزدهم است.
جهش در جذب سرمایهگذاری خارجی
مجموع این اتفاقات باعث شد که طبق آمار گمرک، ارزش صدور خدمات فنی و مهندسی ایران در دولت سیزدهم با رشدی بیش از 100 درصدی نسبت به سالهای 1395 تا 1399 به رکورد حدود 1.5 میلیارد دلار در سال دست پیدا کند. طبق آمار وزارت نفت، در دولت سیزدهم و در همکاری با کشورهای خارجی درمجموع 66 تفاهمنامه به ارزش 62 میلیارد دلار و 25 قرارداد به ارزش 10.5 میلیارد دلار امضا شد. طبق آمار سازمان سرمایهگذاری خارجی مجموع ارزش مجوز معتبر سرمایهگذاری خارجی در سه سال دولت سیزدهم به 11.9 میلیارد دلار رسید درحالی که در مجموع 8 سال قبل از آن، این رقم 9.7 میلیارد دلار بوده است. طبق این گزارش، صنعت نفت با جذب بیش از 4.8 میلیارد دلار سرمایهگذاری و سهم 40 درصدی، بیشترین سهم را در بین سایر بخشها از آن خود کرده است؛ این رقم بیش از کل سرمایهگذاری معتبر در دوره برجام است. نکته جالب اینکه به ترتیب روسیه و چین، بزرگترین سرمایهگذاران خارجی ایران در دولت سیزدهم بودهاند.
