فرهیختگان: «۱۳۵ کیلومتر مربع از تالاب انزلی پر از آب شد. این عدد که به اندازه مساحت شهر کرج است از آخرین تصاویر ماهوارهای بهدست آمد. تابستان پارسال تالاب انزلی تقریباً خشک شده بود.» این خبری بود که اخیراً در رابطه با آخرین وضعیت تالاب انزلی منتشر شده است. در ادامه این خبر آمده که تالاب انزلی در شش ماه گذشته به استناد تصاویر ماهوارهای اردیبهشتماه جان گرفته است. طبق آخرین خبرهای منتشر شده در رابطه با تالاب انزلی، برخی کارشناسان و رسانهها به قدری وضعیت این تالاب را اسفناک ترسیم کرده بودند که روزشمار خشک شدن این تالاب آغاز شده بود. امروز اما خبری مبنی بر پرآب شدن یکباره این تالاب در رسانهها در حال بازنشر شدن است. تالاب انزلی اما در حال حاضر در چه وضعیتی قرار دارد؟
چرا تالاب انزلی امروز ناخوش است؟
شهر رشت از گذشتههای دور بین دو رودخانه گوهررود و زرجوب متولد شد. در این دو رودخانه بیشتر از ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب جاری بود. حالا، اما بهشت زیبا و خوش آب و هوای رشت رو به اضمحلال میرود و گوهررود و زرجوب آکنده از لجن و فاضلاب است. لجن و فاضلابی که پساب زیست شهری است و به دو رگ حیاتی رشت میریزد. فاضلاب شهری از گوهررود و زرجوب به سمت رودخانه پیربازار روانه میشود و از آنجا سر از تالاب انزلی درمیآورد.
آن طور که کارشناسان زیست محیطی محلی استان گیلان میگویند، ظاهراً رسوبات ۵۰ ساله فاضلاب شهری، کشاورزی و صنعتی نفس تالاب انزلی را به شماره انداخته و عمق این تالاب از ۱۰ متر در سالهای پیش از انقلاب به کمتر از ۵۰ سانتیمتر رسیده است و در برخی نقاط عمق تالاب از بین رفته است.
همچنین اسفندماه سال گذشته بود که استاندار استان گیلان در نشست خبری خود خبر داد که در هفتههای گذشته نزدیک به سه میلیارد مترمکعب آب از طریق بارشها به گیلان سرازیر شده است. حجم آبی که تقریباً حدود سه برابر مصرف آب شرب یک سال مردم تهران است، اما تالاب انزلی پر شده و جایی برای ذخیره این حجم آب شیرین وجود نداشت. در نتیجه این حجم آب، به صورت سیلابهای ویرانگر ظاهر میشود. انباشت ۵۰ ساله فاضلاب در تالاب انزلی سبب نگرانی برای سلامتی مردم منطقه شده است.
هادی حقشناس، استاندار گیلان، توضیح میدهد که فقط در عمق پنج متری تالاب انزلی با وسعت ۲۰۰ هزار مترمربع، حدود یک میلیارد مترمکعب پساب انباشت شده است و اگر تمام تجهیزات لایروبی کشور در استان گیلان به کار گرفته شود، فقط میتواند ۳۰ میلیون مترمکعب پساب را لایروبی کند و حالا وضعیت لایروبی تالاب انزلی هم به شرایط وخیمی رسیده است. به گفته حقشناس، راهکار جلوگیری از وخامت بیشتر اوضاع تالاب انزلی احداث تصفیهخانه فاضلاب در شهر رشت، صومعهسرا و انزلی است که برای احداث تصفیهخانه در این سه شهرستان، ۳۰۰ میلیون دلار (معادل ۲۰ هزار میلیارد تومان) اعتبار نیاز است.
از طرفی دیگر، دو گیاه آزولا و سنبل آبی به بلای جان تالاب انزلی تبدیل شدهاند. سنبل آبی از ۱۰ گونه گیاه مهاجم دنیاست که پس از ورود به اکوسیستم آبی ظرف مدت ۲ هفته جمعیت خود را به میزان ۲ برابر افزایش میدهد آنگونه که هر بوته آن با ۲۰ گل میتواند سه هزار دانه تولید کرده و هر دانه آن بین پنج تا ۲۷ سال زنده میماند.
سنبل آبی هم مانند آزولا، دستهگل دیگری بود که با عنوان گونه زینتی در اکوسیستم آبی کشور رها شد اما این گیاه خطرناکتر از آزولاست. تکثیر و رشد آن بالا بوده و مانند گونه قبل سطح آب را میپوشاند تا مانع ورود نور و اکسیژن به داخل آب شود؛ لجن آلی که این گیاه تولید میکند پهنههای آبی را میخشکاند.
کارشناسان معتقدند گیاه مهاجم سنبل آبی نه تنها تالاب انزلی را میخشکاند بلکه تمام رودخانههای منتهی به دریای کاسپین در غرب و شرق استان را از بین میبرد و در حال حاضر تمام رودخانههای استان به این گیاه آلوده شده است.
برنامه توسعه سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران، آذرماه سال گذشته اعلام کرد که دولت ژاپن مبلغ ۶۹۰ میلیون ین را به منظور ارتقای مدیریت تالابها و افزایش تابآوری اقلیمی در تالابهای دریاچه ارومیه، شادگان، پریشان و انزلی اختصاص داده است.
از سال ۲۰۱۴، ژاپن یکی از شرکای کلیدی دولت ایران و برنامه توسعه سازمان ملل متحد در حمایت از مدیریت پایدار منابع طبیعی در حوضه آبریز تالابها و تنوع بخشی به معیشت جوامع وابسته به تالابها بوده است.
در مراسم امضای قرارداد در تاریخ ۱۱ آذر ۱۴۰۳، دولت ژاپن و برنامه توسعه سازمان ملل متحد یادداشتهای تفاهمی را برای اجرای «پروژه توسعه سیستم حفاظت از تالابها در دریاچه ارومیه و سایر تالابها به همراه جوامع پیرامونی آنها» امضا کردند. این پروژه از سال ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۸ بهطور مشترک با همکاری سازمان حفاظت محیطزیست و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) اجرا خواهد شد. اکنون باید دید که این بودجه برای احیای تالاب انزلی چگونه خرج میشود؟
بزرگترین معضل تالاب انزلی ورود فاضلاب است
وی عنوان کرد: «تالاب انزلی در حال حاضر بزرگترین معضلش ورود فاضلاب است. فاضلاب شهرهای رشت و انزلی مستقیم وارد تالاب میشود، از طریق رودخانهها یا بعضاً در خود شهر انزلی از طریق کانالهای موجود. الان تالاب حالت اشباع شده از مواد آلی است. راهکارش این است که هرچه سریعتر تصفیهخانه فاضلاب بهداشت راهاندازی شود تا جلوی ورود فاضلاب به تالاب گرفته شود. آبخیزداری در بالادست تالاب باید اتفاق بیفتد تا جلوی ورود رسوبات و شستهشدن خاک و حجم بالای مواد معدنی که با آب رودخانه به تالاب حمل میشود، گرفته شود. در کنار این، باید پروژههای دیگری مثل احداث تله رسوبگیر و جمعآوری گیاه مهاجم و غیر بومی سنبل آبی هم اتفاق بیفتد تا وضعیت تالاب پایدار شود. در حال حاضر، تالاب به دلیل رشد زیاد گیاهان در فصل تابستان و کاهش اکسیژن محلول در آب، حالت خفگی به دست میآورد و بسیاری از ماهیها هر سال در تابستان مرگ و میر را تجربه میکنند.»
گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.