فناوران همیشه یکی از مهمترین و اثرگذارترین اقشار جامعه محسوب میشوند؛ کسانی که بهعنوان موتور محرکهای برای رشد و پیشرفت جامعه نیز شناخته میشوند. به همین دلیل است که تمام کشورهای پیشرفته میدانند که راهی جز حمایت از پژوهشگران، فناوران و نوآوران برای رشد، توسعه و شکوفایی ندارند.
توسعه فناوری و نوآوری یکی از مزایایی است که با حمایت از استادان فناور میتوان به آن دست پیدا کرد زیرا استادان فناور با دانش و تخصص خود، ایدههای جدید را به فناوریهای کاربردی تبدیل میکنند. اتفاقی که منجر به نوآوریهای بیشتر، تولید محصولات و خدمات جدید و در نتیجه رشد اقتصادی میشود. همچنین استادان فناور اغلب ایدههای خود را در قالب شرکتهای دانشبنیان تجاریسازی میکنند. این شرکتها فرصتهای شغلی جدید ایجاد و به توسعه اقتصاد محلی و ملی کمک میکنند.
ارتباط دانشگاه با صنعت اتفاق دیگری است که با حمایت از استادان فناور رقم میخورد زیرا این استادان با تعامل با صنعت، نیازهای واقعی جامعه را شناسایی کرده و پروژههای پژوهشی خود را در راستای رفع این نیازها هدایت میکنند. این ارتباط باعث میشود که دانشگاه به یک مرکز حل مسأله برای صنعت تبدیل شود. درنهایت این که نوآوریها و فناوریهای توسعهیافته توسط استادان فناور، توجه سرمایهگذاران را جلب میکند. این سرمایهگذاریها به توسعه بیشتر فناوریها و تجاریسازی آنها کمک میکند.
به همین دلیل است که امروز بخش قابلتوجهی از دانشگاههای دنیا تلاش میکنند تا به هر نحوی از دانشجویان و استادان فناور حمایت داشته باشند و از ظرفیت آنها برای حل مسائل کشور استفاده کنند. اتفاقی که مدتی است در دانشگاه آزاد هم رقم خورده است. اگر بخواهیم به تاریخچه حمایت دانشگاهآزادیها از استادان فناور بپردازیم باید به آذرماه سال 1399 برگردیم. همان سالی که برای اولین بار دستورالعمل اجرایی آییننامه حمایت از فعالیت فناورانه اعضای هیئتعلمی دانشگاه آزاد از سوی معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه ابلاغ شد تا این دانشگاه را یک گام دیگر به دانشگاه حل مسأله نزدیکتر کند. آییننامهای که در آن به ترویج کارآفرینی مبتنی بر فناوری و تقویت اقتصاد مقاومتی و دانشبنیان تأکید شده بود. آییننامه حمایت از فعالیت فناورانه اعضای هیئتعلمی دانشگاه آن زمان در راستای تحقق رهنمودهای مقاممعظمرهبری، ترویج و توسعه فرهنگ نوآوری و کارآفرینی مبتنیبر فناوری و لزوم زمینهسازی برای تحقق اهداف دانشگاه بهعنوان دانشگاه حل مسأله و همچنین زمینهسازی تجاریسازی و تدوین سیستمهای انگیزشی برای کاربردیشدن دستاوردهای علمیاعضای هیئتعلمی در پاسخ به نیازهای اقتصادی و صنعتی کشور به روسای دانشگاه آزاد استانها ابلاغ شد.
استادان فناور چگونه شناخته میشود؟
حالا از آن سال تاکنون هشت دوره گذشته است و مسئولان دانشگاه طی فراخوانهایی نحوه حمایت از فناوران خود را اعلام کردهاند. چندی پیش نیز فراخوان نهمین دوره از حمایت از فعالیتهای فناورانه اعضای هیئتعلمی دانشگاه آزاد از سوی مجید مشکینی، معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه ابلاغ و در آن تأکید شد که حمایت دانشگاه از استادان فناور از اول اردیبهشتماه شروع شده و 31 خردادماه به اتمام خواهد رسید و رأی کمیته اجرایی در سامانه ساجد اطلاعرسانی میشود. بر اساس این فراخوان ثبتنام اعضای هیئتعلمی از یکم تا 31 اردیبهشتماه خواهد بود و پس از اتمام زمان ثبتنام، بررسی تا 15 خردادماه در سطح واحد دانشگاهی انجام خواهد شد و فرایند بررسی استانی نیز تا پایان خردادماه انجام خواهد شد. پس از این مرحله بررسیهای لازم در دبیرخانه اجرایی سازمان مرکزی صورت خواهد گرفت و تا پایان تیرماه ادامه پیدا میکند.
همانطور که پیشتر گفتیم این دوره نهمین دورهای است که فراخوان حمایت از اعضای هیئتعلمی فناور در دانشگاه آزاد ابلاغ میشود. همانطور که از نام این فراخوان مشخص است دانشگاه آزاد قصد دارد تا از استادانی که فعالیتهای فناورانه دارند به نحوی حمایت کند. درواقع مسئولان دانشگاه تصمیم دارند با حمایتهایی اعضای هیئتعلمی خود را تشویق و ترغیب به فعالیتهای فناورانه کند. از سوی دیگر تلاش دارند به برخی از اعضای هیئتعلمی که چنین فعالیتهایی را در کارنامه خود دارند به نحوی کمک شود.
اعضای هیئتعلمی فناور فقط در زمان اعلامشده امکان ثبتنام در فراخوان نهم را داشته و این زمان قابل تمدید نیست. ثبتنام اعضای هیئتعلمی فناور، مانند دورههای گذشته از طریق پروفایل شخصی در سامانه ساجد (بخش هیئتعلمی فناور) امکانپذیر است.
مراجع مرتبط با این فراخوان مانند معاون پژوهشی واحد، رئیس واحد، معاون پژوهشی/ فناوری استان و رئیس استان موظفند از طریق پروفایل شخصی در سامانه ساجد طبق زمانبندی اعلامشده، پرونده هریک از اعضای هیئتعلمی فناور ثبتنامشده را بهدقت بررسی کنند و البته به درخواستهای خارج از زمان اعلامشده، ترتیب اثر داده نخواهد شد. مسئولیت پروندههای بررسینشده بر عهده مسئول مربوطه در هر مرحله از فراخوان بوده و باید پاسخگوی هیئتعلمی جامانده و سازمان مرکزی باشد.
نکته دیگر اینکه معاون پژوهش یا معاون فناوری استان باید در وهله اول به زمانبندیهای اعلامشده توجه داشته باشند و در وهله دوم به درخواستهای بدون بررسی در واحدها و مراکز تابعه آن استان که امکان رصد و مشاهده از طریق کارتابل خود را دارند، نظارت داشته باشند.
چه امتیازات و مشوقهایی برای استادان فناور در نظر گرفته شده است؟
در این میان بد نیست نگاهی به امتیازات و مشوقهای اعضای هیئتعلمی فناور داشته باشیم. آن طور که در بخشنامه آمده است امتیازات و مشوقهای معادل در بخشنامه که در گواهی اعضای هیئتعلمی ثبت شده، شامل امتیاز معادل آموزشی، پژوهشی، اجرایی، کسر ساعت حضور (غیرتدریس)، یا موظفی تدریس به طور همزمان باید اعمال شود، درصورتیکه مجموع این امتیازات منجر به یک ترفیع با یک پایه اصلی شود، واحد دانشگاهی ملزم به اقدام است.
نکته مهم دیگر این که در صورت تغییر مدیران مرتبط با فرایند اعم از آموزش، فناوری یا پشتیبانی، نسبت به توجیه آییننامه و همچنین تعریف دسترسیهای مورد نیاز در سامانه ساجد اقدام شود.
البته با توجه به این که مشوقهای بخشنامه هیئتعلمی فناور ممکن است با سایر بخشنامههای دانشگاه همپوشانی یا تداخل ایجاد کرده باشد لازم است هر گونه ابهام در این خصوص از طریق مکاتبه با معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری استعلام شود. هرگونه اعمال تفسیر شخصی یا تصمیمگیری براساس جلسات درون واحدی بدون استعلام، وجاهت اجرایی ندارد. همچنین درصورتیکه یک عضو هیئتعلمیدر دو دوره مجزا براساس نوع فعالیت، دارای دو امتیاز مختلف باشد، آخرین رأی صادره ملاک عمل خواهد بود.
دانشگاه از کدام فناوران حمایت میکند؟
از نحوه ثبتنامها و چگونگی رسیدگی به درخواستها که بگذریم بد نیست نگاهی هم به نوع حمایتها داشته باشیم. مسئولان دانشگاه در این فراخوانها 2 نوع حمایت را در نظر گرفتهاند. یک نوع حمایت بهعنوان مالک فناوری و یک نوع حمایت نیز به عنوان فاقد مالکیت شناخته میشود.
مالک فناوری فردی است که به اصطلاح نوعی مالک و سهامدار شرکت است. به عبارت بهتر مالک فناور همان واحد فناور است. یعنی محصول دانشبنیانی دارند که بهواسطه این محصول دانشبنیان، ساختار حقوقی داشته و شرکتی ثبت کرده و موفق به اخذ گواهی دانشبنیانی از معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاستجمهوری شدهاند.
فاقد مالکیت نیز فردی است که در حوزههای مشاوره، استادکاری، منتورینگ، انجام سخنرانیها و برگزای رویدادها مشارکت میکنند. در واقع افرادیاند که در بحثهای آموزشی و ترویج فناوری و نوآوری به دانشجویان و اعضای هیئتعلمی در واحدهای دانشگاه آزاد مشغول به فعالیتند.
حمایت از 3239 استاد فناور طی 8 دوره
همانطور که پیشتر گفته شد تاکنون 8 دوره از حمایت دانشگاه آزاد از استادان فناور گذشته که در این بازه زمانی، از 3 هزار و 239 نفر اعضای هیئتعلمی فناور حمایت شده است. البته از 142 دانشجوی فناور نیز حمایت شده است که آنها آییننامه مستقلی دارند. در دوره گذشته یعنی هشتمین دوره نیز از 147 عضو هیئتعلمی مالک فناوری یعنی استادانی که شرکتهای دانشبنیان و محصول فناورانه دارند و از 400 نفر از اعضای هیئتعلمی فاقد مالکیت حمایت شده است. به عبارت بهتر در مجموع در دوره هشتم که در سال 1403 برگزار شد، 547 نفر از اعضای هیئتعلمی فناور مورد حمایت قرار گرفتند.
حمایتها چند نوعند؟
اگر نگاهی به بندهای این آییننامه داشته باشیم متوجه میشویم که بندهای آییننامه اولیه یعنی آییننامهای که در سال 1399 ابلاغ شد در حد مختصری بوده است اما در آییننامه نهم تاکنون تکامل پیدا کرده و کاملتر شده و عناوین دیگری به آن اضافه شده است. به عبارت بهتر متممهایی به آن اضافه و سرفصلهای تشویقی و حمایتی آن بیشتر شده است. به عنوان مثال، کسر موظفی تدریس آنها اضافه شده است. این موضوعی است که در آییننامه اولیه وجود نداشته است. به عبارت بهتر در حال حاضر اعضای هیئتعلمی فناور، کسر موظفی تدریس و کسر غیرتدریس (حضور) دارند.
در حال حاضر حمایتهای آییننامه حمایت از فعالیتهای فناورانه اعضای هیئتعلمی دانشگاه آزاد به این صورت است که به ازای یک سال عضویت حذف 50 درصد ساعت تدریس موظف در هر ترم خواهد بود. به ازای یک سال عضویت حذف کل ساعت حضور (غیر تدریس) براساس مرتبه علمی و به ازای یک سال عضویت معادل امتیاز کامل پژوهشی در ترفیع سالیانه در نظر گرفته شده است. همچنین به ازای یک سال عضویت معادل امتیاز کامل اجرایی در ترفیع سالیانه و در نهایت افزایش 25 درصدی در ظرفیت پایاننامههای مرتبط با حوزه فناوری و دانشبنیان در نظر گرفته شده است.
درخصوص سرفصلهای تشویقی باید گفت امتیازات پژوهشی برای ترفیع شامل حال استادان میشود. امتیازات کسب ساعات حضور و امتیازاتی اجرایی برای ترفیع در نظر گرفته شده است.
البته آییننامه فعلی حمایت از اعضای هیئتعلمی فناور نیز در دست اصطلاح است اما هنوز نهایی نشده و قرار است در فراخوان دوره دهم اصلاح و ابلاغ شود. به عبارت دیگر در فراخوان دوره نهم سرفصلهای تسهیلات مانند مرحله هشتم است. یکی از مهمترین تسهیلات این آییننامه، کسر ساعات تدریس موظف است. درواقع هیئتعلمی فناور، بخشی از ساعات موظفی تدریس خود را به جای حضور در کلاس درس، در یک شرکت دانشبنیان که در سرای نوآوری و یا مرکز رشد مستقر است، فعالیت فناورانه انجام میدهد.
یکی از برنامههای حمایتی معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری همین آییننامه حمایت از فعالیتهای فناورانه اعضای هیئتعلمی است که به واسطه ترفیعات و کسر ساعات موظف و غیرموظفی تدریس، مورد توجه اعضای هیئتعلمی است و ابزار تشویقی جهت انجام فعالیتهای فناورانه و نوآورانه است.