کشمیر؛ جایی که میگویند در آن صبحها با صدای زنگوله اسبها و بوی چای دارچینی آغاز میشد و شبها با نسیم خنک کوهستان به پایان میرسید پس از حمله اخیر، یکبار دیگر در آتش تنشهای سیاسی و حملات مرگبار تخریب شده است. اکثریت جمعیت پهلگام مسلماناند.مردم بومی پهلگام عمدتاًمسلمانان کشمیری هستند که به زبان کشمیری صحبت میکنند.
آنها اغلب به کشاورزی، دامداری، صنایعدستی و راهنمایی گردشگران اشتغال دارند.با وجود تنشهای گاهبهگاه در کشمیر، مردم مسلمان پهلگام معمولاً روابط خوبی با گردشگران، از جمله زائران هندو، دارند و نقش مهمی در میزبانی از آنها ایفا میکنند.پس از این اتفاق جامعه مسلمانان بهشدت کشتار گردشگران در پاهالگام کشمیر را محکوم کرده و از دولت خواست که علیه عاملان این جنایت اقدام کند.
ارتش هند بامداد چهارشنبه (17 اردیبهشت) اعلام کرد که در واکنش به حادثه کشتار کشمیر در اواخر آوریل، به ۹ مکان در پاکستان حمله کرده است. به گفته مقامات پاکستانی، هند سه حمله موشکی و ۲۴ حمله هوایی را به شش منطقه در پاکستان انجام داده که طی آن دستکم هشت نفر از جمله چند کودک کشته و دستکم ۳۵ نفر زخمی شدند. در ماه گذشته میلادی پاکستان حملهای مرگبار در منطقه پاهالگام کشمیر تحت کنترل هند رخ داد که منجر به کشته شدن 26 نفر و عمدتاً گردشگران هندو، شد.
این حمله مرگبارترین حمله به گردشگران در کشمیر طی ۲۵ سال گذشته بود. گروهی مسلح با نام «جبهه مقاومت» (TRF) که از سال ۲۰۱۹ در منطقه ظاهر شده، مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت. در سالهای اخیر، شورشیان معمولا از هدف قرار دادن گردشگران خودداری کرده بودند، اما این الگو حالا تغییر کرده است. هند پاکستان را به حمایت از این گروه متهم کرد، اتهامی که اسلامآباد آن را رد کرد.
درگیریهای اخیر در منطقهی پاهالگام ، نهتنها دهها خانواده را داغدار کرد، بلکه قلب تپندهی گردشگری کشمیر را نشانه گرفت. هزاران توریست، هراسان منطقه را ترک کردهاند و ساکنان محلی که با تلاش روزانه از طریق گردشگری روزگار میگذراندند، حالا با دستان خالی و چشمانی نگران، به آیندهای مبهم خیره ماندهاند.
الجزیره در گزارشی نوشت: در پی حمله مرگبار اواخر آوریل به منطقه گردشگری پاهالگام در کشمیر تحت کنترل هند، موجی از ترس و ناامیدی سراسر دره را فرا گرفته است؛ هتلها بسته، خیابانها خلوت و گردشگران فراریاند. حملهای که بزرگترین ضربه به صنعت توریسم منطقه طی ربع قرن گذشته تلقی میشود.
ما محکوم به نابودی هستیم
در سال ۲۰۲۴ میلیونها گردشگر به منطقه کشمیر سفر کردند و پیشبینی میشد این آمار امسال حتی بالاتر رود. اما همهچیز ظرف یک شب تغییر کرد. پاهالگام، شهری شلوغ و پررفتوآمد، حالا به شهری متروکه تبدیل شده است.
حال پس از گذشت کمتر از یک ماه از آن اتفاق در کشمیر، در امتداد رودخانه لیدر، همه هتلها تعطیل و فروشگاهها کرکرهها را پایین کشیدهاند. شهری که سالانه میلیونها بازدیدکننده داشت، ظرف چند ساعت خالی شد.
مشتاق احمد، ۴۵ ساله، صاحب یک رستوران میگوید: دیروز صبح آنقدر سرم شلوغ بود که حتی وقت حرف زدن نداشتم. اما تا چهارشنبه ناچار شد رستورانش را ببندد. او میگوید ما محکوم به نابودی هستیم. فکر نمیکنم این صنعت دیگر بتواند سرپا شود.
ارشاد احمد، هتلدار دیگری که همه ۲۰ اتاقش برای ماه آینده رزرو شده بود، میگوید: همه مشتریها صبح زود با ترس و وحشت رفتند. حق هم داشتند.در میان کشتهشدگان، عادل حسین شاه، ۲۹ ساله، راهنمای محلی اسبسواری نیز بود که هنگام تلاش برای نجات مردم جان باخت.مقامات رسانههای ملی و خبرنگاران روزنامههای بزرگ به خانهاش در روستای هپتنار سرازیر شدند. برادرش نوشاد شاه میگوید: عادل سعی کرد تفنگ را از آنها بگیرد تا جان پدر یک زن را نجات دهد. اما با شلیک به سر و شانهاش کشته شد.عمر عبدالله، وزیر ارشد ایالت جامو و کشمیر، در مراسم خاکسپاری او شرکت کرد و از شجاعتش تقدیر کرد. نوشاد، با چشمانی گریان میگوید: گردشگران همیشه برای ما مهم بودهاند. این فاجعه بدترین ضربه به ماست.
فرار گردشگران
در پی حمله و واکنش شدید دولت هند از جمله تعلیق معاهده آب با پاکستان و بستن مرزهای زمینی، هزاران گردشگر در حال ترک منطقهاند.هیمانی شارما، ۴۵ ساله از هاریانا که قصد داشت تا ۲۸ آوریل در کشمیر بماند، میگوید: حالا وحشتزدهام و دارم برمیگردم. دو بچهام و شوهرم ترسیدهاند.دولت هند از شرکتهای هواپیمایی خواست با افزایش ناگهانی تقاضا کنار بیایند و هزینههای لغو و تغییر بلیت را حذف کنند.
عمر عبدالله در شبکه ایکس نوشت: قلبم شکست وقتی دیدم مهمانانمان پس از این فاجعه دارند دره را ترک میکنند. اما درک میکنیم که چرا.این وضعیت با بسته شدن بزرگراه اصلی منطقه نیز بدتر شده است. ریزش کوه در منطقه رامبان بخشی از جاده را نابود کرده بود. با این حال، گذر یکطرفه بین سرینگر و جامو مجدداً برقرار شده است.عبدالله گفت: عبور خودروها باید کنترلشده باشد. جاده هنوز در بعضی جاها ناپایدار است و داریم سعی میکنیم خودروهای مانده در مسیر را هم نجات بدهیم.
در واکنش به حمله، مردم بازرگان و سیاستمداران محلی در اعتراضات شرکت کردند. در جنوب کشمیر، بلندگوهای مساجد صدای محکومیت پخش میکردند ، قایقرانهای کشمیری هم حمله مرگبار به گردشگران را در سرینگار، در کشمیر تحت کنترل هند محکوم کردند.
ضربه به معیشت مردم
گلزار احمد وانی، راننده تاکسی، روزانه تا ۵۲ دلار از جابهجایی گردشگران درآمد داشت. حالا همه رزروها لغو شدهاند: انگار سم داخل غذای تازه ریخته باشند. این فصل، فصل اوج کارم بود و قرار بود درآمد خوبی داشته باشیم.
وانی در خانهای سهطبقه در روستای لاریپورا زندگی میکند؛ خانهای ۴۰ ساله و در حال فروپاشی. او در یک طرح دولتی برای دریافت وام مسکن ثبتنام کرده بود، اما حالا میگوید دیگر پول کافی برای تکمیل پروژه ندارد.طبق آمار رسمی، در سال ۲۰۲۴ بیش از ۳.۵ میلیون گردشگر از کشمیر تحت کنترل هند و ۲۳. ۵ میلیون نفر از کل ایالت جامو و کشمیر بازدید کردهاند.با اینکه سهم مستقیم گردشگری در تولید ناخالص داخلی کم است، اما تاثیر غیرمستقیم آن بر مشاغل فصلی و محلی بسیار بالاست.
امیدها بر باد رفته
پاهالگام، با مناظر نفسگیر، مقصد محبوبی برای کوهنوردی، عکاسی، قایقسواری و پیادهروی در طبیعت است. این منطقه به عنوان پایگاه زیارت سالانه آمارنات، اهمیت سیاسی زیادی برای دولت هند دارد. هر سال صدها هزار زائر از این مسیر میگذرند. پاهالگام همچنین لوکیشن محبوب فیلمهای بالیوودی بوده.
دولت هند در تلاش برای نشاندادن عادی بودن وضعیت، نشست گردشگری گروه ۲۰ را در سال ۲۰۲۳ در کشمیر برگزار کرد؛ اقدامی که توسط گزارشگر ویژه سازمان ملل «نرمالسازی اشغال نظامی» خوانده شد.
در این شرایط، حمله اخیر، شوک بزرگی به مردم و گردشگران وارد کرده است. یکی از فروشندگان صنایع دستی در سرینگر میگوید: در منطقهای که همهچیز تحت نظارت شدید است، مسئولیت این فاجعه با دولت است. ما داغداریم.
میر عماد، مدیر یک هتل تاریخی، میگوید: دیروز مشغول عکسگرفتن از شکوفههای لاله بودم که صدای هلیکوپترها را شنیدم. بعد یکی از گردشگرها آمد و گفت شوهرش در حمله کشته شده.او تاکنون ۲۴۰۰ دلار از رزروهای لغوشده را پس داده و میگوید کارکنان هتل حاضر به ادامه کار نیستند و نمیداند چه بر سر اینجا خواهد آمد.
اقتصاددانان میگویند این اتفاقات ممکن است سرمایهگذاران را نیز فراری دهد. ایجاز ایوب، اقتصاددان اهل سرینگر، معتقد است: با وجود تاثیر روانی بر گردشگری، سهم اقتصادی گردشگری در تولید ناخالص داخلی پایین است. اما افت گردشگری به کاهش درآمدهای مالیاتی غیرمستقیم منجر خواهد شد.
آیندهای نامعلوم
عبدالوحد وانی، اسبسوار، اولین نفری بود که به محل حمله رسید تا بازماندگان را نجات دهد. در اوج فصل، درآمد روزانهاش تا ۱۱ دلار میرسید. او میگوید: با این پول، بچههایم را به مدرسه خصوصی میفرستادم. نمیخواهم بچههایم مثل من زندگی سختی داشته باشند.
گردشگری، که قرار بود پلی باشد میان مردم، فرهنگها و مرزها، حالا نخستین قربانی درگیریهای تازه میان هند و پاکستان شده است. پاهالگام ، که تا چند روز پیش مملو از توریست و رونق اقتصادی بود، امروز خالی از سکنه و گرفتار سکوتی مرگبار است. با شدت گرفتن پاسخهای نظامی از سوی دو کشور، چشمانداز بازگشت امنیت و احیای صنعت گردشگری در کشمیر بیش از پیش مبهم شده. سؤال اینجاست: چند بار دیگر باید بناهای تاریخی، کسبوکارهای کوچک و رویاهای مردم عادی زیر آوار سیاست و جنگ مدفون شوند؟