احسان موحدیان، کارشناس مسائل قفقاز در ابتدای اظهارات خود به‌صراحت به این موضوع اشاره کرد که فشار‌های اقتصادی شدید در یکی دو دهه اخیر باعث شده مردم در مضیقه قرار گیرند و حکومت به‌گونه‌ای تلقی شود که گویی روحانیون مسئولیت مستقیم آن را برعهده دارند.
او با تأکید بر اینکه بسیاری از مردم به دلیل مشکلات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، دیگر تفاوتی میان مسئولان حکومتی و روحانیت قائل نیستند، افزود: «بخش اعظم کسانی که مسائل جامعه را اداره می‌کنند، اصولاً روحانی نیستند و بسیاری از روحانیون هیچ نقشی در این امور ندارند.» وی همچنین تصریح کرد بخش عمده‌ای از روحانیت همچنان سبک زندگی سنتی خود را حفظ کرده و تنها تعداد اندکی از آن‌ها در نهاد‌های حکومتی حضور دارند یا در عرصه سیاست‌گذاری فعالند.
این کارشناس مسائل قفقاز در ادامه گفت: «در چنین شرایطی، حوادثی مانند حادثه اخیر یا ماجرای فرودگاه مهرآباد- که با زیرکی و هوشیاری یک روحانی مدیریت شد- می‌تواند از بروز آشوب‌های اجتماعی بزرگ جلوگیری کند.» به گفته وی این نوع حوادث تصادفی نیستند و درواقع فتنه‌هایی طراحی‌شده برای به‌هم‌ریختن کشور محسوب می‌شوند. وی به نمونه‌هایی از این حوادث اشاره کرد و افزود: «رویداد‌های مشابه نیز همگی به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده انجام شده‌اند.»
موحدیان همچنین به اظهارات خانم موگویی کارگردان اشاره کرد که گفته بود این خانم را در فرودگاه مهرآباد دیده که اقداماتی مشابه انجام داده است. وی این حوادث را بخشی از فتنه‌هایی دانست که با هدف ایجاد ناآرامی در کشور طراحی شده‌اند.
این کارشناس در بخش دیگری از سخنان خود به نقش‌برجسته روحانیون در مواقع حساس اشاره کرد و گفت: «همان روحانی که با بزرگواری، درک بالا و آرامش به‌موقع خود توانست مانع از تبدیل یک رویداد به فتنه‌ای بزرگ شود، درواقع به ایجاد سرمایه اجتماعی برای روحانیت کمک کرد.» وی تأکید کرد بسیاری از روحانیون در بزنگاه‌ها نشان داده‌اند از درک عمیقی نسبت به شرایط برخوردارند.
موحدیان در پایان خاطرنشان کرد این رویداد‌ها می‌تواند فرصتی برای بازتعریف و بازسازی نقش و جایگاه روحانیت در جامعه، به‌ویژه نزد جوانان، فراهم و سرمایه اجتماعی جدیدی برای این قشر ایجاد کند.
آذربایجان تحت‌تأثیر اسرائیل عمل می‌کند
در ادامه گفت‌وگو این کارشناس مسائل قفقاز به چندین موضوع مهم و حساس پیرامون رفتار‌های جمهوری آذربایجان و تأثیرات آن بر ایران پرداخت. موحدیان در ابتدا به شخصیت آیت‌الله عاملی اشاره کرد و گفت که ایشان در اردبیل دارای کاریزمای خاصی هستند و به‌طور گسترده‌ای در جامعه مقبولیت دارند. وی تأکید کرد که آیت‌الله عاملی بار‌ها نسبت به رفتار‌های جمهوری آذربایجان هشدار داده‌اند و سخنرانی مشهوری از ایشان در سال ۱۳۹۵ وجود دارد که به‌طور صریح به دخالت ایران در جنگ‌های قبلی و تأثیر آن بر سرنوشت جمهوری آذربایجان اشاره کرده است.
عاملی در آن سخنرانی تأکید کرد: «اگر در جنگ اول دخالت نمی‌کردیم، ارامنه تا باکو پیشروی کرده بودند و اصولاً چیزی به نام جمهوری آذربایجان باقی نمی‌ماند.» موحدیان همچنین اشاره کرد: «زمانی که حیدر علی‌اف، رئیس‌جمهور پیشین آذربایجان درگیر تفریح و خوشگذرانی بود این فرماندهان و سربازان ایرانی بودند که از آذربایجان دفاع کردند و به پناهندگانی که از رود ارس فرار می‌کردند، کمک کردند. در این راستا، حیدر علی‌اف پیشانی یکی از فرماندهان ایرانی را می‌بوسد.»
در ادامه موحدیان به یک نکته کلیدی اشاره کرد که جمهوری آذربایجان تحت‌تأثیر اسرائیل قرار دارد و این تأثیرات در رفتار‌های آذربایجان علیه شیعیان و ایران مشهود است. در این راستا وی تصریح کرد: «آذربایجان پهپاد‌های اسرائیلی را پناه می‌دهد تا از خاک آذربایجان به سمت نطنز حرکت کرده و علیه تأسیسات هسته‌ای ایران فعالیت کنند یا در ترور دانشمندان هسته‌ای ایران مشارکت دارند.» موحدیان این اقدام را نشان‌دهنده عمق نفوذ اسرائیل در سیاست‌های آذربایجان دانست و تأکید کرد آیت‌الله عاملی از همان زمان نسبت به این نفوذ و خطرات آن هشدار داده بود.
سکوت در برابر آذربایجان جایز نیست
موحدیان همچنین به این موضوع اشاره کرد که در گذشته برخی تحلیلگران ممکن بود تصور می‌کنند جنگ‌ها در منطقه تنها یک نزاع محلی بین ارمنستان و آذربایجان است؛ اما اکنون مشخص شده این‌طور نیست و عوامل خارجی در این موضوع نقش دارند. وی از استقرار نیرو‌های اسرائیلی در منطقه و ساخت فرودگاه‌های نظامی در نزدیکی مرز ایران سخن گفت و این اقدام‌ها را به‌عنوان تهدیداتی برای امنیت ایران دانست. این فرودگاه‌های نظامی در مناطقی مانند فضولی، زنگیلان و لاچین ساخته می‌شوند که می‌توانند علیه ایران استفاده شوند. موحدیان به نقل از آیت‌الله عاملی گفت در چنین شرایطی، سکوت و بی‌تفاوتی در برابر اقدامات آذربایجان جایز نیست.
این کارشناس مسائل قفقاز سپس به نقش رسانه‌ها در جمهوری آذربایجان پرداخت و گفت: «رسانه‌های این کشور که تحت‌تأثیر خاندان حاکمند، به‌طور مداوم به مقامات رده‌بالای کشور، نماد‌های تمدن ایرانی و بزرگان ایرانی، همچنین به اعتقادات مذهبی شیعیان توهین می‌کنند.» وی تأکید کرد در چنین شرایطی، واکنش نشان‌دادن و ابراز موضع ضروری است.
موحدیان در ادامه به این موضوع اشاره کرد که آیت‌الله عاملی تأکید کرده‌اند اظهارات اخیر مطرح‌شده توسط یک فرد در مراسمی با حضور ایشان در مورد رفتار‌های جمهوری آذربایجان، شخصی بوده و ارتباطی به دولت ایران ندارد. اما به گفته وی، دشمنان و منتقدان ایران از این اظهارات سوءاستفاده کرده‌اند تا مانع از پیگیری پرونده‌های تخلفات و اقدامات ضدایرانی علی‌اف شوند.
موحدیان همچنین افزود: «این نوع حوادث و تنش‌ها می‌تواند فرصتی برای بازتعریف نقش ایران در این منطقه و مقابله با تهدیدات آتی تلقی شود.»
اقدامات علیه روحانیت ایران به‌خاطر ترس از قدرت و نفوذ این جریان است
این کارشناس مسائل قفقاز در ادامه به ابعاد مختلف نگرانی‌های کشور‌های منطقه از تقویت جایگاه روحانیت شیعه در ایران و تأثیر آن بر جمهوری آذربایجان پرداخت. او در این بخش به دلایل این نگرانی‌ها و برنامه‌های برخی کشور‌ها برای مقابله با نفوذ روحانیت شیعه و فرهنگ ایرانی در منطقه اشاره کرد.
موحدیان تأکید کرد دلیل اصلی اقداماتی که علیه جایگاه روحانیت شیعه در ایران صورت می‌گیرد، ترس از تقویت قدرت و نفوذ این جریان است. به گفته وی این کشور‌ها به‌ویژه نگرانند اگر روحانیت شیعه در ایران جایگاه خود را به‌عنوان یک مرجع اجتماعی و هویت‌ساز در جهان اسلام تقویت کند، این موضوع بر جمهوری آذربایجان نیز تأثیر خواهد گذاشت. از دید موحدیان، اگر روحانیت شیعه در استان‌های آذری ایران مقبولیت بیشتری پیدا کند و تأثیرگذاری‌اش در جامعه افزایش یابد، این تأثیر به جمهوری آذربایجان نیز سرریز خواهد شد و جوانان بیشتری را جذب خواهد کرد.
می‌خواهند مدل جعلی از تشیع را در آذربایجان شکل دهند
وی در ادامه افزود: «کشور‌های مخالف به دنبال شکل‌دهی به یک مدل جعلی از تشیع در جمهوری آذربایجان هستند؛ مدلی که سکولار است و به روحانیت و مرجعیت اعتقادی ندارد. به عزاداری‌های شیعه باورمند نیست و روابط دوستانه‌ای با اسرائیل دارد.» موحدیان تصریح کرد: «این کشور‌ها تلاش دارند هویتی جعلی و تشیعی قلابی به وجود آورند که با اسرائیل دوست باشد و هیچ مشکلی با سلفی‌ها، وهابی‌ها و تکفیری‌ها نداشته باشد.»
وی افزود: «درصورتی‌که شخصیت‌هایی مانند آیت‌الله عاملی محبوب شوند و صدایشان شنیده شود، این پروژه شکست خواهد خورد.» موحدیان تأکید کرد: «هدف این پروژه اسرائیلی- انگلیسی- ترکی، شکل‌دهی به گفتمان تکفیری، اخوانی و سلفی است، اما در صورت تقویت جایگاه روحانیت شیعه در ایران، این پروژه به شکست خواهد انجامید.»
درنهایت او بر لزوم حمایت از شخصیت‌هایی مانند آیت‌الله عاملی تأکید کرد و گفت: «وظیفه همه این است که از ایشان حمایت کنند و حرف‌ها و مواضع ایشان را به گوش دیگران برسانند.» موحدیان یادآور شد «درصورت وجود نقد‌هایی باید به شکلی دوستانه و محترمانه بیان شوند تا حمایت از این شخصیت‌ها بتواند به رشد و تقویت جایگاه روحانیت شیعه در منطقه کمک کند.»
مسیر مواجهه با آذربایجان با کنارگذاشتن محافظه‌کاری طی می‌شود
موحدیان همچنین به بررسی دو جنبه مهم در مواجهه با جمهوری آذربایجان و حکومت این کشور، به‌ویژه الهام علی‌اف، پرداخت و جنبه اول را جنبه ایجابی یا مثبت و جنبه دوم را جنبه سلبی یا منفی عنوان کرد.
موحدیان در ابتدا به جنبه ایجابی اشاره کرد و گفت: «هدف اصلی در این بخش، آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی به مردم است.» او تأکید کرد: «باید محافظه‌کاری کنار گذاشته شود و مردم از طریق رسانه‌ها، به‌ویژه صداوسیما، از دلایل رفتار‌های جمهوری آذربایجان آگاه شوند.» موحدیان توضیح داد: «جمهوری آذربایجان و حاکمان آن به یک پایگاه نفوذ برای اسرائیل، نیرو‌های تکفیری، ناتو و تجزیه‌طلبان پان‌ترک تبدیل شده‌اند.» وی افزود: «این اقدام‌ها به‌ویژه با هدف تضعیف ایران و کریدور ژئوپلیتیک آن در حال انجام است. این حرکت‌ها هدف دارند تا پیوند مردم آذری‌نشین در ایران با کشور خود را کاهش دهند و آن‌ها را به‌سوی ترکیه و باکو سوق دهند.»
وی سپس به جنبه سلبی موضوع پرداخت که به معنای مواجهه و برخورد با جمهوری آذربایجان و رهبری آن است. موحدیان تأکید کرد رفتار‌های ضدایرانی الهام علی‌اف و حکومتش چیزی گذرا و موقتی نیستند، بلکه نتیجه سال‌ها برنامه‌ریزی است. او اشاره کرد علی‌اف و پدرش، حیدر علی‌اف، درواقع کارگزار پروژه‌های ضدایرانیِ اسرائیل و انگلیس هستند. به گفته وی، حیدر علی‌اف که خود عضو ارشد کاگ‌ب بوده، از زمان شکل‌گیری انقلاب اسلامی نگران نفوذ ایران بود و در همان زمان سران شوروی هشدار می‌دادند که باید از صدور انقلاب جلوگیری شود. این اسناد حالا منتشر شده‌اند و موحدیان ابراز تأسف کرد که این واقعیت‌ها برای برخی اهمیت ندارند.
آذربایجان دیگر یک کشور مستقل نیست
موحدیان در ادامه تأکید کرد: «جمهوری آذربایجان دیگر یک کشور مستقل به شمار نمی‌رود، بلکه به یک پروژه ضدایرانی تبدیل شده که باید با آن به‌طور واقع‌بینانه و هوشمندانه مواجه شد.» این کارشناس مسائل قفقاز در ادامه به بررسی رفتار‌های جمهوری آذربایجان و پیامد‌های آن برای روابط ایران و این کشور پرداخت. وی ابتدا اشاره کرد: «اگر ما مسائل مربوط به جمهوری آذربایجان را سانسور کنیم، هیچ تغییری در وضعیت موجود ایجاد نخواهد شد.»
موحدیان به مثالی از رفتار رئیس‌جمهور آذربایجان، الهام علی‌اف اشاره کرد و گفت: «وقتی دبیر شورای امنیت ملی ایران قرار است به آذربایجان سفر کند و این سفر ماه‌ها قبل برنامه‌ریزی شده، علی‌اف در شب قبل از سفر مصاحبه‌ای تند علیه ایران انجام می‌دهد، ایران را محکوم و تهدید می‌کند که ارمنستان را نابود می‌کند و اتهامات متنوعی به ایران می‌زند.»
وی افزود: «علی‌اف این اقدامات را به‌منظور تحت‌تأثیر قراردادن فضای سفر و جلوگیری از پیگیری مطالبات ایران در این سفر انجام می‌دهد. ازجمله مطالباتی که ایران در این سفر قصد پیگیری آن‌ها را دارد، مخالفت با تغییر مرز‌ها با ارمنستان و مخالفت با انتقال مواضع ایران است.» به گفته موحدیان، این رفتار‌ها دقیقاً طبق خواسته‌های صهیونیست‌ها و به‌منظور پیشبرد پروژه‌های ضدایرانی طراحی شده‌اند.
رفتار‌های علی‌اف با تذکر برادرانه اصلاح نمی‌شود
موحدیان تصریح کرد که نباید تصور کنیم این رفتار‌ها نتیجه سوءتفاهم است یا با چند تذکر و رفتار برادرانه اصلاح خواهند شد. به نظر او، علی‌اف به‌طور عمدی یک تنش مدیریت‌شده با جمهوری اسلامی ایران را دنبال می‌کند. وی این‌گونه توصیف کرد که جمهوری آذربایجان دو ضربه می‌زند و سپس برای نرم کردن فضا، وعده به تنظیم روابط می‌دهد. این چرخه تنش‌آفرینی به‌طور مداوم ادامه دارد.
وی افزود در برابر چنین رفتار‌هایی، ایران باید رفتار‌های متناسب نشان دهد. او تأکید کرد نباید پاسخ‌های خشن یا تند و نامعقول داده شود، اما به‌طورقطع باید متناسب با گستاخی‌های جمهوری آذربایجان، پاسخ‌هایی هم‌سطح داد. موحدیان خاطرنشان کرد در چنین شرایطی، آگاه‌سازی مردم ضروری است. به گفته وی، مردم باید بدانند که ریشه تنش‌های اخیر از سوی جمهوری آذربایجان است و ایران هیچ‌گاه به دنبال درگیری و تنش بی‌منطق با کشوری که بیشتر مردم آن شیعه و آذری هستند، نخواهد بود.
تسلط آذربایجان بر جنوب ارمنستان یعنی خفگی ژئوپلیتیک ایران
موحدیان در ادامه به نکات مربوط به وضعیت آینده منطقه قفقاز اشاره کرد و گفت ایران باید هوشیار باشد. ایران در حال حاضر با تهدیدات مختلفی مواجه است که می‌تواند تأثیرات زیادی بر امنیت و ثبات آن بگذارد. از جمله این تهدیدات، برنامه‌ریزی‌های جمهوری آذربایجان برای حمله به ارمنستان است. موحدیان توضیح داد که این حملات به چندین متغیر بستگی دارد، ازجمله نتایج جنگ روسیه و اوکراین، وضعیت سیاسی ایالات متحده و به‌ویژه انتخاب دوباره ترامپ، ثبات ترکیه، مشکلات داخلی ایران و همچنین مسئله اسنپ‌بک و ماشه در تیرماه آینده. این متغیر‌ها به گفته موحدیان می‌توانند بر تحولات منطقه تأثیر بگذارند و ایران باید آمادگی لازم را برای مقابله با هرگونه تغییرات غیرمنتظره در وضعیت منطقه‌ای و جهانی داشته باشد.
موحدیان همچنین به بررسی جنبه‌های مختلف تهدیدات سیاسی و ژئوپلیتیکی در منطقه قفقاز پرداخته است. موحدیان ابتدا به تحلیل متغیر‌های موجود در سیاست‌های جمهوری آذربایجان اشاره کرده و این‌گونه مطرح می‌کند: «اگر وضعیت ایران ضعیف شود و کشور‌هایی مانند ترکیه و آمریکا حمایت بیشتری از علی‌اف نشان دهند، این امر می‌تواند منجر به تشدید فشار‌ها از سوی جمهوری آذربایجان برای تسلط بر جنوب ارمنستان و قطع ارتباط مرزی ایران و ارمنستان شود. این اقدام، در نهایت می‌تواند به خفگی ژئوپلیتیک ایران منجر گردد.»
ترکیه و آذربایجان برای قطع دسترسی ایران به اروپا جدیت دارند
موحدیان سپس به بحران کامیون‌ها اشاره می‌کند که به‌وضوح نشان‌دهنده جدیت جمهوری آذربایجان و ترکیه در جلوگیری از دسترسی ایران به ترانزیت اروپاست. به نظر او کریدور‌های ترانزیتی برای ایران از اهمیت بالایی برخوردارند و باید با همکاری دولت ارمنستان، این مسئله را برای ارمنستان روشن کرد که این موضوع به حیات سیاسی و اقتصادی آن‌ها وابسته است. وی همچنین بیان می‌کند درصورتی‌که جمهوری آذربایجان تصمیم به حمله به ارمنستان بگیرد، ایران باید توانایی دخالت نظامی را داشته باشد و این پیام باید به ارمنستان منتقل شود که ایران باید دسترسی به این مناطق را در اختیار داشته باشد.
در ادامه، موحدیان به نگرانی‌هایی اشاره می‌کند که در صورت بروز جنگ یا تشدید بحران‌ها، گروه‌های مختلف در ایران که لابی باکو و ترکیه و همچنین ترک‌های مزدور را حمایت می‌کنند، ممکن است ایران را به جنگ‌طلبی متهم کنند. او هشدار می‌دهد تبلیغات این گروه‌ها نباید باعث انفعال و بی‌عملی مسئولان ایران شود و تأکید می‌کند این تبلیغات برای مهار و دچار کردن ایران به بی‌عملی طراحی شده‌اند.
موحدیان در بخش پایانی صحبت‌های خود به این نکته می‌پردازد که در صورت تشدید تحریم‌ها، وضعیت اقتصادی ایران به‌شدت دچار مشکل خواهد شد و این وضعیت برای کشور‌هایی مانند ترکیه و جمهوری آذربایجان فرصتی خواهد بود تا از ضعف ایران استفاده کرده و ارمنستان را اشغال کنند. او از لزوم داشتن برنامه‌های مبتکرانه برای مقابله با این تهدیدات و جلوگیری از وقوع جنگ سخن می‌گوید و بر اهمیت آمادگی در برابر این بحران‌ها تأکید می‌کند.
همچنین گزارش مرتبط با این مطلب، با عنوان «امام شنبۀ اردبیل» را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.