مهدی سیف تبریزی، کارشناس مسائل بین‌الملل: به نظر می‌رسد بالاخره پس از چندین جابه‌جایی زمانی در امضای قرارداد جامع همکاری میان ایران و روسیه، در نهایت در ۲۸ دی ماه با سفر مسعود پزشکیان، رئیس جمهور کشورمان به روسیه، شاهد امضای یکی از مهم‌ترین سندهای همکاری بین‌المللی ایران در زمینه‌های مختلف کشاورزی، حمل‌و‌نقل، انرژی، اقتصادی، امنیتی و نظامی خواهیم بود.
از سوی دیگر با توجه به روند تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای از جمله فرارسیدن بند غروب برجام، تغییرات امنیتی پیش آمده در سوریه، تقابل احتمالی ایران و رژیم صهیونیستی، تحولات احتمالی در قفقازجنوبی و بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید به نظر می‌رسد ایران با چالش‌های جدیدی روبروست که نیاز به تغییر در رویکردها و افزایش همکاری‌های منطقه‌ای را به امری حتمی بدل کرده است.
واقعیت‌های جاری بین‌المللی و جهانی نشان می‌دهد که ایران و روسیه ناگزیر به حفظ و تقویت روابط خود هستند و روابط تهران و مسکو به سمت تقویت هرچه بیشتر پیش می‌رود. تحریم‌های غرب علیه روسیه و عضویت ایران در سازمان همکاری اقتصادی اوراسیایی نیز به تسریع این روند کمک کرده است.
از همین رو امضای توافق جامع همکاری گامی مهم در اتحاد در حال تحول بین دو ملت ایران و روسیه است. با توجه به اینکه هر دو کشور در شرایط فعلی و در آینده با چالش‌های مشترکی روبرو هستند، این مشارکت پیامدهای گسترده‌ای به‌ویژه در بخش‌های دفاعی، تجاری و انرژی به همراه خواهد داشت.
زمینه‌های کلیدی همکاری، از جمله حمل و نقل، بخش انرژی، دفاع و امنیت منطقه‌ای، در مرکز این توافق تاریخی قرار دارد. روابط تهران و مسکو فراتر از مبادلات اقتصادی صرف است زیرا به یک مشارکت استراتژیک جامع تبدیل شده است که نشان‌دهنده منافع مشترک دو کشور در ثبات منطقه‌ای و مقابله با نفوذ غرب است.
چشم‌‌انداز اقتصادی ایران و روسیه با وابستگی مشترک دو کشور به صادرات انرژی و تجربه فعالیت تحت تحریم‌های بین‌المللی غرب شکل گرفته است. این همسویی رو به رشد بین دو کشور فرصتی کاملاً منحصر به فرد برای غلبه بر چالش‌ها و گشودن راه‌های جدید برای رشد اقتصادی ارائه می‌کند.
یکی از پایه‌های اصلی این مشارکت که در سال‌های اخیر اهمیت خود را نشان داده، کریدور حمل و نقل شمال-جنوب است که یک پروژه زیرساختی و حیاتی برای اقتصاد هردو کشور محسوب می‌شود که تجارت بین ایران، روسیه و چندین شریک منطقه‌ای و بین‌المللی را تسهیل می‌کند. این سرمایه گذاری استراتژیک در شبکه‌های حمل و نقل به وضوح نشان دهنده قصد مسکو و تهران برای تقویت روابط تجاری و تأمین منافع متقابل در سال‌های آینده و مقابله موثر با تحریم‌های غرب خواهد بود.
علاوه بر حمل و نقل، انرژی، هستهٔ اصلی مشارکت ایران و روسیه است. با توجهه به تحریم‌های غربی که دسترسی تهران و مسکو را به بازارهای جهانی محدود کرده است، هر دو کشور به دنبال راه‌های جایگزین برای تقویت بخش انرژی خود هستند. روسیه با ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی، توسعه صنعت انرژی ایران را تقویت کرده و از پروژه‌های اکتشاف، حفاری و ایجاد زیرساخت‌ها حمایت کرده است.
به عنوان بخشی از توافق جدید، انتظار می‌رود چندین شرکت روسی سرمایه‌گذاری هنگفتی در بخش انرژی ایران داشته باشند که به نوسازی و گسترش قابلیت‌های ایران خصوصاً در حوزه بالادستی صنعت نفت و گاز کمک شایانی خواهد کرد.
فراتر از نفت و گاز، کشورها برای تنوع بخشیدن به اقتصاد خود از طریق تأمین بازارهای جدید در آسیا -به ویژه در منطقه آسیای شرقی- همکاری می‌کنند تا با تقویت یکپارچگی بیشتر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا(EAEU) وابستگی خود را به بازارهای غربی کاهش دهند. موقعیت استراتژیک ایران، این کشور را به یکی از مهم‌ترین مسیر‌های ترانزیتی کالا بین اروپا با آسیای مرکزی، چین و هند تبدیل کرده است.
یکی دیگر از ویژگی‌های تعیین کننده مشارکت ایران و روسیه، همکاری در حوزه نظامی و امنیتی است. در حوزه امنیتی همکاری‌های مشترک دو کشور در بخش مبارزه با تروریسم خصوصاً پس از تحولات منطقه‌ای می‌تواند از جنبه‌های پررنگ قرارداد جامع همکاری میان روسیه و ایران باشد.
همچنین پس از پایان بندهای محدودیت‌های نظامی ایران در برجام دو کشور می‌توانند بازار بسیار خوبی برای صادرات تولیدات دفاعی و نظامی خصوصاً به‌ویژه در فناوری‌های پیشرفته نظامی مانند هواپیماهای بدون سرنشین و صنعت هوا فضا تبدیل شوند.
از دیگر جنبه‌های همکاری میان دو کشور در ذیل تفاهم‌نامه جامع همکاری ۲۰ ساله می‌تواند تسهیل فرایندهای تبادلات مالی و از همه مهم‌تر تجارت با ارزهای ملی میان تهران و مسکو باشد.
با نگاهی به آینده، احتمالاً مشارکت نظامی ایران و روسیه با تأکید بر تلاش‌های متقابل ضد تروریسم، تضمین ثبات منطقه‌ای و همکاری بیشتر در زمینه تجارت تسلیحات تقویت خواهد شد. این امر نقشی اساسی در تقویت امنیت هر دو کشور و توانایی آنها برای اعمال نفوذ ژئوپلیتیکی بر خاورمیانه و فراتر از آن ایفا خواهد کرد.
با این حال، آینده این رابطه در برابر روندهای بین‌المللی گسترده‌تر، از جمله پویایی قدرت در حال تحول بین ایالات متحده، روسیه و چین آسیب‌پذیر است.
کلید موفقیت اتحاد آنها در نهایت در ایجاد تعادل بین اولویت‌های متنوع و اغلب متضاد، غلبه بر موانع داخلی و خارجی و تمرکز بر اهداف استراتژیک بلندمدت نهفته است.