سعیده اسدی، خبرنگار: سرعت بالای تحولات در سوریه طی چند هفته اخیر که در نهایت به سقوط دولت ۵۴ساله خاندان اسد و تسلط شورشیان هیئت تحریرالشام بر سوریه منجر شد، لزوم بازنگری در نوع بازیگری، تعاملات و توجه به پیامدهای راهبردی این موضوع را آشکار ساخته است. سایه این تحولات تنها به سوریه محدود نشده و به تبع منافع و رویکرد بازیگران داخلی و خارجی حاضر در سوریه، کشورهای همسایه و منطقه را نیز متأثر خواهد ساخت. در این بین، با در نظر گرفتن امکان گسترش دامنه پیشروی این گروه در منطقه و ایجاد چالش‌های امنیتی برای ایران و کشورهای همسایه، در نظر گرفتن راهبردهای مناسب برای حفظ و تداوم منافع منطقه‌ای، ژئوپلیتیکی و استراتژیکی امری مهم محسوب می‌شود. یکی از این راهبردها بررسی نقاط ضعف هیئت تحریرالشام و مواجهه هوشمندانه با این ضعف‌ها است. نقش ایران و بازیگران منطقه‌ای در تضعیف هیئت تحریرالشام پیچیده و چندوجهی است و به طور قابل توجهی تحت تأثیر منافع و اهداف متضاد آن‌ها قرار دارد و بازیگران منطقه‌ای به نسبت تهدیدانگاری این گروه، به طور مستقیم یا غیرمستقیم می‌توانند در راستای تضعیف این گروه ایفای نقش کنند. برای تحدید دامنه نفوذ و تهدیدات این گروه تروریستی می‌توان به دو دسته عوامل داخلی و خارجی توجه کرد.
۱. عوامل داخلی
حمایت از گروه‌های متحد و نیروهای سوری: ایران می‌تواند با آموزش، تجهیز و پشتیبانی لجستیکی از گروه‌های شیعه (علویان)، کردها و دیگر متحدان خود در سوریه، اقدام به توانمندسازی آن‌ها کند تا این گروه‌ها به مقابله با نفوذ تحریرالشام در این کشور بپردازند.
استفاده از اختلافات درونی: شناسایی نقاط اعتراض و ساختارمند کردن آن‌ها برای تشکیل گروه‌های نظامی و تلاش برای ایجاد انشقاق میان نیروهای مسلح سوری می‌تواند فرصتی برای تضعیف درونی این گروه ایجاد کند. به عنوان مثال، اختلافات آمریکا، ترکیه و نیروهای همسو با ترکیه در خصوص مواجهه با کردها در این کشور از جمله بسترهای اختلافی مهم و چالش‌زا برای همه گروه‌های فعال در این کشور است.
استفاده از عملیات‌های اطلاعاتی: تقویت عملیات‌های اطلاعاتی برای شناسایی عناصر کلیدی تحریرالشام و ارزیابی اقدامات و تحرکات این گروه نیز می‌تواند بخشی از استراتژی ایران باشد.
تلاش برای ایجاد توافقات سیاسی: ایران ممکن است به دنبال ایجاد توافقات سیاسی با دیگر بازیگران فعال در سوریه باشد تا بتواند تحریرالشام را به حاشیه براند.
توسعه نفوذ اجتماعی و فرهنگی: تلاش برای افزایش نفوذ از طریق فعالیت‌های فرهنگی، مذهبی و اجتماعی در میان جمعیت شیعه و دیگر گروه‌ها در سوریه می‌تواند در دستورکار ایران قرار بگیرد.
مقابله با ایدئولوژی هیئت تحریرالشام: مقابله با ایدئولوژی افراطی این گروه از طریق آموزش، رسانه و فعالیت‌های فرهنگی، می‌تواند به کاهش جذابیت این گروه برای جوانان کمک کرده و مانع از جذب نیروی بیشتر به آنان باشد.
کمک به بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی: بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی در مناطق تحت کنترل یا تحت تأثیر تحریرالشام، می‌تواند به کاهش جذابیت این گروه برای مردم محلی کمک کند. این امر نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، ارائه خدمات اجتماعی و... است.
بازسازی و توسعه: بازسازی مناطق آسیب‌دیده از جنگ و توسعه اقتصادی-اجتماعی در این مناطق، می‌تواند به کاهش جذابیت تحریرالشام و جلوگیری از بازگشت آن به این مناطق کمک کند.
مقابله با بحران‌های انسانی: ایران می‌تواند با ارائه کمک‌ها و خدمات انسانی به مردم سوریه، جایگاه خود را در این کشور تقویت و از نارضایتی‌های عمومی علیه تحریرالشام استفاده کند.
۲. عوامل خارجی
تقویت همکاری با نیروهای روسی: در راستای تجربه همکاری نزدیک ایران و روسیه در سوریه، ایران می‌تواند از این روابط برای هماهنگی عملیات‌های اطلاعاتی علیه تحریرالشام استفاده کند.
همکاری کشورهای منطقه‌ای: در پیش گرفتن تعامل و گفت‌وگو با کشورهایی چون عراق، عربستان و لبنان و توجه به تهدید مشترک می‌تواند بستر همکاری و هماهنگی‌های اطلاعاتی و عملیاتی را در مواقع لازم ایجاد کند.
مذاکرات و توافقات سیاسی: در صورت امکان، مذاکره با اعضای هیئت تحریرالشام که تمایل به ترک این گروه دارند و یا با آن‌ها مخالف هستند، می‌تواند به تضعیف آن کمک کند. این مذاکرات باید با احتیاط و با در نظر گرفتن منافع امنیتی انجام شود.
اقدامات دیپلماتیک: ترسیم و تشریح تهدیدات بالقوه هیئت تحریرالشام برای کشورهایی که به طور ضمنی از این گروه حمایت می‌کنند، می‌تواند به کاهش حمایت و انزوای آن کمک کند. همچنین اعمال فشارهای دیپلماتیک در کنار دیپلماسی چندجانبه مانند اعمال تحریم‌ها، محدودیت‌های سفری و... می‌تواند به تضعیف خارجی تحریرالشام منجر شود.
حمایت از روند سیاسی در سوریه: حمایت از یک روند سیاسی فراگیر و جامع در سوریه که منجر به تشکیل یک دولت فراگیر و پایدار شود، می‌تواند به کاهش جذابیت هیئت تحریرالشام و تضعیف نفوذ آن کمک کند.
قطع منابع مالی: قطع منابع مالی تحریرالشام از طریق هدف قرار دادن شبکه‌های مالی و قاچاق این گروه، می‌تواند به تضعیف توانایی‌های نظامی و عملیاتی آن کمک کند. این امر نیازمند همکاری بین‌المللی و اطلاعات دقیق در مورد شبکه‌های مالی این گروه است.
در مجموع، علی‌رغم اینکه توجه به عوامل داخلی و خارجی می‌تواند بستری برای تضعیف این گروه و کاهش دامنه تهدیدات منطقه‌ای آن باشد و امری ضروری است اما در عین حال رویکرد کلی ایران در سوریه بستگی به شرایط میدانی و تغییرات سیاسی در این کشور دارد و ممکن است در پاسخ به واکنش و اقدامات تحریرالشام و دیگر بازیگران تغییر کند؛ همچنین عدم هماهنگی و اعتماد بین بازیگران منطقه‌ای می‌تواند مانعی مهم در تلاش برای تضعیف هیئت تحریرالشام باشد. موفقیت در این امر نیازمند یک رویکرد هماهنگ و جامع با در نظر گرفتن منافع امنیتی و منطقه‌ای همه بازیگران و همکاری‌های بین‌المللی است.