فرهیختگان: برای بررسی چرایی رویکرد متناقض الجزیره در روایت اتفاقات سوریه با آنچه در فلسطین رخ داده به سراغ حامد هادیان خبرنگار میدانی جبهه مقاومت رفته و با او گفت‌وگو کرده‌ایم. در این گفت‌وگو همچنین به این سؤال پاسخ داده شده که چرا رسانه‌های داخلی نتوانسته‌اند خود را به قدری توانمند کنند تا در بزنگاه‌های اینچنینی در مهار پوشش مغرضانه اتفاقات میدانی توسط رسانه‌های مطرح همچون الجزیره قدرت رقابت با آن‌ها را داشته باشند. هادیان در تحلیل سیاست‌های رسانه‌ای الجزیره و رسانه‌های ایرانی به نقاط ضعف و چالش‌های موجود در پوشش خبری اشاره کرده است. او معتقد است رسانه‌ها در نهایت تحت تأثیر منافع حامیان خود قرار می‌گیرند و الجزیره نیز از این قاعده مستثنی نیست. این رسانه به رغم پوشش حملات اسرائیل به سوریه، از انعکاس پررنگ این موضوع خودداری می‌کند تا ضعف حکومت جدید سوریه را نمایان نکند. هادیان همچنین به تمایز رویکرد‌های خبری الجزیره با رسانه‌های ایرانی اشاره می‌کند و می‌گوید الجزیره به جای تمرکز بر گفتمان خاص، به نیاز‌های مخاطب توجه کرده و بر اساس حساسیت‌های منطقه‌ای عمل می‌کند. او ضعف رسانه‌های ایرانی را در عدم تمرکز بر مخاطب و رعایت نکردن قواعد حرفه‌ای رسانه‌ای می‌داند که موجب می‌شود تأثیرگذاری آن‌ها کمتر از رقبا مانند الجزیره باشد. هادیان تأکید می‌کند رسانه‌های ایرانی باید استقلال بیشتری داشته باشند و از محدودیت‌های موجود در سیاست‌گذاری رسانه‌ای عبور کنند تا بتوانند به‌طور مؤثرتری در منطقه فعالیت کنند.
همه رسانه‌های مدعی بی‌طرفی در نهایت تحت تأثیر منافع حامیان خود قرار می‌گیرند
هادیان در ابتدا به تحلیل سیاست‌های رسانه‌ای الجزیره و نحوه پوشش اخبار پرداخته است. او در پاسخ به پرسشی در مورد تمرکز الجزیره بر ماجرای زندان صیدنایا به جای موضوعاتی چون ورود اسرائیل به سوریه و درگیری‌های کرد‌ها، این مسئله را به نقش حمایت‌کنندگان رسانه‌ها نسبت داد و تأکید کرد: «حتی رسانه‌هایی که تلاش دارند بی‌طرف بمانند، در نهایت تحت تأثیر منافع حامیان خود قرار می‌گیرند. الجزیره نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در مواقعی که منافع حامیانش ایجاب کند، مجبور به تمرکز بر برخی مسائل خاص می‌شود. به عنوان مثال، این رسانه از حدود ۱۲ سال پیش از مسلحین و گروه‌های مختلف حاضر در سوریه حمایت می‌کرد، اما اکنون به وضعیت قبلی بازگشته و برای این تغییرات توجیهاتی نیز دارد.» هادیان در ادامه به عدم پوشش گسترده حملات اسرائیل به سوریه از جانب الجزیره پرداخت و توضیح داد: «الجزیره حملات اسرائیل را پوشش می‌دهد، اما این موضوع را به طور پررنگ منعکس نمی‌کند. دلیل این امر، آسیب‌پذیری سوریه در شرایط فعلی و حساسیت‌های ایجادشده در زمینه «سوریه جدید» است. الجزیره ترجیح می‌دهد اخبار مربوط به حملات اسرائیل را پوشش دهد، اما به گونه‌ای که ضعف حکومت جدید سوریه نمایان نشود.»
آزای عمل به الجزیره امکان می‌دهد در موضوعات مختلف فعالیت کند
در ادامه هادیان تفاوت‌های رویکرد خبری الجزیره با سایر رسانه‌ها را تحلیل کرد. او معتقد است: «الجزیره به طور معمول روی چند اولویت خبری تمرکز می‌کند و بیشتر تلاش خود را بر روی همین موضوعات می‌گذارد. برای مثال، در موضوعاتی همچون غزه یا انتخابات لبنان، این رسانه سعی می‌کند تا معتبرترین و قوی‌ترین حضور خبری را داشته باشد و نسبت به سایر شبکه‌ها پوشش خبری وسیع‌تری دارد و اخبار متنوع‌تری را پوشش می‌دهد. الجزیره همچنین برای تمرکز بر اولویت‌های خود، حاضر است هزینه بیشتری بپردازد.» هادیان همچنین به نقش ویژه قطر در آزاد بودن دست الجزیره برای فعالیت‌های رسانه‌ای اشاره کرد و گفت: «قطر، به دلیل جایگاه خاصش و تاریخچه کوتاهش، نسبت به دیگر کشور‌ها آزادی عمل بیشتری دارد. این موضوع به الجزیره این امکان را می‌دهد که در حوزه‌های مختلف خبری فعالیت کند. با این حال، حتی الجزیره در برخی موارد همچون بحران سوریه، تحت فشار قرار می‌گیرد و مجبور است از پوشش پررنگ حملات اسرائیل خودداری کند.»
رسانه‌های ایرانی به جای تمرکز بر مخاطب صرفاً به دنبال ارائه گفتمان خود هستند
این خبرنگار میدانی جبهه مقاومت در ادامه به تحلیل ضعف‌های موجود در رسانه‌های رسمی ایران پرداخته است. هادیان در پاسخ به این پرسش که آیا مقاومت از الجزیره بهره می‌برد یا الجزیره از محبوبیت مقاومت برای جلب مخاطب استفاده می‌کند، این موضوع را به «ارزش‌های خبری» ربط می‌دهد و تأکید می‌کند الجزیره بر مبنای حساسیت‌های منطقه‌ای عمل می‌کند و تلاش دارد همان موضوعات مهم برای مخاطب را به بهترین شکل پوشش دهد. در این روند، الجزیره بیشتر بر اساس اولویت‌ها و حساسیت‌های موجود در منطقه عمل می‌کند. در ادامه، هادیان از ضعف رسانه‌های ایرانی در مقایسه با رسانه‌هایی مانند الجزیره سخن می‌گوید. او توضیح می‌دهد: «رسانه‌های ایرانی، به‌ویژه رسانه‌های رسمی، به جای تمرکز بر مخاطب و نیاز‌های آن، به دنبال گفتمان خود هستند و گاهی حقیقت را به خاطر این رویکرد کنار می‌گذارند.» او به نبود رعایت قواعد حرفه‌ای رسانه‌ای در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «ساختار‌های پشتیبانی رسانه‌های ایرانی، از سردبیری گرفته تا خبرنگاری، به‌صورت دوستانه و سفارشی اداره می‌شوند، برخلاف رسانه‌هایی مانند الجزیره که تلاش می‌کنند به طور حرفه‌ای عمل کنند.»
«انسان‌رسانه‌ها» نباید جایگزین رسانه‌های رسمی شوند
در بخش دیگری از مصاحبه، هادیان به راه‌حل‌هایی که برای پرکردن خلأ رسانه‌های رسمی در ایران مطرح شده، اشاره می‌کند. او به استفاده از خبرنگاران غیررسمی یا «انسان رسانه‌ها» اشاره می‌کند و می‌گوید: «این افراد نمی‌توانند جایگزین رسانه‌های رسمی باشند، بلکه باید مکمل آن‌ها باشند.» او همچنین به مشکلات موجود در این حوزه اشاره و تأکید می‌کند: «این افراد باید در بستر طبیعی خود فعالیت کنند و بر اساس ویژگی‌های حرفه‌ای مانند توانایی در سخنرانی و جذابیت، عمل کنند. اگر این ویژگی‌ها رعایت نشود، این افراد غیررسمی نیز به سطحی دم‌دستی تبدیل می‌شوند. در بسیاری از نقاط جهان، این افراد به‌طور طبیعی و بدون فشار به رشد می‌پردازند، اما در ایران این فرایند به‌صورت مصنوعی است و نتیجه مطلوب حاصل نمی‌شود.»
خبرنگاران محلی به دلیل مخاطب بیشتر الجزیره تمایل به همکاری با این رسانه دارند اما با صداوسیما نه
در ادامه هادیان به تحلیل محدودیت‌هایی که او در فضای کاری خود تجربه کرده پرداخته و به راه‌حل‌هایی برای بهبود وضعیت رسانه‌ای در منطقه می‌پردازد. هادیان ابتدا از محدودیت‌هایی سخن می‌گوید که مانع رشد و پیشرفت رسانه‌ها در این حوزه‌ها می‌شوند. او اشاره می‌کند: «در بسیاری از موارد، به جای وارد کردن فقط افراد همسو با خود، می‌توان زیرساخت‌هایی برای دیگر افراد بااستعداد فراهم کرد تا آن‌ها نیز بتوانند وارد این فضا شده و به تولید محتوا بپردازند. به گفته او، برای تسهیل این فرایند، باید امکاناتی برای افراد فراهم شود تا بتوانند به راحتی وارد عرصه‌های مختلف خبری شوند. او مثال می‌زند: «در لبنان، اگر مشکلاتی مانند تأمین بلیت و اسکان خبرنگاران حل می‌شد، بسیاری از خبرنگاران می‌توانستند بهتر عمل کنند و اثرگذاری بیشتری داشته باشند.» هادیان به نقش مهم سیستم‌های دولتی، حکومتی و خصوصی در این فرایند اشاره می‌کند و معتقد است آن‌ها می‌توانند در پشتیبانی و پوشش مناسب‌تر برای خبرنگاران و تولیدکنندگان محتوا کمک کنند. در عین حال، او به موانع و محدودیت‌هایی که برای افراد ایجاد می‌شود نیز اشاره می‌کند که به آنان آسیب می‌زند: «مثلاً محدودیت‌هایی که باعث می‌شود افراد نتوانند به راحتی به مناطق خاصی بروند یا در زمینه‌های خاص فعالیت کنند. رسانه‌های ایرانی، علی‌رغم داشتن منابع مالی، نمی‌توانند مانند الجزیره از خبرنگاران در مناطق حساس استفاده کنند.» او در این زمینه به کم‌توجهی به قواعد حرفه‌ای رسانه‌ای اشاره کرده و می‌گوید عدم رعایت این اصول باعث می‌شود حضور خبرنگاران ایرانی در مناطق مختلف تأثیر کمتری نسبت به خبرنگاران الجزیره داشته باشد. مثلاً در جنوب لبنان، حضور هم‌زمان خبرنگار الجزیره و صداوسیما و اقبال بیشتر خبرنگار لبنانی به همکاری با الجزیره نشان می‌دهد تأثیرگذاری این دو رسانه به دلیل رعایت نکردن اصول حرفه‌ای در ایران، تفاوت زیادی داشت و الجزیره به دلیل توجه به مخاطب و داشتن مخاطب بیشتر با اقبال بیشتری رو‌به‌رو شد.»
اعمال محدودیت بر رسانه‌های ایرانی دسترسی آن‌ها به خبرنگاران بومی در منطقه را قطع کرده است
هادیان در ادامه به تجربه‌های قبلی در سوریه اشاره می‌کند و می‌گوید: «به دلیل محدودیت‌هایی که برای خبرنگاران و فعالان فرهنگی در این ۱۲ سال ایجاد شده، رسانه‌های ایرانی نتوانسته‌اند به‌طور طبیعی از این افراد استفاده کنند. در مواقع بحرانی، مانند زمانی که سوریه در آستانه سقوط بود، نبود افرادی که به‌طور کامل با شرایط منطقه آشنا باشند، باعث ضعف رسانه‌های داخلی شد.» در نهایت، هادیان تأکید می‌کند: «فعالیت رسانه‌های ما به گفت‌وگو با کارشناسان محدود شده درحالی‌که کارشناس هرگز نمی‌تواند جای خبرنگار را بگیرد؛ چراکه این نقش‌ها به‌طور کاملاً جداگانه عمل می‌کنند.»
رسانه‌های ایرانی نتوانسته‌اند زبان مشترکی با جامعه عربی منطقه پیدا کنند
هادیان در ادامه به اهمیت زبان مشترک در رسانه‌ها و تأثیر آن در جذب مخاطب و تقویت نفوذ رسانه‌ها در منطقه می‌پردازد و می‌گوید: «رسانه‌های ایرانی نتوانسته‌اند زبان مشترکی با جامعه عربی منطقه پیدا کنند، به ویژه در مسائلی مانند سوریه. اگر رسانه‌های ایران، مانند صداوسیما، مستقل‌تر عمل می‌کردند و فقط به عنوان نماینده جمهوری اسلامی نمی‌بودند، شرایط متفاوت می‌شد. این محدودیت که رسانه‌های ایرانی باید تنها نماینده مواضع رسمی جمهوری اسلامی باشند، به عنوان یک مانع برای آزادانه‌تر فعالیت کردن رسانه‌ها به‌شمار می‌رود.» او همچنین به رسانه‌هایی مانند المیادین اشاره می‌کند که به دلیل استقلال بیشتری که دارند، توانسته‌اند در موضوعات مختلف به‌خوبی وارد شوند و پوشش خبری متنوعی ارائه دهند.
سیاست‌گذاری رسانه‌ای ایران در میدان نبرد نیاز به اصلاحات اساسی دارد
این خبرنگار میدانی محور مقاومت درمورد لزوم آزادی عمل بیشتر رسانه‌های ایرانی به این نکته اشاره می‌کند: «رسانه‌ها نباید محدود به اظهارات رسمی وزارت خارجه باشند و می‌توانند دیدگاه‌های متفاوتی داشته باشند بدون اینکه به منافع ملی آسیب بزنند. رسانه باید مستقل عمل کرده و به‌طور صادقانه اخبار را به مخاطب منتقل کند. این رویکرد مستقل توانسته در برخی موارد موفق باشد و نشان‌دهنده ضرورت اصلاح سیاست‌گذاری‌های رسانه‌ای در ایران است.» هادیان در نهایت تأکید می‌کند: «بسیاری از مشکلات موجود به سیاست‌گذاری‌های نادرست در این حوزه برمی‌گردد و نیاز به اصلاحات اساسی دارد.»