در همه جای دنیا پیش می‌آید که نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری پیش از ورود به کاخ ریاست‌جمهوری و در کوران رقابت‌ها برای کسب آرای مردم، سخنانی را بر زبان بیاورد که کوچک‌ترین اعتقادی به آن نداشته باشد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا نیز از این قائده مستثنی نیست؛ اما با این حال، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا نشان داده که در بسیاری از مواقع، به آنچه در رقابت‌های انتخاباتی گفته، عمل کرده است. او دیروز از کشورهای عضو بریکس خواست که دلار را از چرخه مبادلات اقتصادی‌شان، کنار نگذارند والا به آن واکنش نشان خواهد داد.
ترامپ چند هفته پیش و در جریان کمپین انتخاباتی در ویسکانسین در ماه سپتامبر گفته بود بسیاری از کشورها در حال کنار گذاشتن دلارند. او به هوادارانش وعده داده بود که این کشورها «این کار را با من نخواهند کرد» چراکه اگر آنها دلار را کنار بگذارند، «با ایالات متحده تجارت نخواهند کرد» و واشنگتن «صددرصد تعرفه» بر کالاهای این کشورها وضع خواهد کرد. حالا ترامپ مخاطب این هشدار را پیدا کرده است.
او دیروز به‌عنوان رئیس‌جمهور منتخب آمریکا که هنوز پا در کاخ سفید نگذاشته، کشورهای عضو گروه اقتصادی بریکس را تهدید کرده که در صورت ایجاد جایگزینی برای دلار، برای آنها تعرفه اعمال خواهد کرد. ترامپ با انتشار پستی در فضای مجازی گفت: «ما از این کشورها می‌خواهیم که ارز جدید بریکس ایجاد نکنند یا از ارز دیگری برای جایگزینی دلار قدرتمند آمریکا حمایت نکنند، در غیر این صورت آنها با تعرفه‌های صددرصدی مواجه خواهند شد.» او گفته در صورت کنار گذاشتن دلار به‌عنوان ارز مبادلاتی، علاوه‌بر تعرفه، «تجارت با آمریکا» هم برای این کشورها «محدود» خواهد شد.
گروه اقتصادی بریکس چیست؟
سال ۲۰۰۹ بود که با پیشنهاد روسیه و همکاری برزیل، هند، چین و آفریقای جنوبی گروه اقتصادی بریکس تشکیل شد. کشورهای عضو بریکس به دنبال تقویت همکاری اقتصادی و تجاری بین اعضایند. این کشورها بریکس را به‌عنوان جایگزینی برای نهاد‌های بین‌المللی تحت سلطه قدرت‌های غربی می‌دانند و امیدوارند با عضویت در آن بتوانند از مزایایی چون توسعه اقتصادی و افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری بهره‌مند شوند.
در سال‌های اخیر کشورهای مصر، اتیوپی، ایران و امارات هم به عضویت بریکس درآمدند و حالا بیش از ۴۰ کشور دیگر، ازجمله ترکیه هم برای عضویت در بریکس، ابراز تمایل کرده‌اند. کشورهای بریکس نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و ۲۸ درصد از قدرت اقتصادی را در اختیار دارند. مجموع تولید ناخالص داخلی کشورهای بریکس در سال جاری میلادی بیش از ۲۶ تریلیون دلار بود که حدود 36.7 درصد از اقتصاد جهانی را تشکیل می‌داد. بریکس را می‌توان چالشی جدی برای سلطه چندین ساله دلار و آمریکا در اقتصاد جهان دانست. ریچارد وولف، تحلیلگر اقتصادی گفته بود بریکس جدی است و توهم نیست و می‌تواند نقش مهمی را ایفا کند.
لولا داسیلوا رئیس‌جمهور برزیل، سال گذشته میلادی پیشنهاد ایجاد یک ارز مشترک در آمریکای جنوبی را برای کاهش اتکا به دلار آمریکا داد. این موضوع و قدرتمندتر شدن بریکس، نگرانی‌هایی جدی برای واشنگتن به وجود آورده، موضوعی که با معرفی سیستم مالی گروه بریکس، تهدیدی برای هژمونی دلار در جهان است.
بریکس چگونه به سلطه دلار پایان می‌دهد؟
نشست امسال بریکس در قازان روسیه با رونمایی از طرح بریکس‌پی توسط ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه همراه شد؛ طرحی که به‌عنوان یک شبکه پرداخت طراحی شده است. با این طرح، کشورهای عضو این گروه می‌توانند سیستم مالی جهانی که بر دلار مبتنی است را دور بزنند. اگر کشورهای بریکس بتوانند مستقیماً با هم تجارت داشته باشند و پرداخت‌ها را با ارزهای خودشان تسویه کنند، اتکا به دلار کاهش می‌یابد و اکوسیستم مالی پایدارتری ایجاد خواهد شد. سی‌ان‌ان درباره سیستم مالی گروه بریکس نوشته: «استفاده از ارزهای بریکس و شبکه‌های بانکی خارج از سیستم دلار آمریکا می‌تواند به کشورهای عضوی مانند روسیه، چین و ایران اجازه دهد تا تحریم‌های غرب را دور بزنند.»
در همه این سال‌ها که هژمونی دلار بر اقتصاد جهانی سایه انداخته است، آمریکایی‌ها با دلار به‌عنوان ابزار قدرت، کشورهای مختلفی مثل ایران، چین، کوبا و... را تحریم می‌کردند. حالا و با معرفی بریکس‌پی، آمریکایی‌ها به این باور رسیده‌اند که دیگر قدرت مطلق اقتصادی نیستند و نمی‌توانند کشورهای دیگر را برای همسو کردن با خودشان، تحریم کنند.
تحریم، دلار را ضعیف می‌کند
مقامات امنیت ملی آمریکا هم نگرانند که تضعیف دلار می‌تواند گزند تحریم‌های آمریکا علیه کشورهای دیگر مانند روسیه و ایران را از بین ببرد. این تحریم‌ها به استفاده از دلار به‌عنوان ارز غالب در تجارت و امور مالی جهانی بستگی دارد. اگر ارزش دلار به اندازه‌‌ای کاهش یابد که سایر کشورها به استفاده از ارز دیگری در معاملات بین‌المللی روی بیاورند، خزانه‌داری آمریکا دیگر نمی‌تواند آن دارایی‌‌ها را مسدود کند. از همین رو دونالد ترامپ در یک سخنرانی خود گفته بود با کنار گذاشتن دلار، تحریم‌های آمریکا، دیگر اثر مطلوب نخواهد داشت. او در این باره گفته بود: «مشکلی که ما با تحریم روسیه و دیگر کشورها داریم این است که تحریم، دلار را ضعیف می‌کند. من خودم قبلاً از ابزار تحریم استفاده می‌کردم اما آنها را اعمال و در اسرع وقت لغو می‌کردم چون تحریم درنهایت باعث مرگ دلار می‌شود و هرچیزی که دلار نماد آن است را از بین می‌برد. ما باید جایگاه دلار را به‌عنوان واحد پول بین‌المللی حفظ کنیم؛ چراکه به نظرم اگر دلار را ببازیم مثل این است که جنگ را باخته‌ایم.»
یک مقام سابق دولت ترامپ هم در این باره گفته بود: «اثر تحریم‌ها به داشتن یک ارز ذخیره جهانی توسط ایالات متحده بستگی دارد، بنابراین فکر می‌کنم تنش آشکاری بین دو هدف وجود دارد، یکی کاهش کسری تجاری و دیگری تضمین اثربخشی تحریم‌ها.» ترامپ برای جلوگیری از کاهش ارزش دلار و اینکه بریکس را رقیب و چالشی جدی برای سلطه دلار و آمریکا می‌داند، حالا به تهدید روی آورده، تهدید تعرفه‌گذاری صددرصدی برای کشورهای عضو بریکس.
تعرفه چیست؟
تعرفه‌ها نوعی مالیاتند که بر واردات از کشورهای دیگر اعمال می‌شود. اقتصاددانان می‌گویند هزینه‌ها تا حد زیادی به مصرف‌کنندگان منتقل می‌شود. کشورهای مختلف از تعرفه‌ها برای محافظت از صنایع داخلی مانند کشاورزی و انرژی‌های تجدیدپذیر و همچنین برای مقابله‌به‌مثل در برابر اقدامات تجاری ناعادلانه سایر کشورها استفاده می‌کنند. ترامپ بیش از هر رئیس‌جمهور دیگری در آمریکا تعرفه اعمال کرد، به‌ویژه علیه چین. بایدن هم تا حد زیادی این تعرفه‌ها را در جای خود باقی گذاشته و در عین حال تعرفه‌های خودش را هم تحمیل کرده است. کشورهای سراسر جهان مدت‌هاست که از تعرفه‌ها برای تقویت صنایع داخلی با ترغیب شهروندان به خرید کالاهای تولید داخل استفاده می‌کنند. با این حال، پس از جنگ جهانی دوم، تعرفه‌ها عمدتاً در اقتصادهای پیشرفته از بین رفت، چون اغلب منجر به کاهش تجارت و قیمت‌های بالاتر برای مصرف‌کنندگان می‌شود.
دونالد ترامپ اما این سنت اقتصادی را شکست و تعرفه‌هایی را بر صدها میلیارد دلار کالاهای وارداتی از چین و سایر کشورها اعمال کرد تا با اقدامات تجاری ناعادلانه مبارزه کند، کسری تجاری کشورش را کاهش دهد و تولید داخلی را تقویت کند. کارشناسان اما معتقدند تعرفه‌گذاری نتیجه عکس دارد و مشکلات بزرگی را برای خود آمریکایی‌ها پیش خواهد آورد.
عقبگردی به قرن نوزدهم
موسسه اقتصاد بین‌الملل پترسون در مقاله‌ای درباره نتیجه اعمال تعرفه نوشت: «تعرفه‌های بالا احتمالاً عدم تعادل اقتصاد کلان را بدتر می‌کند، به صادرات آسیب می‌رساند، رشد اقتصادی را کاهش می‌دهد و شوک‌های اقتصادی جدید ازجمله تورم بالاتر را ایجاد می‌کند.»
برخی سرمایه‌گذاران هم بر این باورند که تعرفه‌ها درنهایت می‌تواند به اقتصاد آمریکا آسیب برساند، چون می‌تواند هزینه‌ها را برای مصرف‌کنندگان افزایش دهد، زنجیره تأمین را مختل کند و حجم تجارت را کاهش دهد. همه اینها می‌تواند چشم‌انداز تقویت دلار را در آینده کاهش دهد. یک مطالعه توسط دویچه‌بانک نشان می‌دهد ایده تعرفه‌ها در صورت اجرا، حدود یک‌چهارم از تولید ناخالص داخلی ایالات متحده می‌کاهد. درنهایت می‌توان گفت ایده‌های ترامپ در مورد تعرفه‌ها، ایالات متحده را به قرن نوزدهم باز می‌گرداند، عقبگردی خطرناک که آمریکا را به قهقرا می‌برد.