پژوهانه را باید یکی از تسهیلات ویژه‌ای دانست که می‌تواند رغبت استادان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی را برای پیشبرد برنامه‌های علمی بیشتر کند. رقمی که هرچند در شرایط اقتصادی امروز و با توجه به بالا بودن هزینه فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی چندان کارگشا نیست، اما حتماً حذف آن می‌تواند تبعات سنگین‌تری را به حوزه آموزش عالی کشور تحمیل کند. واقعیت آن است که نحوه اعطای پژوهانه به استادان تابع یک آیین‌نامه مادری بوده که تدوین آن هم در فضای وزارت علوم رقم می‌خورد.
آیین‌نامه‌ای که آخرین نسخه آن مربوط به سیال 92 بود و براساس همان نیز دانشگاه‌ها ذیل آن نسخه‌های خاص خودشان را تدوین می‌کردند و به همین دلیل شیوه اجرای آن متناسب با نگاه مدیران هر دانشگاه متفاوت بود. اما از سال 1401 به بعد قصه اعطای پژوهانه متفاوت شد؛ چرا که با طرح آیین‌نامه جامع برای پژوهانه پژوهشی، نگاه‌ها به سمت یک مسیر واحد پیش رفت. آیین‌نامه‌ای که تصویب آن دو سال اخیر پیگیری شد و بالاخره بعد از تصویب در هیئت‌امنای دانشگاه‌های مختلف، از ابتدای امسال به مرحله اجرا رسید.
با وجود اینکه این آیین‌نامه چتر حمایتی از پژوهانه را به صورت کشوری کرده و به اصطلاح سروسامانی به این حوزه داده، اما به گفته معاونین پژوهشی، عدم اجرای پایلوت آن، گرفتن استقلال از دانشگاه‌ها، نامشخص بودن برخی از بندها در حوزه اجرا را باید چالش‌های آن دانست. پس از چند ماه از اجرایی شدن آیین‌نامه جامع، «فرهیختگان» در گفت‌وگو با معاونان پژوهشی دانشگاه‌های خوارمی، خواجه نصیرالدین طوسی و صنعتی قوچان نقاط مثبت و منفی آن را مورد بررسی قرار داده است.
معاون پژوهشی دانشگاه خوارزمی: مأموریت‌گرایی دانشگاه‌ها در آیین‌نامه ملاک قرار نگرفته است
علیرضا حریفی‌مود، معاون پژوهشی دانشگاه خوارزمی گفت: «یکی از مسائل مهم درباره این آیین‌نامه آن است که تا پیش از ابلاغ آن، چون نحوه هزینه‌کرد اعتبارات مربوط به این بخش در دانشگاه ما متفاوت بوده، حداقل در دانشگاه ما می‌تواند اتفاقات خوبی را رقم بزند.»
او در توضیح بیشتر این مسئله اظهار داشت: «مسئله اصلی اینجاست که میزان اعتباری که دانشگاه‌ها به اساتید و دانشجویان تحصیلات تکمیلی می‌دهند، متفاوت است و به همین دلیل احتمال دارد که برخی از دانشگاه‌ها بگویند که آیین‌نامه جامع پژوهانه پژوهشی برای آن‌ها مشکلاتی را ایجاد کرده و باعث کاهش پژوهانه پرداختی می‌شود.»
معاون پژوهشی و آموزشی دانشگاه صنعتی قوچان: آیین‌نامه جامع به نفع حوزه آموزش است تا پژوهش!
امین یزدی، معاون پژوهشی و آموزشی دانشگاه صنعتی قوچان با بیان اینکه اولین چالش در آیین‌نامه پژوهانه پژوهشی، منوط شدن اجرای آن به بودجه دانشگاه است، گفت: «همین بند مشکلات زیادی را برای دانشگاه ما ایجاد کرد. نگاه کنید آیین‌نامه می‌گوید بین 7 تا 15 درصد بودجه جاری دانشگاه باید به این حوزه اختصاص یابد، اما وقتی 80 درصد بودجه دانشگاه امروز صرف حقوق و دستمزد می‌شود، اصلاً واحد اداری- مالی حاضر به تخصیص این رقم می‌شود؟ قطعاً این کار را نخواهد کرد.»
او با بیان اینکه مسئله اصلی این است که با تغییر افراد نباید شاهد تغییر روند‌ها هم باشیم، گفت: «به طور مثال در گذشته بحث ماموریت‌گرایی دانشگاه‌ها اهمیت بالایی داشت اما بعد از تغییراتی که در وزارتخانه صورت گرفت، امروز دیگر می‌بینیم که این مسئله مانند گذشته اهمیت ندارد و همین مسئله را در دیگر حوزه‌ها هم شاهدیم.»
معاون پژوهشی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی: آیین‌نامه جامع استقلال دانشگاه‌ها را از بین برده است
جواد تقی‌زاده‌فیروزجایی، معاون پژوهشی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی با بیان اینکه رعایت برخی از معیارهایی که در آیین‌نامه جامع پژوهانه وجود دارد، کار سختی است، گفت: «به طور مثال در آیین‌نامه بحث پروژه نظری و عملی مطرح شده که کمی کار را سخت می‌کند. هرچند که جامع بودن آیین‌نامه را می‌توان اتفاق مثبتی دانست اما حتما مشکلاتی را به خصوص در حوزه سنجش و اجرای آن خواهد داشت.»
او با تاکید بر اینکه آیین‌نامه جامع پژوهانه استقلال دانشگاه‌ها را می‌گیرد، تصریح کرد: «در حقیقت شاید یک دانشگاهی بخواهد بیشتر در حوزه صنعت و موضوعات مرتبط با این حوزه مانور دهد یا دانشگاه دیگری در حوزه دیگری متمرکز باشد، به همین دلیل این آیین‌نامه در این بخش استقلال را می‌گیرد. این اتفاق در دانشگاه‌های سطح یک بیشتر هم نمود پیدا دارد. با این حال از آنجایی که در گذشته هر دانشگاهی برای خود یک آیین‌نامه داشت، می‌تواند وضعیت را تا حدی سروسامان دهد.»
معاون پژوهشی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی گفت: «در دانشگاه‌های خارج از آنجایی که بخش‌های مختلف مثلا هوافضا حضور پررنگی در دانشگاه‌ها دارند، طبیعتا روند اعطای پژوهانه به اساتید و دانشجویان متفاوت است، اما چون منابع بودجه ای در کشور ما تزریق از بالا به پایین دارد و طبیعتا دانشگاه‌ها هم چندان به دنبال درآمدزایی نیستند، وجود یک آیین‌نامه جامع نمی‌تواند خیلی علیه دانشگاه‌ها باشد. با این حال بهتر بود که برای دانشگاه‌های برتر وضعیت متفاوت باشد و خودشان در این زمینه تصمیم‌گیری کنند؛ چرا که این کار باعث ایجاد انعطاف‌پذیری می‌شود.»
متن کامل گزارش زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.