روزنامه «فرهیختگان» در تاریخ 21/08/1403 در گزارشی با عنوان «مازوت بازی» به تحلیل و بررسی دلایل خاموشی‌های اخیر برق در کشور پرداخت. روابط عمومی وزارت نفت طی جوابیه‌ای به گزارش مذکور واکنش نشان داده است. آنچه در ادامه می‌آید، متن کامل این جوابیه است. ضمنا «فرهیختگان» در پایان این متن، پاسخی به برخی موارد مطرح شده در این جوابیه داده است.
متن جوابیه وزارت نفت را اینجا بخوانید.
پاسخ «فرهیختگان» به جوابیه وزارت نفت
قحطی گازوئیل در نیروگاه‌ها
آنچه در ادامه می‌آید، پاسخ «فرهیختگان» به جوابیه سراسر سیاسی وزارت نفت است. قبل از هر چیزی لازم است این نکته را متذکر شویم که روزنامه «فرهیختگان» انتظار جوابیه و پاسخ فنی از وزارت نفت داشت اما ظاهراً وارد کردن اتهامات مختلف به رسانه‌ها راحت‌تر از پاسخ‌های فنی به افکار عمومی است.
مشکل از مازوت نبود
در هر حال، به طور کلی ۱۵ نیروگاه کشور، مازوت مصرف می‌کنند که سهم سه نیروگاه شازند، کرج و اصفهان که مصرف مازوت آن‌ها متوقف شده، از کل مصارف مازوت نیروگاهی کشور ۹ درصد است. همچنین مطابق آمار شرکت ملی گاز، در ماه آبان حداکثر ۱۰ درصد از تأمین برق کشور با مازوت‌سوزی انجام می‌شود، پس سهم مازوت این سه نیروگاه در تولید برق کشور کمتر از یک درصد است و توقف مازوت‌سوزی نمی‌تواند دلیل خاموشی‌های گسترده در پاییز امسال باشد، موضوعی که مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور نیز آن را تلویحاً رد کرد و افت ذخایر سوخت مایع نیروگاه‌ها را دلیل این اتفاق دانست.
عقب‌ماندگی 1.5 میلیارد لیتری در ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها
پاسخ «فرهیختگان» به بخش اول: با وجود ادبیات سیاست‌زده روابط عمومی وزارت نفت، اما روزنامه «فرهیختگان» با ذکر عدد و رقم و بیان کارشناسی این بحث را پاسخ می‌دهد. در جوابیه وزارت نفت اشاره شد که مقایسه سطح ذخایر بین سال 1403 و 1400 درست نیست، زیرا در طول این سال‌ها، مصرف برق و در نتیجه مصرف سوخت مایع موردنیاز بالاتر رفته و وزارت نفت دولت سیزدهم می‌بایست سطح ذخایر گازوئیل را حتی بالاتر از سال 1402 تحویل وزارت نفت جدید می‌داد.
در پاسخ به این نکته، می‌توان به تصویر 1 توجه کرد که سطح ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها از سال 1399 تا 1403 را نشان می‌دهد. جالب اینکه در سال 99 میزان ذخایر گازوئیل 2.2 میلیارد لیتر بود و در سال 1400 این ذخایر با میزان 1.68 میلیارد لیتر تحویل وزارت نفت دولت سیزدهم شد. در آن شرایط نیز دولت وقت می‌توانست افزایش مصرف برق و مصرف گازوئیل نیروگاه‌ها را بهانه کند و بدون مسئولیت‌پذیری، کشور را به اعماق خاموشی فروببرد اما با برنامه‌ریزی دقیق، این اتفاق رخ نداد.
ضمن اینکه در سال 1401 نیز سطح ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها مشابه سال 1400 (و همچنین سال 1403) بود و با وجود روند صعودی مصرف برق و افزایش مصرف سوخت مایع نسبت به سال 1400، اما در سال 1401 نیز خاموشی خانگی در فصل پاییز رخ نداد. اما نکته جالب اینکه روابط عمومی وزارت نفت قصد دارد فقط سطح ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها را با سال 1402 مقایسه کند که طبق تصویر 1، یک رکورد استثنایی بوده است.
مشاهده سطح ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها در سال‌های مختلف نشان می‌دهد که عملکرد سال 1402 یک عملکرد مثبت بوده و نه عملکرد سال 1403 یک عملکرد منفی؛ دلیل این رخداد نیز به تغییر در برنامه صادرات گاز ایران در سال 1402 برمی‌گردد که منجر شد گاز بیشتری در داخل به نیروگاه‌ها ارسال شود و با مصرف گازوئیل کمتر، سطح ذخایر آن تا شهریور 1402 به یک رکورد بی‌سابقه دست یابد.
در نتیجه نه مقایسه «سطح ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها» در شهریور امسال نسبت به سال 1402 مقایسه‌ای منطقی است و نه مقایسه «میزان تحویل گازوئیل به نیروگاه‌ها» بعد از شهریور امسال نسبت به مدت مشابه 1402؛ زیرا وقتی سطح ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها تا شهریور 1402 به اندازه کافی پر شده باشد، طبیعتاً در ادامه سال، نیاز به تحویل گازوئیل کم می‌شود. حال نمی‌توان رشد 25 درصدی تحویل گازوئیل به نیروگاه‌ها در سه ماهه دولت چهاردهم را نسبت به مدت مشابه سال قبل دستاورد تلقی کرد.
اما آنچه روابط عمومی وزارت نفت سعی می‌کند بدون شفاف‌سازی از کنار آن گذر کند، به وضعیت تغییر ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها بازمی‌گردد. در تصویر 2 عملکرد ذخیره‌سازی گازوئیل از شهریور تا آبان سال‌های 1400 تا 1403 نمایش داده شده است. همان‌طور که مشاهده می‌کنید در همه سال‌ها به جز امسال (بازه 3 ماهه فعالیت دولت چهاردهم) سطح ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها روندی صعودی به خود دیده است.
در سه ماهه شهریور تا آبان امسال، در حالی سطح ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها 600 میلیون لیتر کمتر شده است که در سال‌های 1400 و 1401 (به عنوان سال‌های مشابه) سطح ذخایر گازوئیل به ترتیب 1100 و 900 لیتر افزایش یافته است. دلیل افزایش فقط 400 میلیون لیتری در سال 1402 نیز به پر بودن ذخایر به دلیل قطع صادرات گاز برمی‌گردد که اساساً نیازی به افزایش تحویل با ارقام بالاتر به نیروگاه‌ها نبوده است.
در واقع اگر دولت فعلی نیز عملکردی مشابه در حوزه گازوئیل به جای می‌گذاشت، در آبان امسال باید سطح ذخایر به حداقل 2.7 میلیارد لیتر دست پیدا می‌کرد نه اینکه فقط 1.2 میلیارد لیتر را ثبت کند. بررسی شاخص «ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها» از این جهت حائز اهمیت است که میزان سالانه مصرف گازوئیل نیروگاه‌ها از سال 98 تا 1402 تغییری نکرده و بین 27 تا 29 میلیون لیتر در روز متغیر بوده است. به بیان دیگر اساساً رشد مصرف برق سالانه، تأثیر چندانی در میزان مصرف گازوئیل در نیروگاه‌ها نداشته است.
حال سؤالی که باقی می‌ماند این است که حتی با فرض استثنا نبودن سال 1402 و مبنا قرار دادن آن، چرا ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها به جای 400 میلیون لیتر افزایش، 600 میلیون لیتر کاهش یافته است. حتی با منطق نادرست مقایسه که توسط روابط عمومی وزارت نفت انجام می‌شود، باز هم به میزان یک میلیارد لیتر کمبود ذخیره‌سازی گازوئیل مربوط به عملکرد ضعیف این وزارتخانه خواهد بود.
اذعان وزارت نفت به خالی شدن ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها از شهریورماه
پاسخ «فرهیختگان» به بخش دوم: فارغ از برخی ادبیات غیرمرتبط در متن جوابیه، در پاسخ می‌توان به تصویر 3 درباره متوسط روزانه پر و تخلیه شدن مخازن گازوئیل نیروگاه‌ها را مشاهده کرد که قبل از روی کار آمدن دولت چهاردهم، سطح ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها در حال پر شدن بوده و از شهریورماه مخازن به سمت تخلیه تا روزانه 21 میلیون لیتر در آبان ماه تغییر وضعیت می‌دهند.
امکان‌پذیر نیست که هم شرکت ملی گاز مدعی افزایش گازرسانی به نیروگاه‌ها، هم شرکت ملی نفت مدعی رکوردشکنی تولید گاز در پارس‌جنوبی به 711 میلیون متر مکعب در روز و هم شرکت ملی پخش مدعی افزایش تحویل گازوئیل به نیروگاه‌ها باشند و درنهایت نتیجه در ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها وضعیت خلاف ادعا‌ها را نشان دهد.
در تصویر 4 سطح ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها به تفکیک 6 ماه ابتدای امسال و بنابر آمار روابط عمومی وزارت نفت، نمایش داده شده است. طبق تصویر، از فروردین تا مرداد سال جاری سطح ذخایر گازوئیل از 0.6 میلیارد لیتر به 1.8 میلیارد لیتر افزایش یافته است و روند نزولی آن دقیقاً از شهریورماه شروع می‌شود. یعنی حتی آمار خود روابط عمومی وزارت نفت نیز ضعف عملکرد این وزارتخانه را مشخص می‌کند.
اگر روند پنج‌ماهه امسال، در سه ماهه دولت چهاردهم نیز ادامه می‌یافت اکنون سطح ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها بیش از 2.5 میلیارد لیتر بود نه 1.2 میلیارد لیتر. بررسی مصرف گازوئیل نیروگاه‌ها در سال‌های گذشته نیز نشان می‌دهد که میزان مصرف گازوئیل از آذر تا بهمن هر سال افزایش می‌یابد که کشور در اوج سرما قرار دارد نه از شهریورماه که هوا به شدت گرم است.
اتهام به رسانه‌ها به جای پاسخ فنی!
پاسخ «فرهیختگان» به بخش سوم: در پاسخ به جوابیه، باز هم با صرف‌نظر از ادبیات سیاسی روابط عمومی وزارت نفت و تلاش برای تقلیل بحث به مسائل سیاسی، روزنامه «فرهیختگان» به صورت کارشناسی پاسخ خود را ارائه می‌دهد. اولاً بحث نقد عملکرد وزارت نفت در دولت‌های مختلف مربوط به عملکرد مدیران است و نه زیرسؤال بردن زحمات پرسنل و کارکنان این صنعت ارزش‌آفرین. ثانیاً همان‌طور که در بخش‌های قبلی اشاره شد، آمار و ارقام نشان می‌دهد که در دولت قبلی کم‌کاری در عملکرد در حوزه ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها صورت نگرفته است.
ثالثاً مقایسه عملکرد یک ماه خاص با ماهی دیگر نیز مبنای خوبی برای مقایسه نیست. مثلاً روابط عمومی وزارت نفت از رقم بالای تحویل گازوئیل در «آبان‌ماه» خبر می‌دهد و آن را مبنای مقایسه می‌داند درحالی که به اذعان مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در دولت فعلی، در «مهرماه» امسال رقم تحویل گازوئیل هیچ تفاوتی با مهر سال 1402 نداشته است؛ درحالی که در مهر سال گذشته به دلیل پر بودن ذخایر اساساً نیاز چندانی به تحویل بالای گازوئیل به نیروگاه‌ها نبود و امسال این ضرورت وجود داشت.
در نتیجه مقایسه عملکرد به صورت نقطه‌ای، آن هم در نقطه‌ای خاص که عملکرد مثبت بوده، نمی‌تواند نماینده کل کارنامه 100 روزه دولت چهاردهم باشد، وگرنه چنین آماری در دولت سیزدهم نیز وجود دارد؛ به عنوان مثال در پنج‌ماهه نخست امسال نسبت به سال 1402 مجموعا بیش از 2 میلیارد لیتر سوخت مایع بیشتری به نیروگاه‌ها تحویل داده شده است.