سینما، مدل اکران، فیلم‌های پرفروش، ژانر و خیلی موضوعات دیگر آنقدر مهم است که نمی‌شود به‌راحتی از کنارش گذشت. برای همین است که با بررسی سیر یک تاریخ مشخص می‌توان به نکات مهمی دست یافت و روند و مسیر سینما را ارزیابی کرد. انتخاب 10 سال اخیر در این گزارش و بررسی این دوره از سینما، نشان می‌دهد که هرچقدر هم که اعداد و ارقام فروش بزرگ شوند اما باز هم سینما به وسیله تعدادی محدود چرخانده و در انحصار آن‌ها باقی می‌ماند. در این گزارش از سال 94 تا شش ماهه اول 1403، 50 فیلم پرمخاطب از نظر تعداد تماشاچی، کارگردان، تهیه‌کننده، دفتر پخش فیلم و فروش کل را بررسی کردیم و به نتایج جالبی رسیدیم.
دفتر پخش
در پروسه اکران یک فیلم، دفاتر پخش حکم برگ‌برنده را برای یک فیلم دارند. دفتری که از قدرت و نفوذ بیشتری برخوردار باشد تا حد زیادی می‌تواند فروش خوبی را برای یک فیلم به ارمغان بیاورد. تا به حال حساب‌وکتاب‌های زیادی شده تا رقم حدودی کسب سود دفاتر پخش از یک فیلم به دست بیاید، اما به دلیل عدم شفافیت نمی‌توان به یک فرمول مشخص رسید. در سینمای ایران زیاد دیده شده که دفاتر پخش، مدیر سینماهای بزرگ باشند و سهم بیشتری از پخش را در جیب خود بگذارند.
سال 1401 امیرحسین علم‌الهدی، کارشناس حوزه اقتصاد سینما در گفت‌وگو با مهر به سهم دفاتر پخش اشاره کرد و گفت: «در همان ابتدا از هر قطعه بلیت ۹درصد مالیات بر ارزش افزوده کسر می‌شود. از مابقی مبلغ، ۵۰درصد سهم دفتر پخش است و ۵۰ درصد دیگر سهم سینمادار می‌شود. دفتر پخش هم براساس قراردادی که با تولیدکننده فیلم دارد، حدود ۱۰درصد از مبلغ را کسر می‌کند و براین‌مبنا و با احتساب هزینه‌های مرتبط با تبلیغات و موارد دیگر اگر فیلم خوش‌شانس باشد حدود ۳۳ تا ۳۷درصد مبلغ کل فروش در گیشه به عواملش می‌رسد. در این شرایط اگر یک فیلم یک میلیارد تومان فروش در گیشه داشته باشد، حدود ۳۵۰میلیون تومان آن سهم مالک فیلم یعنی تهیه‌کننده می‌شود.» حدود 33 دفتر پخش در ایران فعالیت می‌کنند.
البته لازم به ذکر است که دفاتر پخشی هم وجود دارد که با نام‌های مختلف اما توسط یک نفر مدیریت شوند. در میان این تعداد از دفاتر پخش نام تعدادی از آن‌ها بیشتر به گوش می‌خورد. «فیلمیران» توانسته از فاصله سال 1394، تا به امسال با 20 فیلم نام و نشان خوبی از خود به جای بگذارد. این موسسه بین‌المللی در اواخر سال ۱۳۸۳ سه شرکت فیلمسازی را ترکیب و از درون این‌ها، موسسه فیلمیران به مدیرعاملی علیرضا سرتیپی آغاز به کار کرد. «فیلمسازان جوان» به مدیرعاملی سیدغلامرضا موسوی، «میلاد فیلم» به مدیرعاملی رسول صدرعاملی و «آفتاب نگاران» به مدیرعاملی محمدرضا تخت‌کشیان آن سه شرکت فیلمسازی بودند که ترکیب شدند. فیلم‌های «مست عشق»، «آیینه بغل»، «بچه زرنگ»، «فسیل» از جمله فیلم‌های پرفروش در سال‌های مختلفی هستند که با حمایت این دفتر پخش، فروش خوبی را کسب کردند.
فیملیران از پخش 20 فیلم، توانسته بیش از 636 میلیارد تومان برای سینما درآمد داشته باشد. البته این عدد تنها 29 درصد فروش کل سینما را شامل می‌شود و 71درصد باقی فروش به عهده دفاتر پخش دیگر بوده است.
با اختلاف زیاد، «شایسته فیلم» در جایگاه دوم دیده می‌شود. محمد شایسته مدیریت این دفترپخش را به عهده دارد. اما نام او به عنوان تهیه‌کننده فیلم «هتل» هم دیده شده. فیلمی که در سال 1402، به عنوان دومین فیلم پرفروش سال قرار گرفت. در مجموع، 5 فیلم توانسته‌اند با همکاری این دفتر پخش در میان 50 فیلم پرفروش این 10سال قرار بگیرند.
تهیه‌کننده
در این لیست 50تایی، نام افراد زیادی به عنوان تهیه‌کننده دیده می‌شود اما تنها سید ابراهیم عامریان است که توانسته بیش از 500 میلیارد برای سینما آورده داشته باشد. این تهیه‌کننده شش فیلم با پرکارترین کارگردان یعنی سیدمسعود اطیابی کار کرده. تنها تجربه کاری این تهیه‌کننده با کریم امینی منجر به ساخت فیلم فسیل که پرفروش‌ترین فیلم در تاریخ سینماست شده.
کارگردان
سیدمسعود اطیابی، با 8فیلم جزء کارگردانان پرکار این 10سال حساب می‌شود. هتل، «بخارست»، «انفرادی»، «تگزاس‌ها» و... بخشی از کارنامه اطیابی‌اند. احتمالا فروش سه میلیاردی «شنای پروانه»، در روزهایی که سینما هم به خاطر کرونا دچار آسیب شده بود، در تغییر مسیر کاری اطیابی بی‌تاثیر نبود. اطیابی که قبل از آن دو فیلم تگزاس را ساخته بود، با شکستی که سر شنای پروانه خورد، ژانر اجتماعی را به کاردانش سپرد و از آن به بعد تنها در ژانر کمدی فعالیت کرد. اطیابی از سال 1400 تا به الان هرسال یک فیلم کمدی را حتما کارگردانی کرده و توانسته کارهایش را با میزان زیادی مخاطب به فروش برساند. اطیابی تا به اینجا بیش از 500 میلیارد برای سینما آورده داشته است.
ژانر
ژانر کمدی در سینمای ایران آنقدر ریشه دوانده که رشد و نمو سینما وابسته به فیلم‌های کمدی شده است. درباره اهمیت و تاثیر این ژانر زیاد گفته شده. در میان 50فیلم، 35تا برای فیلم‌های کمدی‌اند. این عدد حدود ۶۰ درصد فروش را شامل می‌شود. در ترکیب 15فیلم دیگر ژانرهای اجتماعی، کودک و نوجوان، تاریخی و عاشقانه وجود دارد که به مراتب بخش کمتری از مخاطب و فروش را شامل می‌شوند.
در میان50فیلم، تنها دو انیمیشن به عنوان 5 فیلم پرمخاطب دیده می‌شوند. انیمیشن «شاهزاده روم» در سال 1394، توانست بیش از 3میلیارد و 600 میلیون فروش داشته باشد. بعد از گذشت 9سال، برای بار دوم یک انیمیشن به جمع 5 فیلم پرمخاطب راه پیدا کرد. انیمیشن بچه زرنگ توانست بیش از 62 میلیارد فروش کند و نزدیک به دو میلیون مخاطب برای سینما بیاورد. ساخت فیلم‌هایی با ژانر تاریخی، هزینه‌های زیادی دارد و کمتر کارگردانی به سراغ همچین ژانری می‌رود. دو فیلم «محمد رسول الله(ص)» و مست عشق با تمام حواشی که داشتند توانستند فروش خوبی را رقم بزنند. «فروشنده» باکسب بیش از 15میلیارد تومان، توانست پرفروش‌ترین فیلم اجتماعی 10 سال اخیر باشد.
متن کامل این گزارش را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.