روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور با تأخیر چندساله بالاخره از اواخر سال گذشته در دستورکار قرار گرفت. ناصر باقری‌مقدم، دبیر روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور فرهنگستان علوم بهمن‌ماه سال گذشته در پنلی با عنوان «به‌روزآوری نقشه جامع علمی کشور» عنوان کرده بود 13 بسته کاری تعریف و تلاش شده تا بررسی کنیم کدام کارگروه‌ها نیاز به بازنگری دارند. از همان زمان تا امروز اظهارنظرها و اقدامات مختلفی برای نظرخواهی از بدنه نخبگانی کشور صورت گرفته است. مهم‌ترینش، دو نشست شورای راهبردی روز آمدسازی نقشه جامع علمی کشور است که با حضور جمعی از نخبگان و فعالان علم و فناوری کشور برگزار شده است. نشست اول در 10 مهرماه و دومین دوره آن نیز روز گذشته در محل فرهنگستان علوم برگزار شد
53 درصد اقدامات نقشه جامع علمی کشور محقق شده است
ایمان افتخاری، دبیر ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی: صحبت‌هایم را با تأکیدی که مقام‌معظم‌رهبری در سال 90 و 93 در بحث اجرای نقشه داشته‌اند شروع می‌کنم. ایشان فرمودند: «اجرای نقشه جامع علمی کشور مهم‌تر از تهیه نقشه است. در تهیه نقشه کار مهمی انجام گرفت و دوستان در شورای عالی انقلاب فرهنگی تلاش کرده و دستگاه‌های مسئول همکاری کردند به‌خصوص اساتید دانشگاه در این چند سال خیلی کمک کرده و نقشه جامع را در آوردند، خیلی خب! اما این باید اجرایی بشود و راه اجرایی شدن هم در خود نقشه دیده شده، چندین برابر تلاشی که برای تهیه نقشه شده باید در اجرایی کردن آن به کار برود.» ایشان همچنین در سال 93 فرمودند: «پیگیری جدی پیشرفت و شتاب حرکت علمی و فناوری کشور یکی از اساسی‌ترین اولویت‌های کشور است که شورای عالی انقلاب فرهنگی در آن نقش جدی دارد، بحمدالله با تصویب و ابلاغ نقشه جامع علمی کشور حوزه علم و فناوری نقشه راه خود را یافته و ستاد راهبری نقشه تشکیل و حرکت در آن مسیر آغاز شده و تاکنون آثار و دستاوردهای خوبی هم در پی داشته و لازم است این مسیر با جدیت و اهتمام به‌ویژه از سوی مسئولان در قوای سه‌گانه و خصوصا دولت محترم دنبال شود.»
بنده در این گزارش مروری خلاصه‌وار روی اجرای نقشه دارم؛ چرا‌که می‌خواهم سازوکار شکل‌گرفته برای اجرای نقشه و وسعت آن را مرور کنم. نقشه پنج فصل دارد که با ارزش‌های بنیادین، ترسیم وضعیت مطلوب علم و فناوری، تعیین اولویت‌هایی که در حوزه‌های مختلف علم و فناوری وجود دارد، شروع می‌شود و سه فصل ابتدایی را شامل می‌شود و بعد به قسمت راهبردها و اقدامات ملی می‌رسیم که در اینجا 13 راهبرد کلان را داریم و یک چهارچوب نهادی هم برای اجرا و اجرایی‌سازی و تقسیم کار ملی در این زمینه داریم. قاعدتا وقتی می‌خواهیم میزان اجرایی شدن نقشه را بسنجیم عمده تمرکز ما روی فصل 4 خواهد بود. این مسئله را هم در دو چهارچوب مختلف می‌توان نگاه کرد، یکی اینکه راهبری سیاست‌گذاری‌های صورت‌گرفته تا چه میزان اتفاق افتاده و دیگری نیز آنکه وقتی تمهیدات لازم بعد از دستگاه‌های بالادستی اندیشیده می‌شود در فضای اجرایی چقدر کار پیش رفته است؟ یعنی ما دو مفهوم اجرایی‌سازی و اجرا را در این چهارچوب داریم که باید متفاوت به آنها نگاه شود.
عدم اجرای اقدامات حوزه تعلیم‌وتربیت وزن تحقق نقشه را کاهش داد
در نقشه جامع علمی کشور 124 اولویت به تفکیک 5 حوزه و 3 سطح الف، ب و ج مشخص شده که شاید بیشترین اولویت‌ها در حوزه علوم پایه و کاربردی است و در حوزه فناوری هنر، سلامت و علوم انسانی در مرتبه بعدی اولویت قرار دارند. اگر راهبردهای کلان را مدنظر قرار دهیم که تمرکزمان نیز بیشتر در این حوزه است، باید عنوان کرد ما 13 راهبرد کلان داریم که از اصلاح و هماهنگی ساختارها، گفتمان‌سازی توسعه علم و فناوری، افزایش نقش چرخه علم و فناوری در اقتصاد، نهادینه کردن مدیریت دانش، اسلامی کردن نهادهای آموزش و پژوهش، تحول و نوسازی نظام تعلیم و تربیت، کاربردی کردن علم، توانمندسازی سرمایه انسانی، تعامل با سایر کشورها و امور بین‌الملل، ارتقای علوم انسانی و هنر، افزایش نقش علوم پزشکی و سلامت و علوم فنی و مهندسی و توسعه آموزش و پژوهش هم علوم پایه هم آخرین راهبرد بوده است. ما در راهبرد کلان 6 (تحول و نوسازی نظام تعلیم و تربیت)، 51 اقدام ملی داریم و در اینجا تحقق کمی را شاهد هستیم که باعث شده تا وزن تحقق نقشه را کاهش دهد.
با برآورد سختگیرانه 22 درصد اقدامات نقشه اجرای قابل‌قبولی داشته است
شاخص بعدی آن است که اقدامات مختلف موجود در نقشه قابل‌دسته‌بندی از حیث اهمیت است. به همین دلیل اقدامات به 3 دسته راهبردی، مهم و متوسط تقسیم‌بندی شدند که بیشتر اقدامات نیز در حوزه مهم قرار گرفته، یک‌چهارم در حوزه راهبردی و یک‌چهارم هم دارای اهمیت متوسطند. نکته دیگر آن است که وضعیت اجرا و راهبری را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد، یعنی از نظر راهبری یک اقدام یا مغفول مانده، یا پیگیری شده، یا به تفاهم رسیده، یا دارای مصوبه و یا دارای مصوبه در حال اجرا است؛ اگر مصوبه در حال اجرا دارد یعنی ما دیگر کار راهبری را انجام داده‌ایم و دیگر وارد فضای نظارت می‌شود. از حیث اجرا هم می‌توان اقدام را بدون دستاورد، دستاورد محدود، دستاورد عینی و محقق کردن اهداف عینی تقسیم‌بندی کرد. اگر با برآورد عادی نگاه کنیم، 53 درصد اقدامات ما وضعیت راهبری و اجرای قابل‌قبولی داشته و اگر سختگیرانه نگاه کنیم، نزدیک به 22 درصدشان چنین وضعیتی را دارند.
هنوز نماینده دستگاه‌ها در ستاد روزآمدسازی معرفی نشدند!
سیدحسن امامی‌رضوی، دبیر فرهنگستان علوم پزشکی: در جلسه گذشته یکی از دوستان درخواست آسیب‌شناسی نقشه قبل را داشته وخواستار آن بود که بعد از آسیب‌شناسی، رو به آینده حرکت کنیم. قاعدتاً در تهیه نقشه جدید دوستان در کارگروه‌ها با نگاه تحلیلی باید مسیر روبه‌جلو را تبیین کنند. از خردادماه که دکتر مخبر نامه‌ای نوشته و نظام‌نامه روزآمدسازی هم ابلاغ شد کار را شروع کردیم و با همین مدل آسیب‌شناسی بخش سلامت انجام شد و امروز به بخش خبرگان این حوزه رسیده‌ایم. یعنی بحث در همه سطوح از سیاست، راهبرد و اولویت مشخص است. بحث نظرات نخبگانی هم بیشتر مسیر را طی کرده‌ایم به‌طوری‌که هفته گذشته جلسه‌ای را با دکتر باقری‌مقدم داشتیم و قرار شد نظر دستگاه‌های مختلف هم احصا شود و نامه‌ای را برای وزارت بهداشت، سازمان نظام‌پزشکی، کمیسیون بهداشت و درمان نوشتیم تا نمایندگان خود را برای کمیته راهبردی معرفی کنند؛ اما هنوز نماینده‌ای معرفی نکرده‌اند. بااین‌حال سامانه‌ای به‌عنوان نظر جمع در اندیشکده دکتر حق‌دوست داریم که بیش از هزار نفر روی محتوای این حوزه نظر داده و در حال جمع‌آوری نهایی هستیم.
گام اول طراحی حوزه سلامت نقشه جامع علمی اصلاح نظام حکمرانی است
علی‌اکبر حق‌دوست، عضو فرهنگستان علوم پزشکی: بخش سلامتی که برای نقشه جامع علمی کشور تنظیم کرده‌ایم دارای قسمت‌های اصلی و پیوسته‌هایی است که اهمیت بالایی دارد و تصور می‌کنم بسیاری از این پیوست‌ها را بتوان برای کل سند مدنظر قرار داد. به طور مثال ما 40 کلمه کلیدی را در حوزه سلامت از منابع داخلی و خارجی استخراج و برای هر کدام از آنها جلسات کلیدی برگزار کردیم. همچنین ما 3 مدل تدوین نقشه جامع علمی را در کشورهای مختلف دنیا بررسی کردیم. زمانی که اسناد مختلف را دیده و با خبرگان مختلف صحبت کردیم، دیدیم که هنوز در این حوزه هم زبان نیستیم. مسئله قابل‌توجه آن است که هر کشوری ازجمله ایران دکترین خاص به خودش را دارد که باید چشم‌انداز مطلوب کشور را ترسیم کند، در همین راستا چشم‌انداز نظام سلامت را هم باید ذیل همین چشم‌انداز ترسیم کرده و اهداف کلان این حوزه احصا کنیم. البته قانونی که از این چشم‌اندازها بیرون می‌آید باید با نظرات خبرگانی، خلاقیت و تعاملات بین‌بخشی و واقعیت‌های موجود همخوانی داشته و از ترکیب آنها قاعدتاً باید یک نقشه راه ۱۰ساله ترسیم کرده و ذیل هر نقشه هم باید دو برنامه ۵ساله و بعد از آن برنامه‌های یک‌ساله برای اجرا تدوین کنیم. واقعیت این است که اسناد بالادستی ابهاماتی دارد و لازم است در دور جدید به یک ادبیات مشترک در این زمینه رسید.
متن کامل گزارش زهرا رمضانی خبرنگار گروه دانشگاه را در فرهیختگان بخوانید.