عصر روز گذشته بود که سردار حسین حسن‌پور، جانشین فرمانده انتظامی استان گیلان از دستگیری عامل اصلی فوت ۹ نفر از شهروندان بر اثر مسمومیت الکلی ناشی از سوء مصرف متانول در استان تهران خبر داد. وی در تشریح این خبر گفت: «در پی مسمویت ۳۷ نفر از شهروندان و متعاقب آن فوت ۹ نفر بر اثر مسمومیت ناشی از سوء مصرف متانول، رسیدگی به این موضوع در دستور کار پلیس قرار گرفت.»
این خبر در شرایطی منتشر شده که امروز نیز عباس نجفی، دادستان عمومی و انقلاب همدان در گفتوگو با خبرنگار «تسنیم» در همدان، با بیان اینکه در طول چند روز اخیر ۲۰ نفر در همدان دچار مسمومیت ناشی از مصرف مشروبات الکلی شدند، اظهار داشت: «از این تعداد متأسفانه ۹ نفر جان خود را از دست دادند.»
این موج به استان مازندران هم رسید. مدیرکل پزشکی قانونی استان مازندران در این‌باره گفته، ۱۶۰ نفر در استان به دلیل مسمومیت ناشی از مصرف الکل بستری شده‌اند تا مسمومیت با مشروبات الکلی دست‌ساز به یکی مهم‌ترین عوامل مرگ و میر این‌روزها تبدیل شود. در این ارتباط با دکتر محمدعلی باقری، کارشناس سلامت و تغذیه گفت‌وگویی داشتیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
«الکلیسم» چیست؟
وی در ابتدای صحبت‌های خود در توضیح این اصطلاح گفت: «الکلیسم یا وابستگی به الکل یک وضعیت پزشکی است که در آن فرد نمی‌تواند مصرف الکل را کنترل کند و وابستگی فیزیکی و روانی به آن پیدا می‌کند. این وضعیت می‌تواند تأثیرات منفی جدی بر سلامت جسمانی، روانی، و روابط اجتماعی فرد داشته باشد. وابستگی به الکل یک نوع اختلال مصرف مواد است و به عنوان یک بیماری مزمن تلقی می‌شود. علائم آن در عدم توانایی در کنترل مصرف الکل و آستانه تحمل است که با گذشت زمان، فرد به مقدار بیشتری الکل نیاز دارد تا همان اثرات اولیه را تجربه کند. اگر هم مصرف الکل را کاهش دهد یا قطع کند، علائم ناخوشایندی مثل تعریق، لرزش، اضطراب یا حالت تهوع در فرد ظاهر می‌شود.»
الکل چگونه به بدن آسیب می‌رساند؟
وی در ادامه صحبت‌های خود درباره اینکه «الکل چگونه به بدن آسیب می‌رساند»، گفت: «الکل می‌تواند به بخش‌های مختلفی از بدن آسیب‌های جدی برساند. اما میزان و نحوه آسیب وابسته به مقدار مصرف و مدت زمان مصرف آن است. کبد نقش اصلی در متابولیسم الکل را دارد و به همین دلیل بیشترین آسیب را از مصرف طولانی‌مدت الکل می‌بیند. همچنین الکل می‌تواند به بیماری‌های مختلف کبدی منجر شود. کبد چرب اولین مرحله آسیب کبد است که با انباشت چربی در کبد همراه است. هپاتیت الکلی، همان التهاب کبد است که می‌تواند منجر به علائمی مانند زردی پوست و خستگی شدید شود و سیروز کبدی که در این حالت، بافت سالم کبد به بافت زخم تبدیل و عملکرد طبیعی کبد مختل می‌شود.»
این کارشناس سلامت و تغذیه در ادامه دومین آسیب را برای مغز و سیستم‌عصبی برشمرد و افزود: «الکل اثرات مخربی بر مغز و سیستم عصبی دارد، در اختلالات حافظه، مصرف طولانی‌مدت الکل می‌تواند به مشکلات حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت منجر شود. درکاهش مهارت‌های تصمیم‌گیری نیز الکل بخش‌هایی از مغز را که مسئول تصمیم‌گیری و کنترل رفتار هستند، تضعیف می‌کند. همچنین سندرم ورنیکه-کورساکوف که یک اختلال جدی مغزی است، به دلیل کمبود ویتامین B1 و مصرف زیاد الکل ایجاد می‌شود.»
سیستم گوارشی بدن سومین بخشی است که در مصرف الکل در معرض آسیب است. باقری در این‌باره نیز تصریح کرد: «گاستریت، التهاب مخاط معده است که باعث درد معده و سوزش می‌شود و می‌تواند با مصرف الکل در سیستم گوارشی بدن اختلال ایجاد کند. همچنین زخم معده و روده نیز مصرف زیاد الکل بوجود می‌آید و به مخاط دستگاه گوارش آسیب می‌زند. در سرطان‌های دستگاه گوارش هم الکل، خطر ابتلا به سرطان‌های دهان، گلو، مری، معده و کبد را افزایش می‌دهد.
وی چهارمین آسیب را برای قلب و سیستم عروقی عنوان کرد و گفت: «مصرف مداوم الکل می‌تواند منجر به افزایش فشار خون شود. همچنین باعث افزایش خطر بیماری‌های قلبی، از جمله آریتمی قلبی و نارسایی قلبی نیز خواهد شد.»
در توضیح پنجمین آسیب، این کارشناس سلامت و تغذیه به سیستم ایمنی بدن اشاره کرد و گفت: «مصرف مداوم الکل باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود و افراد را بیشتر در معرض عفونت‌ها و بیماری‌ها قرار می‌دهد.»
باقری در ادامه خاطر نشان کرد: «ششمین عامل در اختلال سیستم هورمونی و جنسی است. الکل می‌تواند تعادل هورمونی را مختل کند و به اختلالات جنسی، مانند ناتوانی جنسی در مردان و مشکلات قاعدگی در زنان منجر شود. همچنین می‌تواند میل جنسی را کاهش دهد و در عملکرد جنسی افراد مشکلاتی ایجاد کند.»
او آخرین آسیب را ابتلا به سرطان معرفی کرد و گفت: «مصرف زیاد و طولانی‌مدت الکل خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها از جمله دهان، گلو و مری، کبد و سینه در زنان را افزایش می‌دهد.»
عوارض مصرف الکل
باقری درباره عوارض مصرف الکل گفت: «این عوارض ممکن است کوتاه‌مدت باشد که موجب اختلال در قضاوت و هماهنگی حرکتی می‌شود. مصرف الکل می‌تواند منجر به کاهش تمرکز، توانایی تصمیم‌گیری و هماهنگی عضلات شود، که خطر تصادفات و آسیب‌های فیزیکی را افزایش می‌دهد. همچنین از عوارض مصرف الکل تهوع و استفراغ و افت فشار خون است. البته در حافظه کوتاه‌مدت نیز تاثیرگذار است.»
این کارشناس سلامت و تغذیه در توضیح عوارض بلندمدت نیز خاطر نشان کرد: «بیماری‌های کبدی، اختلالات قلبی‌عروقی، سرطان و اعتیاد به الکل از مهم‌ترین عوارض مصرف الکل است که درمان آن دشوار است.»
وی درباره عوارض روانی مصرف الکل خاطر نشان کرد: «الکل می‌تواند به‌طور موقت حالت‌های روانی را تغییر دهد اما در طولانی‌مدت موجب افزایش اضطراب و افسردگی می‌شود. همچنین چرخه خواب را مختل کرده و منجر به بی‌خوابی یا کیفیت پایین خواب خواهد شد. از طرفی با افزایش خطر بروز رفتارهای خشونت‌آمیز و پرخطر اجتماعی مانند رانندگی در حالت مستی یا درگیری‌های فیزیکی نیز همراه است.
عوارض اجتماعی آخرین توضیح باقری بود. او در این خصوص گفت: «مصرف الکل ممکن است روابط خانوادگی، دوستانه و اجتماعی را تحت تأثیر قرار داده و باعث بروز تنش‌ها و مشکلات شود. در ادامه هم می‌تواند بر تمرکز و عملکرد فرد در محیط کار یا تحصیل تأثیر منفی بگذارد.»
مسمومیت با الکل
مسمومیت با الکل به چند نوع مختلف تقسیم می‌شود که هر کدام به دلایل و شرایط خاصی ایجاد می‌شوند. این کارشناس سلامت و تغذیه به برخی از انواع مسمومیت‌های مرتبط با الکل اشاره کرد و گفت: «اول، مسمومیت حاد است. این نوع مسمومیت زمانی رخ می‌دهد که فرد مقدار زیادی الکل در مدت زمان کوتاهی مصرف کند. علائم مسمومیت حاد شامل تنفس آهسته یا نامنظم، کاهش هوشیاری یا بی‌هوشی، استفراغ و تهوع شدید، تغییر در ضربان قلب، کاهش دمای بدن (هیپوترمی)،کاهش فشار خون و تشنج می‌شود.»
وی افزود: «دوم، مسمومیت مزمن است. این نوع مسمومیت در اثر مصرف مداوم و بلندمدت الکل به وجود می‌آید و می‌تواند به آسیب‌های جدی به اعضای داخلی بدن منجر شود. که در ابتدای گفتوگو با آن‌ها اشاره شد.»
این کارشناس سلامت در ادامه گفت: «مسمومیت با الکل تقلبی که این‌روزها بیشترین عامل مرگ و میر را به خود اختصاص داده نیز سومین دسته است. در برخی موارد، به‌خصوص در مصرف الکل‌های تقلبی، به‌جای اتانول (الکل خوراکی)، متانول (یک ماده سمی) استفاده می‌شود. مسمومیت با متانول بسیار خطرناک است و می‌تواند منجر به کوری، آسیب به سیستم عصبی، و حتی مرگ شود. علائم آن درد شدید در ناحیه شکم، تاری دید یا از دست دادن بینایی، سردرد شدید، تهوع و استفراغ و کما و مرگ در صورت عدم درمان است.
وی افزود: «الکل‌های دست‌ساز به‌طور کلی به الکل‌هایی اشاره دارد که در شرایط غیرصنعتی و اغلب بدون نظارت دقیق بهداشتی تولید می‌شوند. این الکل‌ها به‌خصوص در جوامعی که دسترسی به الکل‌های تجاری قانونی محدود است یا ممنوعیت مصرف الکل وجود دارد، به‌صورت خانگی یا کارگاهی ساخته می‌شوند. تولید الکل‌های دست‌ساز معمولاً شامل تخمیر مواد اولیه‌ای مانند میوه‌ها، غلات، و شکر است که طی فرآیند تخمیر الکل اتانول تولید می‌شود. این روش می‌تواند به دلیل عدم وجود کنترل‌های مناسب، منجر به تولید محصولاتی با کیفیت پایین و خطرناک شود.»
چهارمین نوع مورد اشاره سندرم ترک الکل است. باقری در این باره گفت: «این حالت به‌دنبال قطع ناگهانی مصرف الکل در افراد الکلی ایجاد می‌شود. حالت‌هایی مثل لرزش دست‌ها و بدن، تعریق شدید، اضطراب و بی‌قراریو توهمات و تشنج علائم سندرم ترک الکل است.
چه ماده‌ای در الکل باعث مرگ‌‌ومیر می‌شود؟
باقری در پاسخ به این پرسش که «چه ماده‌ای در الکل باعث مرگ و میر می‌شود؟» پاسخ داد: «ماده‌ای که در برخی انواع الکل باعث مرگ و میر می‌شود الکل متانول است. متانول، که به آن الکل چوب هم گفته می‌شود، در برخی محصولات صنعتی و غیر خوراکی یافت می‌شود. این ماده به شدت سمی است و در صورت مصرف به مقدار کم نیز می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری روی بدن بگذارد. در بدن، متانول به فرمیک اسید و فرمالدهید تبدیل می‌شود که هر دو بسیار سمی هستند و به سیستم عصبی، کبد، و کلیه‌ها آسیب می‌رسانند. این مسمومیت معمولاً زمانی رخ می‌دهد که افراد به اشتباه متانول را به جای اتانول (الکل نوشیدنی) مصرف می‌کنند یا محصولات تقلبی حاوی متانول به عنوان الکل نوشیدنی فروخته می‌شوند.»
دلایل رواج مشروبات الکلی
این کارشناس سلامت با بیان اینکه «رواج مصرف مشروبات الکلی دلایل مختلفی دارد که به عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، روانی و حتی تاریخی برمی‌گردد» تصریح کرد: در فشارهای اجتماعی و اقتصادی، بسیاری از افراد به دلیل استرس‌های روزمره، فشارهای کاری و اجتماعی یا مشکلات خانوادگی به مصرف مشروبات الکلی پناه می‌برند. مشروبات الکلی برای برخی به عنوان راهی برای کاهش اضطراب و تنش‌های ذهنی دیده می‌شود. از طرفی تبلیغات مستقیم و غیرمستقیم درباره مشروبات الکلی در فیلم‌ها، سریال‌ها و رسانه‌های اجتماعی باعث شده که الکل به عنوان بخشی از سبک زندگی مدرن و تفریحات عمومی شناخته شود. این موضوع به خصوص در میان جوانان تأثیر زیادی داشته است.»
وی افزود: «در برخی جوامع مصرف الکل به طور سنتی و فرهنگی جا افتاده و به عنوان بخشی از مراسم‌ها و مناسبت‌های اجتماعی پذیرفته شده است. در این شرایط، نوشیدن الکل امری طبیعی تلقی می‌شود و افراد به دلیل فشار اجتماعی یا هماهنگی با جمع به مصرف آن روی می‌آورند. همچنین در بسیاری از کشورها دسترسی به مشروبات الکلی بسیار ساده است و می‌توان به راحتی آن را خریداری کرد. این دسترسی آسان به یکی از عوامل اصلی افزایش مصرف الکل تبدیل شده است.»
باقری در پایان تصریح کرد: «الکل تأثیرات موقتی مانند احساس آرامش، شادی و کاهش موانع اجتماعی دارد که ممکن است برای برخی افراد جذاب باشد. این تأثیرات کوتاه‌مدت ممکن است باعث شود افراد دوباره به مصرف الکل روی بیاورند. از طرفی با جهانی‌شدن فرهنگ‌ها و تأثیرپذیری از سبک زندگی غربی، در بسیاری از کشورها مصرف الکل به عنوان بخشی از روند جهانی‌شدن و مدرن‌شدن پذیرفته شده است و متأسفانه در کشور ما هم این اتفاق نمود پیدا کرده است.»