فرهیختگان: مسیر پیاده‌روی اربعین، یک راه ساده نیست. هر انسانی که پا به این مسیر می‌گذارد، فرقی ندارد که پیر باشد یا جوان، زن باشد یا مرد، فارغ از هرگونه تفاوتی با هدفی این پیاده‌روی را شروع می‌کنند. مسیر پیاده‌روی اربعین برای یک مستندساز، صرفا یک سفر فیزیکی نیست؛ بلکه یک سفر روحانی و هنری عمیق است. این سفر، فرصتی است تا در دل بزرگ‌ترین اجتماع بشری، به جست‌وجوی روایت‌های انسانی، معنوی و اجتماعی بپردازد. سفر اربعین برای یک مستندساز، یک تجربه متحول‌کننده است و به او فرصت می‌دهد تا روایتگری را در سطحی متفاوت تجربه کند.
تا به الان ده‌ها مستند برای این حرکت خودجوش ساخته شده است. هر مستندساز تلاش می‌کند تا نگاهی متفاوت از دیگران داشته باشد و در دل جمعیت میلیونی، سوژه‌های بهتری برای قاب بستن پیدا کند. اربعین از چشم هر مستندسازی یک دنیای جدا دارد و بالطبع، نتیجه‌ای که دارد هم فرق می‌کند. در ادامه مروری داریم بر مستندهایی که با سوژه اربعین ساخته شده‌اند.
به سفارش مادر
مخاطب کتاب یک مادر است. احسان حسینی‌نسب به سفارش مادرش با جمعی از عکاسان به پیاده‌روی اربعین می‌رود. مادری که در آرزوی این سفر بوده؛ اما به دلیل وظیفه پرستاری از مادر پیرش، پسرش را راهی سفر می‌کند تا به جای او ببیند و برای او روایت کند. حسینی‌نسب در این سفر با انواع و اقسام زائران با پیشه‌های گوناگون و از کشورهای مختلف گفت‌و‌گو کرده، هر داستان را به قصه‌ای و روایتی گره می‌زند و ماجراها را تک به تک در بیست‌وچند روایت خطاب به مادرش می‌نویسد.
از ویژگی‌های کتاب «به سفارش مادرم»، بدون تعارف بودن نویسنده است که با دقتی هنرمندانه و با تصویرسازی‌هایی ظریف به دنیای درون آدم‌ها سفر می‌کند و خواننده را با کلمه‌ها و سطرهایش در چند ساعت به پیاده‌روی اربعین می‌برد. عکس‌هایی مستند که با مدیریت هنری وهب رامزی و تصاویری از عکاسانی همچون عبدالمجید قوامی، روح‌الله خسروی و شهره بهرامی ضمیمه کتاب شده‌اند، روایت‌ها را ملموس‌تر کرده و به کتاب رنگ و روح و جلای بیشتری داده است. نویسنده سعی کرده از نقل حرف‌های کلیشه‌ای و تکراری دور بماند.
با وسواس لایه‌های درونی شخصیت و زندگی سوژه‌هایش را می‌کاود تا از کودکی یک پروفسور هندی تا فضای خانوادگی رئیس پلیس مسکو به جزئیات قابل‌تأمل و نکات عمیقی برسد که تحول‌آفرین و سرنوشت‌ساز بوده‌اند. هرکدام از این چهره‌های غریبه و گمنام هم برای او یادآور سوژه‌ای در ایران می‌شوند و داستان‌های خواندنی آنها هم به این داستان‌های تازه می‌پیوندد و هزارتویی متنوع از حکایت‌های رنگارنگ و ماجراهای عجیب می‌سازد.
پادشاهان، پیاده به مقصد می‌رسند
اسم کتاب را «پادشاهان پیاده» گذاشتند. تعبیر زائران اربعین به پادشاهان نشان‌دهنده ذوق نویسندگان است. این کتاب داستان کسانی است که عاشقانه و با پای پیاده به سمت جایی که وعده دارند، با نشاطی عارفانه قدم می‌زنند. حکایت حال این افراد دست‌مایه دو نویسنده شده تا داستان دل این پادشاهان پیاده را در قالب این کتاب روایت کنند. خواننده در مواجهه با این متن، با تصاویر تازه‌ای از معرفت و حال هوای آدمی آشنا می‌شود. تفاوت کسانی که روایت از آنها انجام گرفته، ویژگی مهم این کتاب است؛ خصوصا که این افراد از باورها، نژادها و سرزمین‌های متفاوت آمده‌اند.
این پادشاهان پیاده در ظاهر همه‌چیزشان با هم متفاوت است اما همه‌شان یک هدف واحد دارند. بهزاد دانشگر و محمدعلی جعفری، نویسندگان این کتاب سعی کرده‌اند روایت‌شان متفاوت باشد. برای پوشش دادن کامل روایت‌های سفر اربعین، از دو مترجم عربی و انگلیسی‌زبان کمک گرفته و در پای صحبت مردمانی از کشورهای مختلف نشسته‌اند. در این میان افرادی هم از ملیت‌های دیگر بوده‌اند که حرف دل‌شان را با زبان فارسی نه‌چندان کامل و صحیح بیان کرده‌اند و نویسندگان کتاب نیز دل‌شان نیامده صفا و معصومیت کلام و لحن واقعی‌شان را ویرایش کنند. به همین خاطر در نقل مطالب سعی بر کمترین دخل و تصرف بوده و تا حد ممکن از حال و هوای کلام محافظت شده است. هر مسافر در این کتاب، قصه و رازی جداگانه دارد، با آغازی متفاوت و پایانی که به حسین(ع) و اربعین می‌رسد.
برای آشنایی با مستندها و کتاب‌های دیگر درباره پیاده‌روی اربعین و خواندن ادامه مطلب روزنامه فرهیختگان را بخوانید.