فرهیختگان: تئاتر سراب، نمایشی حماسی و تاریخی است که به روایت واقعه کربلا و به طور خاص، پیشنهاد امان‌نامه شمر به حضرت عباس (ع) می‌پردازد. این نمایش که با استقبال چشمگیر مخاطبان روبرو شده، تلفیقی از هنر و تاریخ است و به بررسی ابعاد مختلف این واقعه مهم تاریخی می‌پردازد. نمایش «سراب» از تاریخ 7 مرداد به روی صحنه رفته و در حال حاضر به عنوان یکی از تولیدات برجسته حوزه هنری در عرصه تئاتر مذهبی، توجه زیادی را به خود جلب کرده است. این نمایش با ویژگی‌های منحصر به فردی که دارد، در تلاش است تا به ارائه محتوای مذهبی و تاریخی به شیوه‌ای مدرن و جذاب بپردازد.
طاهری، کارگردان این نمایش، در گفت‌وگویی که در ادامه می‌خوانید به توضیح در مورد ابعاد مختلف «سراب»، روند تولید و هدف‌های آن می‌پردازد. سیدمحمدجواد طاهری متولد سال 1349 شهر قم ، دارای مدرک کارشناسی ارشد کارگردانی و بازیگری است. وی طی سالهای گذشته به عنوان مدرس، کارگردان و بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون، فعالیت داشته و از خرداد 1401 به عنوان مدیر مجموعه تئاتر شهر انتخاب شد.
چه شد که کارگردانی نمایش «سراب» را پذیرفتید و چطور ایده اجرای آن شکل گرفت؟
در طول سال‌ها فعالیت مذهبی، به ویژه در دو سال اخیر که در فضای تئاتری کشور مسئولیت پذیرفتم، احساس کردم که در حوزه نمایش‌های آیینی و دینی کمبود زیادی وجود دارد. متأسفانه به دلیل شرایط موجود، دولت نتوانسته است از نمایش‌های مذهبی حمایت کافی به عمل آورد. به همین دلیل تصمیم گرفتم اجرای این تئاتر را به عهده بگیرم.
در اواخر خدمت در تئاتر شهر بودم که با مشاهده نبود تمایل از سوی برخی هنرمندان برای تولید آثار مذهبی و همچنین عدم اشتیاق و پیگیری نهادهای فرهنگی برای انجام نمایش‌های آیینی، تصمیم گرفتم خودم دست به کار شوم. پیگیر شدم و نمایشنامه‌ای از سید حسین فدایی حسین را انتخاب کردم که از نمایشنامه‌های بسیار خوب است و مخاطب را به تعقل و تفکر وا می‌دارد.
با حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی وارد مذاکره شدم و دوستان در آنجا همکاری خوبی داشتند و استقبال کردند. با وجود محدودیت بودجه‌ای که حوزه هنری داشت، انگیزه خوبی برای شروع این کار به وجود آمد. ما توانستیم گروه بازیگران و عوامل نمایش را که نزدیک به ۵۰ نفر بودند، جمع‌آوری کنیم و در طول دو ماه کار را به سرانجام برسانیم و امروز این نمایش را روی صحنه ببریم. از دوستانم در حوزه هنری، به ویژه آقای (محمدرضا) باقری (سرپرست روابط عمومی حوزه هنری) و آقای (محمدمهدی) دادمان (رئیس حوزه هنری) که با حمایت‌هایشان به اجرای این نمایش کمک کردند، تشکر می‌کنم.
در کارگردانی یک نمایش مذهبی با موضوعی مثل تئاتر سراب چه چالش هایی وجود دارد؟
کارگردان در این نمایش، شخصیت‌هایی را مد نظر قرار داده که پرداختن به همه ابعاد شخصیتی آنها با محدودیت‌هایی همراه است. نمایشنامه به دلیل داشتن ماهیت کاملاً دراماتیک و استفاده از نشانه‌های تعزیه و نمایش‌های آیینی، به نمایش شبیه‌خوانی شخصیت حضرت ابوالفضل علیه‌السلام نزدیک شده است. از نظر ظاهر و شمایل بیرونی، این شباهت به خوبی مشهود است؛ اما از لحاظ تفکر، این نمایش بر اندیشه‌های شیعه تأکید دارد، تفکری که برخلاف تبلیغات منفی جهانی، بسیار متفکرانه و عقلانی است.
در این نمایش، ما شاهد تفکر و تأمل حضرت ابوالفضل علیه‌السلام هستیم که با امان‌نامه‌ای تاریخی مواجه می‌شود. او با تحمل و تفکر تصمیم می‌گیرد تا رسالت خود که همان آبرسانی و سقایی است را به انجام برساند. این نمایش به اهمیت این رسالت در هر زمان اشاره دارد و تأکید می‌کند که کودکان تشنه همواره نیازمند سقایی هستند. آب در اینجا به عنوان یک نماد استفاده می‌شود و سقاها در هر زمان باید وظیفه و رسالت خود را در قبال آن انجام دهند.
این نمایشنامه به آینده نیز اشاره می‌کند، به سقاهایی که می‌توانند حضرت ابوالفضل علیه‌السلام را الگوی خود قرار دهند و همواره نگاهشان به کودکانی باشد که منتظر آب هستند، نمادی از وظیفه و مسئولیت‌پذیری در هر زمان.
از طریق نمایش «سراب» قصد انتقال چه پیامی را داشتید؟
کاملا مشخص است؛ موضوع نمایش به شدت انسانی است و پیام اصلی آن به وضوح بیان می‌شود که همیشه تشنه‌ای وجود دارد و باید سقایی برای آبرسانی به آنها وجود داشته باشد. این نمایش بر این نکته تاکید دارد که فراتر از واقعیت‌های زمینی، در معنویات ما باید به دنبال حقیقتی باشیم که در این نمایش به تصویر کشیده شده است.
برای مخاطب، واقعیت ملموس این است که در دنیای امروز، شاهد جنایات و ظلم‌های استکباری به کودکان و مردمان مظلوم هستیم. این افراد نیازمند سردارانی هستند که به فکر آنها باشند و برای نجات و دفاع از آنها تلاش کنند. هدف اصلی نمایش «سراب» همین است و من در کارگردانی سعی کرده‌ام این پیام را تشدید کنم. نمایش علاوه بر اشاره به وضعیت روز و تابلوهایی که مظلومیت مردمان در جستجوی قطره‌ای آب را به تصویر می‌کشند، به تقابل منافع شخصی و اقتصادی و سیاسی دیگران پرداخته و به تماشاگران یادآوری می‌کند که باید نسبت به مسئولیت‌های انسانی خود حساس باشند.
چه عواملی باعث شده که نمایش سراب با استقبال خوبی از طرف مخاطبان مواجه شود؟
نمایش «سراب» اصالتاً تئاتر بوده و هدف آن تفکر و آگاهی‌بخشی به مخاطب است. در طول سال‌ها، نمایش‌های زیادی وجود داشته‌اند که بیشتر بر احساسات مخاطب تمرکز کرده‌اند و کمتر به ابعاد تفکری و خردورزی پرداخته‌اند. این نمایش‌ها عمدتاً به برانگیختن احساسات و سوگواری مخاطب پرداخته‌اند، اما نمایش «سراب» قصد دارد فراتر از این محدودیت‌ها برود.
«سراب» تلاش کرده است تا مخاطب را به تفکر عمیق‌تری در مورد یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ اسلام و واقعه کربلا سوق دهد. این نمایش با ارائه موقعیت‌های پیچیده و تصمیمات دشوار، به تماشاگر فرصتی می‌دهد تا به تحلیل و تأمل بپردازد. در نتیجه، «سراب» مخاطبان خود را از دایره خاص تماشاگران هیاتی فراتر می‌برد و به کسانی که شاید دغدغه‌های مذهبی کمتری دارند، فرصتی می‌دهد تا با یک تئاتر مدرن و مینیمالیستی ارتباط برقرار کنند.
این نمایش به شکل کاملاً امروزی و مدرن طراحی شده و از تکنیک‌های نوین تئاتری بهره می‌برد که در سطح جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به همین دلیل، بازخوردهای مثبتی که از سوی تماشاگران دریافت کرده‌ایم، نشان‌دهنده موفقیت این رویکرد است و برای من بسیار خوشایند است که توانسته‌ایم تماشاگران را به تفکر و تعمق بیشتر دعوت کنیم.
به نظر شما، چرا ضروری است که موضوعات مذهبی به شیوه‌های مدرن و جذاب در تئاتر مطرح شوند و چه تأثیری می‌تواند بر جوانان امروز داشته باشد؟
ببینید به طور حتم، هیاتی‌ها و کسانی که در مراسم‌های مذهبی و سوگواری‌ها شرکت می‌کنند، همواره از این فضاها بهره‌برداری می‌کنند و به فعالیت‌های مذهبی می‌پردازند. با این حال، بخشی از جوانان و مخاطبان جدید به نوعی زبان نوین و متفاوت نیاز دارند که بتواند با آنها ارتباط برقرار کند. نمایش «سراب» تلاش کرده است تا این نیاز را با استفاده از فرم و محتوای مدرن برآورده سازد و به تماشاگران فرصتی برای تفکر عمیق‌تر درباره مفاهیم مذهبی و تاریخی ارائه دهد.
من از این حیث که نمایش توانسته است با جوانان و مخاطبان جدید ارتباط برقرار کند، بسیار خوشحالم. امیدوارم که مسئولین فرهنگی کشور نیز به این نکته توجه داشته باشند و از این‌گونه پروژه‌های فرهنگی حمایت کنند. ما منابع تاریخی و درس‌آموز زیادی داریم که نیاز به توجه و حمایت دارند. نباید از لحاظ فرم و اجرا عقب بمانیم و تنها به صرف هزینه کردن بسنده کنیم. لازم است که سیاست‌گذاران فرهنگی کشور توجه ویژه‌ای به این مسائل داشته باشند و از تولیدات فرهنگی مدرن و تأثیرگذار حمایت کنند.
در پایان، آیا پیامی برای مسئولین فرهنگی دارید که بخواهید به اشتراک بگذارید؟
در شرایط سخت کشور، با وجود جنگ‌های فیزیکی و غیرفیزیکی و مشکلات داخلی و خارجی، باید به مشکلات فرهنگی نیز توجه کرد و از هر فرصتی برای تقویت و ارتقاء فرهنگ بهره برد. امیدوارم که با حمایت‌های بیشتر، بتوانیم آثار فرهنگی با کیفیتی تولید کنیم که به تماشاگران انگیزه و تفکر عمیق‌تر بدهد.
من همیشه حضرت آقا را به عنوان الگوی خود در نظر می‌گیرم و سعی می‌کنم از جملات کلیدی و بیانات ایشان در کارهایم بهره ببرم. این اعتقاد به من کمک کرده تا دیدگاه عمیق‌تری نسبت به مسائل رسانه‌ای و فرهنگی داشته باشم. اگر سال‌ها پیش توجه بیشتری به تأکیدات حضرت آقا در مورد قدرت و تأثیر رسانه‌ها می‌کردیم، شاید ضربات اخیر از رسانه‌ها کمتر می‌شد.
هنر باید به عنوان ابزاری برای تقویت جامعه استفاده شود و ما نباید از نقد و بررسی هنرمندان هراسی داشته باشیم. نقد سازنده از سوی هنرمندان می‌تواند به مسئولین کشور کمک کند تا نقاط ضعف را شناسایی کرده و اصلاح کنند. متأسفانه در سالهای اخیر، برخی افراد به اشتباه نقد را با نفی و سیاه‌نمایی اشتباه گرفته‌اند و این باعث شده تا نقدهای سازنده به درستی پذیرفته نشود.
ما باید به نقدهای هنرمندان و افراد آگاه به عنوان فرصتی برای بهبود و پیشرفت نگاه کنیم و از آنها برای پالایش و تقویت جامعه استفاده کنیم. این رویکرد به ما کمک خواهد کرد تا در عرصه‌های مختلف فرهنگی و هنری، جامعه‌ای پویا و پیشرفته داشته باشیم.