فاطمه مرتضوی، خبرنگار: این روزها کمبود شیرخشک برای خانواده‌های دارای فرزند شیرخوار به یک دغدغه اساسی تبدیل شده است. آمارها نشان می‌دهد مصرف سالیانه شیرخشک در ایران به ۶۱ میلیون قوطی می‌رسد. طبق رصدهای میدانی، از پاییز 1402 تاکنون کمبود برخی از برندهای شیرخشک موجب شده خانواده‌های نوزادان و به‌ویژه نوزادان دارای حساسیت رژیمی در تامین این ماده غذایی دچار مشکلاتی شوند.
گرچه در چند سال اخیر سهمیه‌بندی و تخصیص شیرخشک به کد ملی در داروخانه‌های کشور اجرا شده، با این حال بسیاری از خانواده‌ها می‌گویند در تامین شیرخشک دچار مشکل هستند. به گفته برخی شاهدان، مشکل اینجاست که اولا در داروخانه‌ها موجودی شیرخشک کمتر از سال‌های گذشته است و مهم‌تر از آن، شیرخشک‌های رژیمی و شیرخشک‌های مخصوص نوزادان حساس به برخی پروتئین‌ها، دیگر پیدا نمی‌شوند.
نکته قابل تامل دیگر اینکه در سال گذشته برخی از واردکنندگان، برندهای متفرقه وارد کشور کرده‌اند که حالا خریداری هم ندارد، مگر کسی از سر اجبار اقدام به خرید کند.
داستان نایاب شدن شیرخشک
داستان از اینجا آغاز می‌شود که در یکی دو سال اخیر در نیمه دوم سال به‌صورت ناگهانی و عجیبی، داروخانه‌های کشور، از شیرخشک‌های محبوب و با کیفیت مطلوب خالی می‌شد و خانواده ایرانی شهر را برای پیدا کردن این ماده غذایی حیاتی برای نوزاد خود زیر پا می‌گذاشت. داستان به همین جا ختم نشد و حتی قفل این مرحله را نیز باز کرد که بسیاری از مردم برای تامین غذای اصلی کودک خود به داروخانه‌های شهر‌های دیگر پناه می‌بردند و یا خانواده به خانواده از طریق برنامه دیوار، اقدام به تبادل و یا خرید و فروش شیرخشک می‌کردند.
کمبود به‌رغم رشد 50 درصدی واردات!
کمبود شیرخشک درحالی رقم می‌خورد که به گفته رئیس انجمن صنفی شیرخشک ایران، پاییز سال گذشته بیشترین میزان کمبود این ماده مغذی نسبت به سال‌های اخیر را شاهد بودیم و درنهایت با توافق تولید‌کننده‌ها و سازمان غذا و دارو، توزیع این ماده غذایی حیاتی به‌صورت سهمیه‌ای بین مردم صورت گرفت. همین عامل بهانه‌ای شد تا با اعلام کمبود شیرخشک در سراسر کشور و عدم مطابقت تولید با تقاضا، میزان واردات آن افزایش بیابد و درنهایت، پاییز 1402 یک رکورد 77 درصدی برای واردات شیرخشک نوزادان ثبت شد.
از نظر وزنی نیز واردات این ماده غذایی حیاتی به نسبت بازه زمانی 8 ساله 1392 تا 1400 سه برابر شده است. همچنین براساس آمارهای وزارت جهادکشاورزی و گمرک ایران، در سال 1402 واردات شیرخشک سایر نزدیک به 10 هزار تن به ارزش بیش از 94 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال 1401 به لحاظ وزنی رشد 50 درصدی و به لحاظ ارزشی نیز رشد 76 درصدی داشته است.
تولید شیرخشک در داخل 2 برابر نیاز مردم است
با این حال گویا گزارش‌ها حاکی از آن است که این روش نیز تا حدودی پاسخگوی میزان تقاضای مردم نبوده و با اینکه به گفته تولیدکنندگان، تولید شیرخشک نیز در داخل دو برابر نیاز مردم است؛ مردم در دو سال متوالی با کمبود این ماده غذایی در داروخانه‌ها مواجه شدند. تولیدکنندگان شیرخشک مدعی هستند مشکلات مربوط به تامین و تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی باعث شده در دو سال اخیر با کمبود شیرخشک در کشور مواجه شویم اما در سوی دیگر، بانک مرکزی می‌گوید به اندازه کافی به واردات شیرخشک ارز تخصیص داده است. البته در اینجا بر سر اینکه ارز زیاد به واردات شیرخشک داده شده یا مواد اولیه آن، محل اختلاف است.
گرهی که باید به دست سازمان غذا و دارو باز شود
تولیدکنندگان شیرخشک مدعی هستند اتفاقات رخ داده در سال‌های اخیر در این حوزه نشات گرفته از سیاست‌های نادرستی است که از جانب سازمان غذا و دارو در تولید شیرخشک اطفال به کار گرفته شده است. اولین ایراد آنها به سیاست‌های سازمان غذا و دارو، موضوع سیاست‌های ارزی است.
عدم تخصیص به‌موقع و به مقدارکافی ارز به‌منظور تامین مواد اولیه موجب کاهش موجودی مواد اولیه در کارخانه‌های تولید‌کننده داخلی و به‌دنبال آن کاهش تولید در برخی از کارخانه‌ها شده است و در ادامه روند عدم‌تخصیص یا تخصیص دیرهنگام ارز به تولید‌کننده شیرخشک در داخل، باعث گسترش دامنه معضل کمبود شیرخشک شد که دستاوردی جز روی آوردن به واردات این ماده غذایی مهم نخواهد داشت.
داروخانه‌ها هم ناراضی هستند
تولیدکنندگان داخلی بر این باورند با اینکه هنوز عوارض و پیامدهای سنگین مالی ناشی از تغییر نرخ ارز حل نشده و بار مالی سنگین و جدیدی به کارخانه‌های تولیدی تحمیل شده است، اما بیمه سلامت به‌دلیل آنکه ما‌به‌التفاوت قیمت شیرخشک را با چند ماه تاخیر به داروخانه‌ها می‌پردازد، موجبات نارضایتی و عدم همکاری آنها (داروخانه‌داران) از خرید و توزیع شیرخشک را ایجاد کرده است و در این مرحله سازمان غذا و دارو پیگیری لازم را جهت تسریع بیمه سلامت نداشته و در برابر آن شرکت‌های تولید‌کننده را مکلف کرده که تسویه حساب وجه حاصل از فروش محصولات خود را با ۳ ماه تاخیر نسبت به روند قبلی، از شرکت پخش دریافت کنند تا بدین ترتیب تسویه حساب شرکت‌های پخش با داروخانه‌ها نیز با چند ماه تاخیر صورت پذیرد.
اما واقعیت این است که بار مالی ناشی از ترک فعل بیمه سلامت به تولید‌کننده منتقل شده و این هزینه علاوه بر مواردی است که در اثر کمبود نقدینگی از بابت خرید مواد اولیه بر شرکت تولید‌کننده وارد می‌شود. طرح پیشنهادی تولیدکنندگان در مورد پرداخت یارانه بابت شیرخشک اطفال به این صورت بود که تامین اجتماعی به‌دلیل سابقه‌اش وارد این فرآیند نشود و یارانه مستقیم به سرپرست خانوار واریز شود که درنهایت پذیرفته نشد و نتایج ناخوشایندی را در پی داشت.
متن کامل گزارش گروه اقتصاد را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.