علی ملکی، خبرنگار گروه نقد روز: پایگاه خبری آکسیوس ، گزارش خود را براساس گفته‌های دو منبع آگاه مطرح کرده است. بر پایه این گزارش هفته گذشته، برت مک‌گورک هماهنگ‌کننده شورای امنیت ملی آمریکا در امور خاورمیانه و شمال آفریقا به همراه ابرام پیلی،سرپرست نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، در این رایزنی از طرف آمریکا شرکت کردند. همچنین دفتر نمایندگی ایران در سازمان ضمن تایید اینکه مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در روز‌های اخیر در عمان انجام‌شده گفت: «این مذاکرات یک روند درحال انجام است و اولین و آخرین مورد نخواهد بود.» جزئیات دقیقی از نحوه مذاکرات و رایزنیهای دوطرف بهصورت رسمی اعلام نشده اما کارشناسان نگاهها و انتظارات مثبتی نسبت به آن دارند. به منظور پیگیری آنچه در عمان مطرح‌شده با عبدالرضا فرجی‌راد، کارشناس مسائل ژئوپلیتیک گفتوگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
اسرائیل دوست ندارد ایران و آمریکا گفتوگو کنند
فرجی‌راد معتقد است مذاکرات ایران و آمریکا ادامه پیدا میکند. وی در خصوص مبدا مذاکرات اخیر گفت: «از زمان آغاز جنگ غزه برای اینکه اوضاع منطقه کنترل شود ایران و آمریکا نمی‌خواستند که جنگ در سطح خاورمیانه گسترش پیدا کند؛ لذا از راه‌‌‌های مختلف و با واسطه‌ها و توسط سفارت سوئیس پیام‌هایی تبادل می‌شد تا اینکه به ماجرای حمله ایران به اسرائیل بعد از تجاوزی که به کنسولگری ایران در دمشق کرد رسیدیم. آنجا هم این فعالیت‌های دیپلماتیک بین ایران و آمریکا تشدید شد و به نظر من تشدید این فعالیت‌ها باعث شد جنگ بزرگی رخ ندهد. ما نیز به این نتیجه رسیدیم که گفتوگو بین ایران و آمریکا چه مستقیم و چه غیرمستقیم می‌تواند بهترین فایده را برای منافع ملی هر دو کشور داشته باشد. خیلی‌ها هم در منطقه دوست ندارند که این اتفاق بیفتد. به عنوان مثال رژیم اشغالگر به هیچ عنوان دوست ندارد که ایران و آمریکا گفتوگو کنند و هر بار که این گفت‌وگوها انجام شده و به نتایجی رسیده، ابراز نگرانی و ناراحتی کرده‌اند. اوج این مساله را در ماجرای برجام دیدیم که بعد‌ا توطئه‌هایشان آغاز شد و دولت ترامپ را مجبور به خروج از برجام کردند.
مواردی وجود دارد که ایران و آمریکا بر اساس آنها «مذاکره» را امری مثبت تلقی میکنند و هر دو هم به آن نیاز دارند. یکی از این موارد مساله هسته‌ای است. در واقع آمریکایی‌ها علاقه‌‌‌مند هستند که مسائل هسته‌ای ایران تحت کنترل و آژانس نیز فعال باشد. یکی از دلایلی هم که اخیر‌ا آقای گروسی(مدیر کل آژانس بین‌‌‌المللی انرژی اتمی) رفت‌‌‌و‌‌‌آمدهایی به ایران داشته و رضایت خود را تا حدودی اعلام کرده و گفته است که مذاکرات ادامه می‌یابد. این موضوع بی تاثیر از مذاکرات ایران و آمریکا نیست. هر زمانی که ایران و آمریکا مذاکره کردند و به تدریج این مذاکرات رو به جلو رفته، آژانس هم فعالیتش بهتر شده و از طرف دیگر هر وقت تنش افزایش یافته، فعالیت آژانس هم کم شده است. بنابراین الان آمریکا دوست ندارد که مساله هسته‌ای باعث تنش در منطقه شود.
انتخابات یا اهرم تنش‌‌‌زدایی؟
کمتر از شش ماه تا انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و تقریبا یک سال تا انتخابات ریاست جمهوری ایران باقی مانده. فرجی‌راد با اشاره به نقش این رویدادها در مذاکرات دو کشور گفت: «به ویژه آنکه در نزدیکی انتخابات آمریکا هستیم و این تنش به ضرر دولت بایدن و کاخ سفید خواهد بود. از طرفی هم ایران به دنبال این است که این تحریم‌ها برداشته شود. یعنی این مساله وجود دارد که آیا می‌شود کاری کرد که امتیازاتی بدهیم و از آن طرف آمریکا بخش بزرگی از این تحریم‌ها را لغو کند؟ به‌هرحال ایران هم انتخابات ریاست جمهوری را در پیش دارد و درست است که حدود یک سال تا برگزاری آن باقی مانده اما تلاش‌‌‌های انتخاباتی از چند ماه قبل از آن آغاز می‌شود. بنابراین دولت هم تلاش میکند گشایش‌هایی در زمینه اقتصادی فراهم شود که بتواند برای انتخابات داخلی تبلیغات خودش را داشته باشد. بنابراین هم ایران و هم آمریکا به دنبال این هستند که به یک توافق نسبی برسند. حالا چرا می‌گوییم نسبی؟ فکر می‌کنم هر دو و به‌ویژه آمریکایی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که برجام را حداقل در این چند ماه تا انتخابات آمریکا نمی‌شود احیا کرد. البته ایران بر برجام تاکید دارد اما فکر نمی‌کنم آمریکا به دنبال آن باشد. بخشی از این مذاکرات مربوط به مسائل منطقه است. اگر یادمان باشد قبل از حادثه هفتم اکتبر که جنگ غزه آغاز شد ایران و آمریکا مذاکراتی داشتند و در مرحله اول به توافقات نانوشته‌ای رسیدند. بر اساس این توافقات مقرر شد مقداری از پول ایران که حدود ۶ میلیارد دلار بود، آزاد شود که این پول‌ها هنوز در قطر است. همچنین ایران متعهد شد که مقدار نفت بیشتری بفروشد و تنش منطقه‌ای هم کاهش پیدا کند. قرار بود که این مذاکرات، مرحله دوم و سوم هم داشته باشد که به جنگ غزه رسیدیم و مذاکرات به سمت کاهش تنشهای منطقه‌ای رفت؛ الان هم این مذاکرات پی گرفته شده و من فکر می‌کنم که ادامه همان مذاکرات هفتم اکتبر است.»
ایران و آمریکا جنگ نمی‌خواهند
فرجی‌راد در خصوص نقش مذاکرات ایران و آمریکا در افزایش یا کاهش تنشها در منطقه گفت: «طرفین می‌خواهند تنشهای منطقه‌ای کاهش پیدا کند. ایران و آمریکا جنگ نمی‌خواهند. همین مذاکرات است که باعث شده بین حزبالله و اسرائیل جنگ بزرگی رخ ندهد. به همین خاطر هم می‌بینیم که سخنگوی وزارت خارجه آمریکا با قاطعیت اعلام میکند ایران و حزبالله به دنبال جنگ با اسرائیل نیستند. یعنی از دل این مذاکرات احساس میکنند که ایران دنبال جنگ نیست. آمریکایی‌ها خیلی نگرانند که میان حزبالله و اسرائیل جنگی رخ بدهد. آنها می‌دانند که درگیری اسرائیل با حزبالله یک بحران جدی در داخل اسرائیل ایجاد میکند به ویژه اینکه اکنون نیز بحران‌ها در اسرائیل شدت گرفته و دولت در آستانه شکاف عمیق است. اگر این جنگ رخ دهد خیلی از شهرهای اسرائیل مورد هدف قرار می‌گیرند و برعکس در لبنان هم اتفاقات خوبی رخ نمی‌‌‌دهد. در نهایت مذاکرات در حال پیشروی است. به نظر من هر دو طرف کار بسیار عاقلانه‌ای انجام می‌دهند. تجربه ثابت کرده است که هر دفعه ایران و آمریکا با یکدیگر گفتوگو کرده‌اند تنشها پایین آمده و منافع کنونی هردو کشور در مذاکرات است. هرچه بیشتر مذاکره انجام شود آنهایی که در منطقه خواهان آرامش نیستند بیشتر ضرر میکند و آنهایی که خواهان آرامش هستند بیشتر منفعت می‌برند.
آمریکا در منطقه نفوذ دارد و به دنبال این است که یک سپر دفاعی مشترک شکل دهد. مذاکرات ایران و آمریکا نشان می‌دهد که اسرائیل هم می‌‌‌خواهد خودش و امنیت کشورش را به سپر دفاعی مشترک آمریکا در منطقه متکی کند. اما رژیم‌صهیونیستی و برخی کشورهای منطقه که دل به این سپر دفاعی مشترک بسته‌اند، باید بدانند که هروقت آمریکا احساس کند که لازم است با ایران مذاکره کند و روابطش را بهبود بخشد این کار را انجام می‌دهد. لذا بهتر است به جای اینکه به دنبال سپرهای موشکی بروند سطح گفتوگو در منطقه را بالا ببرند تا به یک تفاهم جامع در منطقه بین همه کشورها برسند. در نتیجه این اتفاق طبیعتا امنیت کل منطقه می‌تواند تامین شود.»
چرا عمان میزبان مذاکرات است؟
این استاد حوزه ژئوپلیتیک با بیان اینکه هم خود ما و هم آمریکایی‌ها کانال‌های مختلفی را برای مذاکره با یکدیگر باز میکنند گفت: «چندین کانال برای مذاکره با آمریکا داریم. یک کانال نسبتا مستقل در نیویورک، یک کانال در عراق که عراقی‌ها در سال‌های گذشته مقداری فعال شده بودند اما دیگر خبری از آنها نیست. یک کانال در قطر و کانال دیگری در سوئیس بود که به طور مستمر و به‌‌‌خصوص در رابطه با حمله ایران به اسرائیل خیلی فعال شد. یک کانال هم عمان است. تصورم این است که چون مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا که به برجام منتهی شد، از عمان شروع شد بیشترین فعالیت در رابطه با مذاکرات دوجانبه از این کانال انجام می‌شود. قطری‌ها هم در موارد مختلف فعال هستند اما وقت مسائل حساس می‌شود عمان بیشتر نقش دارد. همچنین شاید بشود گفت که اعتماد دو طرف به عمان بیشتر است و تجربه عمان هم در این زمینه نسبت به بقیه مناسب‌تر است.»
آمریکا در جبهه‌‌‌های مختلف سردرگم شده است
فرجی‌راد با اشاره به اینکه بعید است این مذاکرات بی دستاورد باشد گفت: «به‌هرحال خود ما انتخاباتی در پیش داریم و از طرفی مسائلی هم در اوکراین در حال وقوع است که به ضرر غرب و آمریکا است. لذا وضعیت جبهه در اوکراین وضعیت خوبی نیست و در اتحادیه اروپا شکاف‌هایی در حال شکل‌‌‌گرفتن است. ترور نخست‌‌‌وزیر اسلواکی که طرفدار روس بوده نشان‌‌‌دهنده عمیق‌تر شدن این شکاف‌هاست. بنابراین به نظر من آمریکا دردسرهای زیادی دارد و نمی‌خواهد که در منطقه هم این دردسرها بیشتر شود. نکته خیلی مهمی است که بالاخره پرتاب ۳۲۰ پهپاد و موشک به سمت اسرائیل خودش یک ماجرایی شد. آمریکا خیلی تلاش کرد و در نهایت گفت که ایران از جاهای دیگر اسرائیل را بزند اما ایران تاکید کرد که کنسولگری خاک ما بوده؛ بنابراین ما نیز از خاک خودمان اسرائیل را می‌زنیم. الان آمریکا نگران است. همچنین متعهد به دفاع از اسرائیل است و در برابر هیچ کشوری از دنیا چنین تعهدی ندارد. بعد از اسرائیل، کره‌جنوبی و ژاپن تحت حمایت آمریکا هستند و حالا می‌خواهند قراردادی با عربستان هم ببندند. اما سال‌هاست که متعهد به دفاع از اسرائیل است. دیدید که در حمله ایران به اسرائیل آمریکا حالت تدافعی داشت و قصد تهاجم نسبت به ایران را نداشت. این اتفاق اگر بخواهد دوباره رخ بدهد، آمریکایی‌ها دیگر نمی‌دانند چه کار کنند و مشکلات داخلی خودشان را چگونه حل کنند. آنها به دلیل تجربه عراق و افغانستان نمی‌خواهند با ایران بجنگند. جنگ با ایران جنگ منطقه‌ای می‌شود و نیروهای مقاومت نیز حضور پیدا میکنند. بنابراین به نظر من هر دو طرف تلاش میکنند که نتیجه مثبتی در کاهش تنش منطقه بگیرند. ایران هم مشکل جدی در اقتصاد داخلی دارد و تورمش هم بالاست، پس دوست دارد که تحریم‌ها برداشته شود و طبیعتا هر دو به سمتی حرکت میکنند که نتیجه بگیرند.»