فرهیختگان: تحلیل روابط ایران و آمریکا برای تحلیلگران، سخت و پیچیده بوده است. گاهی در همان لحظاتی که تنش‌های لفظی‌ دو کشور در بالاترین سطح است و آمریکایی‌ها از اعزام نیرو به منطقه سخن می‌گویند، در پس پرده گفت‌و‌گوهای دوجانبه در جریان است. گاهی نیز دو طرف در آخرین لحظات دستیابی به توافقند ولی در آخرین لحظه، طرف سومی وارد می‌شود و معادله تغییر می‌کند و گاهی حتی دو طرف به توافق می‌رسند اما طرف آمریکایی به بهانه یا بی‌بهانه، از توافق خارج می‌شود. بزرگ‌ترین مصداق این بدعهدی، در توافق هسته‌ای (برجام) سال 2015 بود. دولت سابق آمریکا با هدف فشار بر ایران برای پذیرش محدودیت‌های جدید در توافق، از برجام خارج شد اما نه خود توانست به توافقی دست پیدا کند و نه دولت فعلی آمریکا موفق به تحمیل چنین توافقی به ایران شد. با این وجود اما دو طرف در سال‌های گذشته به اشکال مختلف با یکدیگر مذاکره کرده‌اند و به توافق‌هایی نیز دست پیدا کرده‌اند. نمونه آن مذاکره بر سر آزادی جاسوسان دوتابعیتی غربی در ایران بود که شروع آن به سال 1400 بازمی‌گردد. در آن سال، لندن مشغول مذاکره با ایران برای آزادی دو زندانی دوتابعیتی ایرانی-انگلیسی (نازنین زاغری و انوشه آشوری) بود. در این مذاکرات یک دیپلمات خانم انگلیسی برای آزادی جاسوسان آمریکایی در ایران مذاکره کرد و مذاکرات نیز به «یک صورتجلسه» منتهی شد اما آمریکایی‌ها همچون برجام، به دنبال گنجاندن سایر موضوعات در توافق بودند و همین موضوع مانع از آزادی جاسوسان آمریکایی در اسفند 1400 شد. منابع آگاه می‌گویند که آمریکا به دنبال مذاکره مستقیم با ایران بوده اما ایران این مذاکرات را منوط به توافقی کرد که در سه گام طراحی شده بود. دو طرف در اسفند 1401، به توافق دست پیدا کردند. از جزئیات این توافق سه‌مرحله‌ای اطلاعاتی منتشر نشده اما به گفته منابع ایرانی، این پرونده به برنامه هسته‌ای ایران هیچ ارتباطی نداشته است. مرحله نخست این توافق، در شهریور سال گذشته و با تبادل چهار جاسوس دوتابعیتی در ایران با زندانیان ایرانی در آمریکا و آزادسازی شش میلیارد دلار دارایی‌های ایران در کره جنوبی به اجرا درآمد. در این مرحله قرار بود پس از تایید واریز مبلغ یورویی شش میلیارد دلار به بانکی در قطر، جاسوسان به قطر منتقل و با زندانیان ایرانی تبادل شوند. بر پایه این مرحله، ایران به بخشی از دارایی‌های آزادشده خود دست پیدا کرد اما در مهر ماه سال گذشته، آمریکا با کارشکنی، مانع آزادسازی بخش دیگری از این دارایی‌ها شد. روزنامه واشنگتن‌پست در گزارشی به نقل از دو منبع خبری خود نوشت که پس از عملیات «طوفان الاقصی» مقاومت اسلامی غزه علیه رژیم‌صهیونیستی، آمریکا طی توافق با قطر جلوی دسترسی ایران به شش میلیارد دلار موجود در بانک‌های قطر را گرفته است. آمریکایی‌ها مدعی هستند که «یک سنت از این دارایی خرج نشده است» اما منابعی در ایران به «فرهیختگان» گفته‌اند که بخش قابل توجهی از این دارایی آزادسازی شده است.
گام دوم توافق قرار بود در نهم اکتبر 2023 به اجرا دربیاید اما عملیات «طوفان ‌الاقصی» مقاومت اسلامی در 7 اکتبر علیه صهیونیست‌ها، باعث شد تا آمریکا از اجرای گام دوم این توافق خودداری کند. واشنگتن با وجود اینکه صراحتا به عدم اطلاع ایران از این عملیات اذعان داشت اما برای عدم اجرای تعهداتش، نیازمند چنین بهانه‌ای بود. با توجه به شناخت رفتار آمریکا و بدعهدی‌های سابق، ایران آمادگی این کارشکنی را داشت و از همین رو نیز تعهدات را گام به گام تعریف کرده بود.
طرف آمریکایی تصور می‌کرد که رژیم‌صهیونیستی می‌تواند در ظرف یک یا دو هفته، ضمن آزادی اسرایش، مقاومت اسلامی در غزه را نیز نابود کند و پس از آن به سراغ جبهه شمالی برود و طومار حزب‌الله را هم درهم بپیچد. در چنین شرایط ایده‌آلی، دیگر توافق سابق برای آمریکا معنا نداشت و ایران باید امتیازات بیشتری به طرف غربی می‌داد. اما طولانی شدن جنگ و ناتوانی رژیم در غزه و جبهه شمالی و همچنین پاسخ سهمگین ایران در عملیات تنبیهی «وعده صادق»، باعث شد تا در روزهای گذشته، طرف آمریکایی دست از پا درازتر، خواهان ارتباط مستقیم با ایران برای حل پرونده‌‌ای دیگر شود اما ایران هر شکلی از مذاکره را منوط به اجرای گام نخست که نصفه‌ونیمه برداشته شده، کرده است. تهران به طرف غربی اعلام کرده که پس از اجرای کامل گام‌های پیشین، درباره درخواست مذاکره مستقیم در پرونده‌ دیگر تصمیم‌گیری خواهد کرد.
مطمئنا اگر طرف آمریکایی حتی احتمال می‌داد نتیجه جنگ به این شکل رقم می‌خورد، در همان نهم اکتبر گام دوم را عملیاتی می‌کرد اما چنین نشد تا امروز علاوه‌بر مقاومت غزه، حزب‌الله لبنان و مقاومت عراق و ارتش یمن نیز وارد کارزار شوند و میان‌داری کنند. حالا طرف غربی برای نجات رژیم‌صهیونیستی، راهی جز میانجیگری ایران ندارد؛ چراکه اگر حتی رژیم با مقاومت غزه به آتش‌بس برسد، مشخص نیست سایر جبهه‌ها هم به نبرد پایان دهند. بر همین اساس نیز رژیم‌صهیونیستی و آمریکا -که در مذاکرات حضور دارد- خواهان آن شده‌اند که جزئیات توافق احتمالی بین رژیم و حماس، با ایران به اشتراک گذاشته شود و تهران این توافق را تایید کند تا آنها از پایان عملیات علیه رژیم‌صهیونیستی مطمئن شوند.