مریم فضائلی، خبرنگار: «مست عشق» ساخته جدید حسن فتحی که از روز پنجم اردیبهشت به اکران درآمد، توانسته بعد از گذشت تنها سه روز، بیش از17 میلیارد بفروشد. حالا که این فیلم به روی پرده رفته خوب است تا چالش‌ها و حواشی ساخت این فیلم را از ابتدا تا اکران باهم نگاه کنیم، مانند فیلمی روی پرده سینما.
پرده اول: جنجال بازیگران اصلی
حسن فتحی، اواخر شهریورماه 1398 خبر ساخت فیلمی درباره شمس تبریزی و مولانا با نام «مست عشق» را اعلام کرد. همان موقع گفته شد که حدود سه سال برای پیش‌تولید این اثر زمان گذاشته شده است. با انتشار خبری مبنی‌بر اینکه نقش مولانا را یک بازیگر ترکیه‌ای بازی می‌کند، حواشی آغاز شد. فرهاد توحیدی، نویسنده مست عشق در مصاحبه‌ای که با روزنامه سازندگی داشت، اعلام کرد: «هسته اصلی این فیلم ایرانی است. نویسنده و کارگردان ایرانی دارد و در واقع مولفان فیلم ایرانی هستند، حتی آهنگساز آن هم ایرانی خواهد بود. فیلمنامه این اثر با نگاه ایرانی نوشته شده و در فیلم به‌صراحت به اصلیت ایرانی مولانا اشاره می‌شود. اما این فیلم به دلیل اینکه به‌طور مشترک ساخته می‌شود ما فقط به یک بازار توجه نمی‌کنیم. مولانا در ترکیه از قداست خاصی برخوردار است و این فیلم مخاطبان بسیاری در ترکیه خواهد داشت؛ بنابراین مست عشق برای آنها هم اهمیت دارد و جذاب خواهد بود. ما چاره‌ای نداریم جز اینکه در جمع عوامل و بازیگران فیلم ترکیب بین‌المللی داشته باشیم.» وی در ادامه از آنتونی کویین یاد کرد و گفت: «اما مساله اینجاست که خیلی‌ها فکر می‌کنند با واگذاری یک نقش به بازیگری اهل ترکیه نقش مصادره می‌شود؛ مگر زمانی که مصطفی عقاد در فیلم محمدرسول‌الله یا در عمر مختار آنتونی کویین را برای بازی در نقش حمزه عموی پیامبر یا عمر مختار انتخاب کرد، معنی‌اش این بود که این شخصیت‌ها توسط آنتونی کویین مصادره شده‌اند؟ این بازیگر در آن فیلم‌ها دیگر آنتونی کویین نیست؛ بلکه در هیبت عمر مختار یا حمزه درآمده است.» زمان زیادی نگذشت که حسن فتحی اخبار ترکیه‌ای بودن بازیگر نقش مولانا را رد کرد و به‌صراحت گفت: «به شایعات اعتنایی نکنید! هرچند اندیشه رفیع و جهان‌شمول جناب مولوی ورای همه تعصبات نژادی و قومی و جغرافیایی است، اما در فیلم مست عشق علاوه‌بر بازیگر نقش شمس تبریزی، بازیگر نقش حضرت مولانا هم قطعا ایرانی خواهد بود.»درنهایت روابط‌عمومی فیلم اعلام رسمی کرد که در کنار شهاب حسینی که نقش شمس تبریزی را بازی می‌کند پارسا پیروزفر هم در نقش مولانا ظاهر خواهد شد.
پرده دوم: بحث طلبگی بر سر مولانا
پس از انتشار خبر ساخت فیلم سینمایی مست عشق جمعی از طلاب از آیت‌الله مکام‌شیرازی و آیت‌الله نوری‌همدانی پیرامون ساخت این فیلم، سوال کردند. آیت‌الله مکام‌شیرازی چنین پاسخ داد: «با توجه به اینکه این کار سبب ترویج فرقه ضاله صوفیه می‌شود، شرعا جایز نیست و باید از آن خودداری کرد.» همچنین آیت‌الله نوری‌همدانی نیز درباره ساخت این فیلم چنین گفت: «این دو نفر نامبرده از اعیان صوفیه می‌باشند و ما برای این مطلب مدارک مقتضی از کتاب‌های خودشان داریم. اساسا فرقه صوفیه یکی از فرقه‌های ضاله و مضله می‌باشند که با تشکیلات قطبسازی و مرشدبازی به جنگ اسلام ناب که اسلام قرآن و اهل بیت(ع) عصمت است، آمده‌اند و حضرت صادق(ع) درباره صوفیه فرموده‌اند: انهم اعدائنا یعنی آنها دشمنان ما هستند. ترویج آنها به هر شکل باشد جائز نمی‌باشد و حرام است.» پس از انتشار این فتوا، دست‌اندرکاران فیلم سینمایی مست عشق ویدئویی از سخنان مقام‌معظم‌رهبری در دیدار با شاعران در چند سال گذشته منتشر کردند. رهبر انقلاب در دیدار با جمعی از شعرا مورخ ۲۵ شهریور ۱۳۸۷ گفته بودند: «شعر مولوی را شما ببینید. حالا اگر فرض کنید کسی دیوان شمس را به‌خاطر زبان مخصوص و حالت مخصوصش که خیلی از ماها دسترسی نداریم و اگر آن را قدری دوردست بداند، مثنوی، مثنوی؛ که خودش می‌گوید: و هو اصول اصول اصول الدین. واقعا اعتقاد من هم همین است. یک وقتی مرحوم آقای مطهری از من پرسیدند نظر شما راجع‌به مثنوی چیست، همین را گفتم. گفتم به نظر من مثنوی همین است که خودش گفته: و هو اصول اصول اصول الدین... ایشان گفت کاملا درست است، من هم عقیده‌ام همین است.» البته درنهایت تهیه‌کننده فیلم اعلام کرد که این فیلم هیچ ارتباطی به فرقه صوفیه ندارد و تنها به مدت کوتاهی از زندگی شمس و مولانا اشاره دارد.
پرده سوم: «جیران»، رقیب مست عشق
تا آبان 1398دیگر خبری از این فیلم حاشیه‌ساز نشد، اتفاقا اخبار مربوط به گریم بازیگران و تصاویر پشت صحنه حاکی از آن بود که مست عشق در حال طی کردن مراحل تولید است. اما در این بین ناگهان خبر آغاز پیش‌تولید سریال «جیران» داده شد. خبری عجیب که با توجه به روحیات حسن فتحی در کار، چنین انتظاری از او نمی‌رفت. یک ماه بی‌خبری از سریال مست عشق، با انتشار تصاویر جدید به پایان رسید. همچنین اعلام شد که این فیلم فرم حضور در جشنواره فیلم فجر را پر کرده است. مخاطبان این پروژه که منتظر حضور فیلم در جشنواره بودند، ناگهان با خبری از حسن فتحی مواجه شدند که امسال هیچ فیلمی در جشنواره ندارد. دو هفته بعد از این اظهارنظر ابراهیم داروغه‌زاده، دبیر سی‌وهشتمین جشنواره فجر صراحتا اعلام کرد: «مست عشق ضمن اینکه همچنان درحال فیلمبرداری است، در ایران مجوز ساخت ندارد و نمی‌تواند در جشنواره حضور پیدا کند.» چند روز پس از این اظهارنظر طباطبایی‌نژاد، معاون نظارت سازمان سینمایی اعلام کرد: «عوامل در میانه فیلمبرداری درخواست پروانه ساخت دادند که قبول نکردیم. منتظر پایان کار فیلم هستند تا اگر فیلم شرایط نمایش داشت، درمورد پروانه ساخت آن تصمیم‌گیری شود.» این اظهارنظر باعث شکل گرفتن دوگانه‌ای شد میان کسانی که منتظر برداشتن پروانه ساخت بودند و کسانی که مخالف شروع فیلمبرداری قبل از داشتن مجوز بودند. آنها با عبارت «مگر خون حسن فتحی سرخ‌تر است»، به این اتفاق اعتراض کردند.
پرده چهارم: مصیبت کرونا
با آمدن کرونا در اسفند 1398 وقتی پیگیری‌ها برای سرانجام مست عشق شروع شد، سازندگان فیلم اعلام کردند که سرنوشت این اثر نامشخص است و دلیل این سردرگمی هم شیوع ویروس کروناست. البته مهران برومند اعلام کرد: «به محض رفع محدودیت‌های کرونا و باز شدن مرزها ساخت این اثر به اتمام خواهد رسید. همچنین تدوین این فیلم در حال انجام است و امور فنی پس از تولید از جمله صداگذاری نیز همزمان در ترکیه انجام می‌شود. با توجه به شرایط موجود، پیش‌بینی ما برای اتمام کامل پروژه، پایان مراحل فنی و رسیدن به مرحله آماده نمایش، انتهای تابستان 1399است، ولی زمان اکران آن، بستگی کامل به اوضاع نمایش فیلم در سینماهای ایران و جهان دارد. به هرحال این فیلم محصول مشترک است و باید همزمان در ایران و ترکیه روی پرده برود.» البته این سوال کماکان مطرح بود که پس چگونه جیران درحال طی کردن مراحل ساخت است، اما از فرجام مست عشق خبری نیست.
پرده پنجم: فیلم دربند 8 سکانس
۳۰ مهر ۱۳۹۹، ویدئویی تازه از سکانس‌های مست عشق منتشر شد و از قول روابط‌عمومی سرمایه‌گذار ترک فیلم اعلام شد تدوین نهایی فیلم حسن فتحی به پایان رسیده و در آذر همان سال و هفته جهانی مولانا این فیلم پخش جهانی خواهد شد. همچنین مطرح شد قرار است این فیلم در دو قالب فیلم و سریال منتشر شود. فردای انتشار این سخنان بود که حسن فتحی پس از نزدیک به یک‌سال درباره مست عشق صحبت کرد و در ویدئویی که اول آبان 99 منتشر شد از اتفاق‌های تازه‌ای در مسیر تولید این پروژه سخن گفت. گفته‌های او برخلاف صحبت‌های روابط عمومی سرمایه‌گذار ترک بود. فتحی گفت: «حدود هشتسکانس از سکانس‌های مهم این فیلم هنوز فیلمبرداری نشده که قرار است طی دوماه آینده کار ضبط‌شان انجام شود.» ضمن اینکه او تهدید کرد هرگونه دخل‌وتصرف در تدوین و امور فنی فیلم بدون اطلاع و هماهنگی با طرف ایرانی، موجب پیگرد قانونی خواهد بود. کارگردان مست عشق در پایان سخنان خود علت به‌تاخیر افتادن این پروژه را شیوع کرونا و بروز برخی اختلافات مالی میان سرمایه‌گذاران ایرانی و ترک اعلام کرد.
پرده ششم: ورود دیپلماتیک ایران
حسن فتحی در گفته‌های خودش اعلام کرد میان طرفین قرارداد اختلافاتی شکل گرفته اما در همان زمان مصاحبه فرهاد توحیدی، نویسنده مست عشق از اختلافاتی عمیق‌تر میان عوامل ایرانی و ترکیه‌ای حکایت داشت. نویسنده این اثر اعلام کرد: «همه راش‌های فیلم در اختیار طرف ترک است و این اتفاق‌ها نیز درپی تنش میان سرمایه‌گذاران رقم خورده است.» توحیدی همچنین اعلام کرد که تمامی این هشتسکانس، مربوط به بازیگران ترک پروژه است که ضبط آن حدود یک‌هفته به‌طول خواهد انجامید. توحیدی همچنین گفت سرمایه‌گذار ترک تنها به میزان یک‌چهارم در این پروژه نقش داشته و حالا با این میزان سرمایه، مدعی اکران جهانی و ساخت سریالی هشت‌قسمتی از فیلم است. فردای انتشار صحبت‌های فتحی و توحیدی، روابط‌عمومی سرمایه‌گذار ترک پروژه با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد اگر آقای فتحی صاحب و سازنده اثر است، در این 10 ماه چرا سراغی از سرنوشت فیلم نگرفته است؟ در این بیانیه همچنین آمده بود که قرار بود فیلم در هشت‌هفته ساخته و در دی‌ماه 98 آماده نمایش شود، اما فیلمبرداری 16 هفته طول کشید و برای یک کار 90 دقیقه‌ای، 70 ساعت فیلمبرداری شد که البته هشتسکانس آن هم هنوز باقی‌مانده است.
در همان روز، تهیه‌کننده نیز وارد میدان شد و اعلام کرد فیلمبرداری در 12 هفته انجام‌شده که کاملا قابل‌دفاع است. برومند همچنین تهدید کرد هر اقدامی بدون نظر کارگردان، تبعات سنگینی برای طرف ترک خواهد داشت. پس از درخواست فرهاد توحیدی از ورود وزارت امور خارجه ایران برای پیگیری و حل مشکل این فیلم به نفع ایرانی‌ها، «فرهیختگان» با توحیدی گفت‌وگویی انجام داد. وی درباره ورود وزارت امور خارجه گفت: «وزارت امور خارجه وظیفه دارد از اتباع خود در سراسر دنیا حمایت کند. این وظیفه هر وزارت امور خارجه‌ای است. طبیعتا ما هم امیدواریم و این توقع را داریم وزارت امور خارجه به‌وسیله امکاناتی که در سفارت ایران در ترکیه دارد، هم بتواند ما را راهنمایی و کمک و رایزنی کند، هم از لحاظ حقوقی در آنجا از ما حمایت کند. همه اینها نکاتی است که وزارت امور خارجه می‌توانست در این حوزه‌ها موثر باشد و کمک کند. خوشبختانه همان روزی که این گفت‌وگو را انجام دادم از طرف آقای خطیب‌زاده، سخنگوی محترم وزارت امور خارجه تماس گرفتند و ایشان کمک کردند و امیدوارم روزهای آینده جلسه‌ای داشته باشیم و بتوانیم تقاضاها را روشن و شفاف مطرح کنیم.» همچنین توحیدی درباره دیگر ارگان‌هایی که به حل این مشکل کمک می‌کنند، گفت: «طبیعتا هم از کانون کارگردانان و هم کانون فیلمنامه‌نویسان خانه سینما در این خصوص توقع حمایت می‌رود. من با آقای شاهسواری، مدیرعامل خانه سینما صحبت کردم و کمک خواستم. ایشان برای کمک اظهار آمادگی کردند. فکر می‌کنم امور بین‌الملل فارابی می‌تواند کمک کند و اگر نیازی باشد دریغ نخواهد کرد. در ادامه باید از هر جا که بتوانیم کمک بگیریم. ما این کار را خواهیم کرد، حال فارابی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت امور خارجه، قوه قضائیه یا هر جای دیگر باشد، از آنها کمک خواهیم گرفت.»
پرده هفتم: رجزخوانی به مرحله عمل می‌رسد
دهه اول اردیبهشت 1400، یکی از شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان تیزرهایی از این فیلم را پخش و اعلام کرد به‌زودی روی آنتن شبکه می‌رود. همزمان با این اتفاق، سرمایه‌گذار ترکیه‌ای فیلم اعلام کرد: «تدوین و تمام مراحل فنی فیلم به پایان رسیده و با توجه به عدم اقدام طرف ایرانی برای اکران، قرارداد پخش سریال با این شبکه ماهواره‌ای بسته شده و پروژه درحال دوبله فارسی است تا پس از پایان این مرحله، آماده پخش شود.» حسن فتحی ضمن انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد این عمل طرف ترکیه‌ای تحت‌پیگیری مراجع قضایی است. وی همچنین آخرین تیر امیدواری خود را پرتاب کرد و از شبکه ماهواره‌ای خواست تا زمان حکم قطعی دادگاه، از هرگونه مشارکت با طرف ترکیه‌ای خودداری کند.
پرده هشتم: آتش‌بس
پس از چندماه شایعه و حرف‌وحدیث، درنهایت در شهریورماه 1400 اعلام شد بین طرف‌های ایرانی و ترکیه‌ای توافقی حاصل شده است. مهران برومند، تهیه‌کننده ایرانی فیلم گفت: «اختلاف‌نظری که درباره میزان سهم مالکیت فیلم سینمایی مست عشق میان تهیه‌کنندگان ایرانی و ترک بروز کرده و موجب توقف ادامه تولید، آماده‌سازی و اکران فیلم شده بود با کمک‌های ارزشمند وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و سرکنسولگری ایران در استانبول حل‌وفصل شد. بنابراین با انتقال صددرصد مالکیت فیلم به طرف ایرانی تمام راش‌های مست عشق به تهیه‌کننده ایرانی تحویل داده شده و به‌زودی فیلمبرداری بخش‌های باقی‌مانده آغاز می‌شود و مراحل فنی آماده‌سازی فیلم پیگیری خواهد شد و مست عشق تا پایان سال آماده نمایش خواهد بود.» بعد از آتش‌بس میان ایران و ترکیه، بعد از شش‌ماه، اواخر فروردین 1401 برومند در گفت‌وگویی که با ایسنا داشت، اعلام کرد: «ابتدا قصد داشتیم در همین فصل بهار و نوبت عید فطر فیلم را اکران کنیم، ولی بنابر نظر پخش‌کننده ترکیه‌ای و دیگر کشورهایی که قرار است همراه با ایران فیلم را نمایش دهند، تصمیم گرفتیم همزمان با بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها در ماه سپتامبر میلادی مصادف با شهریور و مهر فیلم مست عشق را اکران عمومی کنیم. این زمان هنوز به‌طور کامل قطعی نیست، چون فعلا منتظر دریافت پروانه نمایش هستیم تا بعد برای انتخاب پخش‌کننده ایرانی تصمیم بگیریم.» برومند همچنین در این گفت‌وگو از یک پروژه مشترک دیگر خبر داد و اعلام کرد: «پروژه سریال۶۰ قسمتی «مولانا» براساس رمان «جلال‌الدین محمد رومی» نوشته بهمن شکوهی توسط فرهاد توحیدی در مرحله نگارش فیلمنامه است تا به‌عنوان پروژه مشترک در آینده نزدیک تولید شود.»
پرده نهم: 5 سال صبر برای مست عشق
در فروردین 1402 خبری مبنی‌بر اکران مست عشق در قالب مینی‌سریال هشت‌قسمتی و پخش آن از یک پلتفرم در نوروز ۱۴۰۲ بین رسانه‌ها دست‌به‌دست شد. پیرو همین ماجرا فرهاد توحیدی، نویسنده مست عشق در گفت‌وگو با خبرآنلاین این ماجرا را تکذیب کرد و گفت: «اکران مست عشق در قالب سریال و پخش آن از یک پلتفرم آن هم در نوروز صحت ندارد و آن را تکذیب می‌کنم. این فیلم بناست در سال ۲۰۲۳ در ترکیه اکران شود. مایلیم در ایران هم مست عشق همزمان با ترکیه نمایش داده شود.» در خبر بعدی گفته شد همزمان در ترکیه و ایران در روز عید فطر مست عشق اکران می‌شود. این خبر هم تکذیب شد و اکران عقب افتاد. درنهایت بعد از گذشت پنج سال از آغاز خبر تولید مست عشق، بالاخره روز پنجم اردیبهشت این فیلم روی پرده رفت؛ فیلمی که با تمام حواشی و چالش‌ها درباره دو تن از شاعران و صوفی‌های ایرانی است و روایت سه‌سال از زندگی شمس و مولانا و غیبت ناگهانی شمس تبریزی را روایت می‌کند.