عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: آماری که سال گذشته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از تعداد بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب تهران اعلام کرد عددی حدود هفت میلیون نفر بود. این تعداد افرادی هستند که به‌صورت حضوری در مصلای تهران و برای خرید از غرفه ناشران حاضر شدند و سوای از خریداران کتاب در نمایشگاه مجازی است. اجتماع بزرگ انسانی با دغدغه‌ و نگاهی مشترک در فاصله 10 روز در یک بازار کتاب حاضر می‌شوند و اتفاقی که رقم می‌خورد نه‌تنها ظرفیت‌های فرهنگی و رسانه‌ای بالایی را شکل می‌دهد، بلکه مستعد گردش مالی و اقتصادی بسیاری است. طبیعتا در چنین وضعیتی مدیران فرهنگی باید نسبت به شفافیت در کلیات و جزئیات برگزاری این رویداد حساسیت بیشتری نشان دهند. در سایه عدم شفافیت، این پچ‌پچ‌‌ها و شایعات هستند که باعث می‌شوند کلیدواژه‌های مثل پول‌پاشی، بی‌عدالتی و توزیع ناعادلانه و رانت‌بازی بر این رویداد فرهنگی سایه بیندازد و بستر کدورت‌ها و سوءتفاهم‌ها شود. تازه این در خوشبینانه‌ترین حالت است که عارضه عدم شفافیت را فقط محدود به شایعه‌پردازی‌ها بدانیم و البته که بدترین مفسده‌ای که مستعد چنین وضعیت غیرشفافی است، امکان و فرصتی است که برای سوءاستفاده‌کنندگان و دلالان اقتصادی فراهم می‌شود. یک توییت چند روز پیش در فضای مجازی منتشر و فردی مدعی شد که در نمایشگاه سی‌وچهارم کتاب تهران، حدود هشت میلیارد تومان در روابط‌عمومی نمایشگاه کتاب گم شده است. صحت این ادعا مشخص نیست و هیچ جواب رسمی به این ادعا داده نشد، فقط یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزارت ارشاد در جواب این توییت نوشت: «مگر دکل نفتی است که گم بشود؛ عملکرد مالی نمایشگاه کتاب توسط سازمان بازرسی دیوان محاسبات، حسابرسی خانه کتاب و بازرس امنای خانه کتاب بررسی و ارزیابی شده و مطلوب تشخیص داده شده است» اما واقعا چقدر این پاسخ ظاهرا منطقی معاون فرهنگی می‌تواند جلوی پچ‌پچ‌ها را در حین برگزاری این رویداد بگیرد. ضمن اینکه ادامه این رویه حس تبعیض در ارائه خدمات دولتی را به برخی از ناشران و غرفه‌داران می‌دهد. روز گذشته، مدیر یکی از انتشارات در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌ها درباره اجاره‌بهای غرفه‌های نمایشگاه کتاب تهران صحبت کرده و در تعبیر جالبی گفته بود: «نکته‌ای که من دارم این است که دولت یارانه‌های نمایشگاه را به عدالت تقسیم کند، نه به سلیقه. از همه ناشران حاضر در نمایشگاه حمایت شود، نه تعدادی از ناشران. تجربه دو سال اخیر نشان داده است که وزارت ارشاد در تقسیم یارانه‌ها، خرید کتاب از ناشران و اختصاص کاغذ سلیقه‌ای عمل کرده است.» این هم یکی دیگر از عارضه‌های پنهان‌کاری در تخصیص یارانه‌های دولتی به ناشران است. شفاف‌سازی هزینه‌ها و درآمد نمایشگاه کتاب تهران، پروژه تازه‌ای نیست و امتحان پس داده است و اگر تدبیر و نظارت دقیق مدیران فرهنگی دولت سیزدهم به سمت اعلام هزینه‌کرد و درآمد نمایشگاه کتاب تهران باشد نتایجش آورده‌های قابل‌توجهی برای این رویداد فرهنگی و صنعت نشر خواهد داشت. در گزارش پیش رو هزینه‌های برگزاری نمایشگاه کتاب از سال 1393 تا 1402 را آوردیم. اتفاقی که طی یک فرآیند پنج شش ساله رقم خورد در بهبود و برگزاری کیفی نمایشگاه کتاب تهران نقش موثری داشت به‌گونه‌ای که در سال 1398 اعلام شد نمایشگاه کتاب به درآمدزایی رسیده است.

سال 1401: هزینه و درآمد؟ هیچ‌کس نمی‌داند!

کرونا دو سال نمایشگاه کتاب تهران را تعطیل کرد تا اینکه بالاخره در سال 1401 دوره سی‌و‌سوم در مصلای تهران برپا شد. اتفاقی که در این دو سال افتاد تغییر دولت و تغییرات در مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود. موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی به خانه ادبیات و کتاب ایران تغییر نام داد؛ اما همچنان همان مسئولیت‌ها برایشان در برگزاری نمایشگاه کتاب باقی ماند. نمایشگاه کتاب تهران در سی‌و‌سومین دوره خود با وجود اینکه بعد از دو سال تعطیلی کارش را شروع کرد، با استقبال خوبی همراه شد. با این حال هیچ‌گاه هزینه و درآمد این رویداد اعلام نشد.

سال 1402: بودجه 160 میلیاردی بدون جزئیات

نمایشگاه سی‌و‌چهارم کتاب تهران هم در مصلی برگزار شد و استقبال از آن آنقدر زیاد بود که به شلوغ‌ترین دوره نمایشگاه کتاب معروف شد، نمایشگاهی که حدودا 7 میلیون نفر از آن بازدید کردند. برای این دوره از نمایشگاه هم از طرف مسئولان برگزاری، هیچ رقمی برای هزینه‌ها و درآمد و تبلیغات اعلام نشد؛ فقط محمدمهدی اسماعیلی، وزیر ارشاد آذرماه سال گذشته در جمع خبرنگاران حاضر در حیاط دولت اعلام کرد: «بودجه نمایشگاه کتاب در حدود ۱۶۰ میلیارد تومان است که ۶۰ میلیارد آن یارانه مستقیم به مردم پرداخت می‌شود.» وزیر ارشاد درخصوص جزئیات بودجه نمایشگاه کتاب حرفی نزد.