فاطمه بریمانی، خبرنگار گروه جهان‌شهر: آخرین قاب زندگی‌ شهید ‌طالع یوسف‌اف‌ سقف زندان الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور مادام‌العمر آذربایجان بود.
‌طالع یوسف در دفاع از حرم حضرت زینب‌(س) در سوریه، همراه سردار شهید قاسم سلیمانی شده و به ‌حاج تقی‌ مشهور شد. او یکی از رزمندگان مقاومت اسلامی آذربایجان موسوم به «حسینیون» بود. یوسف‌اف در 3 اردیبهشت در حالی که در زندان علی‌اف گرفتار بود، به شهادت رسید. دی ماه 1401 سرویس امنیتی روسیه به درخواست وزارت امنیت ملی جمهوری آذربایجان طالع یوسف‌اف و 5 نفر دیگر را در مسکو دستگیر و به باکو تحویل داد. دولت آذربایجان ادعا می‌کرد طالع‌ یوسف‌اف در همکاری با نهادهای ایرانی به دنبال جذب و آموزش نیرو برای حسینیون و مشارکت در جنگ سوریه است. مسکو درحالی این اتهام را مورد‌پذیرش قرار داد و اجرا کرد که خود در قالب نیروهای ضدتروریسم بر اساس نقشی که برایش در نظر گرفته شد، ضلع هوایی این نیروها را برعهده گرفته و در زمین نیز یگان‌هایی برای تمرین و فعالیت داشت.
پس از آنکه حساب کاربری حسینیون در شبکه «ایکس» با انتشار عکس حاج تقی خبر شهادت او را اعلام کرد، واکنش کاربران نشان داد دولت باکو فشارهای شدیدی به شیعیان این کشور وارد می‌کند که نگرانی‌هایی را برمی‌انگیزد. برخی رفتار آذربایجان و سیاست‌های حکومت این کشور را «دیکتاتوری باکو علیه شیعیان» خوانده‌اند.
ادامه شوروی برای شیعیان
با توجه به سیاست‌های بومی‌زدایی در دوران امپراتوری تزاری و شوروی که شامل تغییر در فرهنگ و دین مردم ملت‌های تحت سلطه بوده است، آذربایجان نیز به شدت تحت تاثیر وضعیت باقی‌مانده و عوامل بازمانده از دوران‌های گذشته است. الهام علی‌اف، فرزند حیدر علی‌اف حاکم سابق آذربایجان است که در دوران شوروی، عضو ارشد ک.گ.ب، سازمان اطلاعاتی شوروی و رئیس حزب کمونیست آذربایجان بود. آذربایجان نیز به مانند بسیاری از جمهوری‌های استقلال‌یافته از شوروی همچنان تحت تاثیر دوران کمونیستی است؛ هرچند در تعدادی از این جمهوری‌ها، سقوط عوامل باقی‌مانده از شوروی باعث بروز تغییراتی شده است. در کشورهایی مانند اوکراین، گرجستان و ارمنستان نظام بازمانده از شوروی ضربه خورده ولی در آسیای میانه، آذربایجان و بلاروس همچنان تا حد زیادی دست‌نخوره مانده است. سه جمهوری بالتیکی نیز از اساس تغییر یافته و امروزه جزئی از اتحادیه اروپا و ناتو هستند. در آذربایجان با توجه به آنکه نظام بازمانده دوران شوروی است، باید ضدیت با دین یک مساله عمومی باشد اما در این کشور تنها ضدیت با ‌شیعیان‌ وجود دارد. باکو به دلیل ارتباطاتی که با ترکیه، عربستان سعودی، غرب و رژیم‌صهیونیستی پیدا کرده است، شاهد رشد تفکرات تکفیری، سلفی و وهابی‌گری بوده و همزمان یهودیان نیز قدرت و نفوذی بیشتر یافته‌اند. در این میان اما شیعیان که اکثریت 85 درصدی را در این کشور تشکیل می‌دهند، به شدت تحت فشار قرار دارند. عدم حمایت و جلوگیری از ایجاد سازوکای‌های بین‌المللی و محلی برای فعالیت شیعیان، تحت نظارت قرار دادن، اعمال محدودیت، بازداشت و بازخواست به همراه دستگیری و محکومیت فعالان شیعه زنجیره‌ای از اقدامات دولت باکو علیه شیعیان هستند.
پلمب دفتر نمایندگی رهبری در باکو
13 مهر سال 1400 خبری در رسانه‌ها مبنی بر پلمب شدن دفتر نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در باکو به دستور مقامات جمهوری آذربایجان منتشر شد. باکو که طی دو هفته و از ابتدای مهر ماه درگیر کشمکش میان شیعیان و حکومت آذربایجان بود، در نهایت دفتر مقام‌معظم‌رهبری را پلمب کرد. البته پس از انتشار این خبر، اطلاع‌رسانی دیگری از جانب سفارت ایران در آذربایجان منتشر شد که حاکی از رد خبر اولیه بود؛ با این‌حال دفتر، به شکل غیررسمی هم که بود، تعطیل شد. به استناد آنچه سفارت ایران در آن برهه اعلام کرد، چند تن از ماموران پلیس پایتخت جمهوری آذربایجان به حسینیه اهل بیت علیهم‌السلام (معروف به حسینیه ایرانیان) محل برگزاری مراسم مذهبی و اقامه نماز جمعه به امامت سیدعلی‌اکبر اجاق‌نژاد، نماینده رهبری در آذربایجان رفتند و اعلام کردند به دلیل لزوم رعایت پروتکل‌های بهداشتی کرونایی حسینیه تا اطلاع ثانوی بسته می‌شود. با وجود رد بسته شدن دفتر رهبری در باکو اما بازگشت علی‌اکبر اجاق‌پور کمی از ابهامات زدود. ‌سیدعلی‌اکبر اجاق‌پور‌ که از سال 1375 به عنوان نماینده ولی فقیه در آذربایجان فعالیت می‌کرد‌ در سال 1402 توسط رهبر انقلاب به تولیت مسجد مقدس جمکران منصوب شدند. این انتصاب نشان داد دفتر رهبری با ممنوعیت فعالیت مسئول تراز آن، از رسمیت افتاده و تقریبا تعطیل شده است.
نسلی که زیربار زور نمی‌رود
در سال 1401 خبری عجیب از‌ رسانه‌های شیعی در آذربایجان منتشر شد که نشان می‌داد دولت باکو حضور جوانان در مساجد و حسینیه‌ها را ممنوع اعلام کرده است. این سیاست به موازات اقدامات حکومت علی‌اف در تخریب مساجد و حسینیه‌ها، نشان‌دهنده قرار دادن شیعیان در منگنه بود. حکومت باکو در ایام عزاداری محرم همواره تلاش می‌کرد با دلایل واهی در برابر برنامه‌های عزاداری کارشکنی کند اما با توجه به حضور مردمی توان مقابله با خیل عظیم جمعیت را نداشت. از این رو حکومت علی‌اف برای اجرای نقشه خود حضور جوانان زیر 18 سال را در مراسمات عزاداری و مساجد ممنوع اعلام کرد.
باکو نگران نسل بعدی از شیعیان است که در آذربایجان تربیت خواهند شد. آذربایجان این نسل را مانعی بر سر راه اجرایی کردن سیاست‌های غربگرایانه خود می‌داند. در سوی مقابل و در واکنش به این سیاست تبعیض‌آمیز، جوانان سراسر شهرهای جمهوری آذربایجان با راه‌اندازی پویش «هر خانه یک حسینیه» در منازل خود اقدام به عزاداری برای امام شهید خود کردند تا با سیاست‌های علی‌اف مخالفت کنند.
زمین و زمانه بد
حکومت آذربایجان در زمین و زمانه‌ای وارد اقدامات پردامنه علیه شیعیان شده که محور مقاومت اسلامی به شمون مسلمانان از شیعه تا سنی با دیدگاه‌های مقاومتی درحال افزایش قدرت است. در سوی دیگر این افزایش قدرت منجر به کاهش قدرت برخی از دولت‌ها و بازیگران فرامنطقه‌ای شده است. دولت باکو طی تحولات سال‌های اخیر که به محاصره استراتژیک رژیم‌صهیونیستی، کاهش امکان تحریک نیروهای آمریکایی در منطقه و همچنین عملیات «وعده صادق» انجامید، صحنه‌ای مملو از امید، انگیزه، خلاقیت و اراده در طراحی و اجرای پروژه‌های بزرگ را مشاهده کرده است. آذربایجان با وجود مذاهب و اقوام تحت فشار، تبدیل شدن به منشا تهدید، بازیگری فراتر از ابعاد و قواره و همچنین حکومتی خاندانی و غیردموکراتیک در معرض وزش بادهایی است که اگر برخیزند، فرونشاندن‌شان کار هرکسی نیست.