عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: یکی از مشخصه‌هایی که در پیشرفت یک کشور مورد توجه قرار می‌گیرد حجم کتاب‌های منتشرشده در یک سال است. منظور از انتشار کتاب، تعداد آثاری است که به‌صورت تالیفی یا ترجمه در اختیار عموم قرار گرفته است. تعداد شمارگان هم یکی دیگر از شاخص‌های مهم برای کتاب‌خوان قلمداد کردن مردمم یک سرزمین محسوب می‌شود؛ موضوعی که در کشور ما در این سال‌ها همه از کم شدن آن نگرانند و رسیدن تیراژ کتاب‌ها از سه هزار به 100 نسخه را یکی از موارد مهمی می‌دانند که نباید از کنارش به‌راحتی گذشت. در گزارش امروز به سراغ آمار چاپ کتاب در سال 1402 رفتیم تا بدانیم در این سال چه تعداد کتاب در حوزه‌های مختلف به چاپ رسیده است و این موضوعات چند درصد را به خود اختصاص داده‌اند.
در سال 1402، طبق آمار سایت خانه کتاب و ادبیات ایران، 113 هزار و 170 عنوان در موضوعات مختلف به چاپ رسیده است. در سال 1401، این آمار 98 هزار و 909 عنوان کتاب بوده است که 71 هزار و 368 عنوان، آن یعنی 72.15 درصد کل کتاب‌های منتشرشده تالیفی و مابقی معادل 27 هزار و 541 عنوان یا 27.84 درصد ترجمه بود.
در سال 1400، 103 هزار و 805 عنوان کتاب منتشر شده که از این میان 75 هزار و 70 نسخه تألیف و 28 هزار و 735 عنوان ترجمه بوده است.
سال 1402، با موضوع کلیات 1322 عنوان کتاب منتشر شده است که سهمش از کل عناوین کتاب یک درصد است، هفت هزار و 109 عنوان کتاب در حوزه فلسفه و روانشناسی منتشر شده است که سهم شش درصدی از بازار کتاب دارند.
در حوزه دین، 10 هزار و 60 عنوان کتاب با سهم 9 درصدی از بازار نشر منتشر شده است. 14 هزار و 42 عنوان کتاب با موضوع علوم اجتماعی و با سهم 12 درصدی منتشر شده است. 1663 عنوان کتاب، با موضوع زبان و با سهم یک درصدی از بازار نشر. 1479 عنوان کتاب با موضوع علوم طبیعی و ریاضیات منتشر شده است و سهم یک درصدی دارد. 12 هزار و 147 عنوان کتاب با موضوع علوم عملی منتشر شده و سهم این حوزه تخصصی از انتشار کتاب 11 درصد است. با موضوع هنر چهار هزار و 120 عنوان کتاب و با سهم چهار درصدی منتشر شده است. موضوع ادبیات یکی از آن مواردی است که درصد بیشتری از سهم بازار کتاب را به خود اختصاص داده است و در سال گذشته، 18 هزار و 777 عنوان کتاب با موضوع ادبیات منتشر شده است و سهم 17 درصدی از بازار نشر را به خود اختصاص داده است.
پنج هزار و 767 عنوان کتاب با موضوع تاریخ و جغرافیا و با سهم پنج درصدی منتشر شده. کتاب‌های کمک‌درسی سهم 15 درصدی از بازار کتاب 1402 را با 16 هزار و 841 عنوان دارند. بیشترین آمار چاپ کتاب به حوزه کودک و نوجوان برمی‌گردد که 19 هزار و 843 عنوان با سهم 18 درصدی دارد.
در بین موضوعاتی که گفته شد سه موضوع کودک و نوجوان، ادبیات و کمک درسی بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. ادبیات و کودک و نوجوان همیشه بیشترین تولیدات را در آمار نشر به خودشان اختصاص می‌دهند و گاهی ادبیات در رتبه اول و گاهی هم کودک و نوجوان این رتبه را کسب می‌کند. اما نکته مهم درمورد کتاب‌های کمک درسی است، کتاب‌هایی که سال‌هاست در مورد آن صحبت می شود و خیلی‌ها معتقدند نباید این کتاب‌ها را در آمار نشر به حساب آورد و حتی درمورد حضورشان در نمایشگاه کتاب هم اختلاف وجود دارد. با همین آمار مشخص می‌شود که چه سهم زیادی در عناوین کتاب دارند.
طبق آماری که توسط خانه کتاب و ادبیات ایران منتشرشده از سال ۱۳۸۵، شمارگان کتاب سیر نزولی پیدا کرده است. این آمار نشان می‌دهد در دهه اول انقلاب میانگین شمارگان کتاب حدود هفت‌هزار نسخه، دهه دوم حدود شش هزار و 200 نسخه، دهه سوم چهارهزار و 700 نسخه و دهه چهارم به دوهزار و 500 نسخه رسیده است. شمارگان طی 10سال حدودا 85 میلیون کاهش پیدا کرده؛ کاهشی که در اکثر حوزه‌های نشر اتفاق افتاده است. اما درمورد کتاب‌های کمک‌آموزشی این موضوع صدق نمی‌کند، طبق آماری که در همین صفحه منتشر کردیم تیراژ کتاب‌های کمک‌درسی طی 10 سال تغییر محسوسی ندارد و بین 3400 نسخه تا چهارهزار تغییر می‌کند و به یک حرف دیگر ثبات خودش را حفظ کرده است. درحالی‌که ناشران در حوزه‌های دیگر مخصوصا عمومی به تیراژهای تک‌نسخه رسیده‌اند.
10 کشور برتر در تعداد عناوین
تعداد عناوین کتاب منتشرشده همان طور که در ابتدای این گزارش گفته شد، یکی از معیارهای پیشرفت در یک کشور به حساب می‌آید، یونسکو یکی از آن مراکزی است که همیشه آمار چاپ کتاب در کشورهای مختلف را بررسی می‌کند. براساس برآورد سازمان ملل در هر سال حدود سه میلیون عنوان جدید در سراسر جهان منتشر می‌شود. بیشترین آمار مختص به حوزه داستان و ادبیات است که سهم بسیاری را در چاپ کتاب به خود اختصاص دهند. همچنین درآمد جهانی صنعت کتاب در سال 2023، 80،5 میلیارد دلار بوده است. در آمدی که در حال رشد است و همچنان کتاب چاپی در صدر فروش نسبت به کتاب‌های الکترونیک قرار دارد.