ترامپ حتی در طول مبارزات انتخاباتی بارها از برجام بهعنوان یک توافق بد و بدترین قراردادی که کشورش در طول تاریخ خود را ملزم به رعایت آن کرده است یاد میکرد. انتقادهای ترامپ بعد از ورود او به کاخ سفید نیز ادامه یافت تا جایی که وی تهدید کرد اگر اصلاحاتی که وی برای بهتر شدن این قرارداد مدنظر دارد در توافق صورت نگیرد از این قرارداد خارج خواهد شد. همچنین آژانس بینالمللی انرژی اتمی تاکنون قریب به 10 بار در گزارشهای جداگانه، پایبندی ایران به توافق هستهای 14 جولای سال 2015 (23 تیر 1394) موسوم به «برجام» را مورد تایید قرار داده است.
این رویکرد ترامپ متحدان اروپایی آمریکا را به تکاپو واداشت و این کشورها که همواره بر نتیجهبخش بودن برجام تاکید داشتند تلاشها را برای متقاعد کردن ترامپ بر ادامه این توافق آغاز کردند؛ این تلاشها طی هفتههای اخیر اما چهره جدیتری به خود گرفت، چنانکه ابتدا امانوئل مکرون که گفته میشود ارتباط بسیار نزدیکی با ترامپ دارد با سفر به آمریکا تلاشهای دیپلماتیک را با چاشنی صمیمیت درآمیخت تا رئیسجمهور دمدمیمزاج آمریکا را به اصطلاح از خر شیطان پیاده کند.
در همین رابطه شبکه تلویزیونی «سیانان» اعلام کرد که روسای جمهور آمریکا و فرانسه، درخصوص امضای یک معاهده جدید و فراتر از برجام، با ایران، توافق کردهاند. مکرون بعد از دیدار با ترامپ در حالی سفر خود را موفقیتآمیز خواند که چند روز بعد ترامپ بار دیگر ادعای خود را مبنیبر خارج شدن از برجام تکرار کرد. علاوه بر این ترامپ در مصاحبهای پس از دیدار با مکرون اعلام کرد که نظر وی را در مورد ایران و برجام تغییر داده است.
بعد از مکرون نوبت به آنگلا مرکل صدراعظم آلمان رسید تا در قالب سفری رسمی به آمریکا برود و با ترامپ دیدار کند؛ دیداری که گفته میشد آینده توافق هستهای ایران از مهمترین محورهای آن خواهد بود. اما این دیدار هم آنطور که از اخبار و گزارشها پیدا بود نه در مورد تعرفههای اعمالشده از سوی آمریکا برای صادرات فولاد و آلومینیوم از اروپا و نه در مورد توافق هستهای ایران یا بودجه نظامی تحمیلی جدید آمریکا به اعضای ناتو نتیجهای نداشته است.
محورهای اختلافات مرکل و ترامپ
تعرفههای گمرکی آمریکا علیه اروپا و بودجه تحمیلی این کشور بر اعضای ناتو محور اصلی اختلافات آمریکا و اتحادیه اروپاست. در عین حال مرکل درخصوص اختلاف نظر بر سر اعمال تعرفههای جدید گفت که «ما به تبادل نظر در این مورد پرداختهایم، اما تصمیمگیری نهایی بر عهده روسایجمهور کشورهای ذینفع خواهد بود. ترامپ هم با وجود اشاره مختصر به این اختلافها، نظر شفافی در مورد آینده مناسبات اقتصادی مطرح نکرد.»
ترامپ بر این مساله تاکید کرد کشورهایی مانند آلمان باید تا سال 2024 دستکم دو درصد از درآمد ناخالص ملی خود را به بودجه نظامی ناتو اختصاص دهند. مساله برجام اما دیگر موضوع مورد اختلاف دو طرف بود که روسایجمهور آلمان و آمریکا هر یک بهطور جداگانه در موردش به اظهارنظر پرداختند. ترامپ همچون همیشه بر مواضع خود پافشاری میکرد و در این بین مرکل با وجود اینکه همواره بر تعهد کشورش و اتحادیه اروپا بر اجرای برجام تاکید میکرد این بار در اظهارنظر خود برجام را برای آنچه «متوقف ساختن فعالیتهای ناآرامکننده ایران در منطقه» خواند کافی ندانست و بر لزوم افزودن تلاشها برای افزایش فشارها بر ایران تاکید کرد.
تبعات خارج شدن ترامپ از برجام
دوازدهم ماه می آینده طبق برنامه ترامپ تصمیم خود را مبنیبر تمدید یا عدم تمدید برجام اعلام خواهد کرد. این در حالی است که تلاشهای روسیه و چین –که در جبهه مخالف آمریکا قرار دارند- و اتحادیه اروپا در متقاعد کردن ترامپ بینتیجه مانده است.
با اینکه سران اتحادیه اروپا و کارشناسان سیاسی و نظامی عدم تمدید برجام از سوی آمریکا را زنگ خطری برای تمام جهان قلمداد میکنند و بهرغم اینکه مکرون در دیدار 24 آوریلش با ترامپ در کاخ سفید نسبت به دغدغههای آمریکا در رابطه با برنامه موشکی ایران همذاتپنداری و بر ضرورت بازرسی از پایگاههای هستهای ایران و لزوم حضور آمریکا در سوریه برای کاستن از حمایتهای ایران از دولت سوریه تاکید کرد، اما به نظر میرسد برای ترامپ هیچکدام از اینها قانعکننده نبوده است و مرغ او همچنان یکپا دارد.
تاثیر خروج از برجام بر مذاکرات پیشرو
اما همانطور که ذکر شد تصمیم ایالات متحده مبنیبر خروج از برجام، پیامدهای بزرگی دربر خواهد داشت.
عدم تمدید این توافقنامه از سوی ترامپ به این معنی است که ترامپ از کنگره میخواهد تا مجازاتهای اقتصادی علیه ایران که بر اساس دستور باراک اوباما و بر اساس توافق سال 2015 به حالت تعلیق درآمده بودند مجددا از سر گرفته شوند و این به منزله بازگشت سیستم تحریمها خواهد بود. بر این اساس هر شرکتی که با ایران طرف حساب باشد و کار اقتصادی بکند مشمول مجازاتهای سنگین آمریکا خواهد شد. در واقع بسیاری از شرکتهای اروپایی طرف قرارداد با ایران که در حال حاضر مشتاقانه در حال معامله با این کشور هستند با خطر مواجه خواهند شد. با توجه به اینکه صادرات آلمان به ایران در سال 2017، در حدود 4.2 میلیارد دلار بود که در مقایسه با سال گذشته یکسوم رشد نشان میدهد مخالفان برجام در واشنگتن معتقدند نگرانیهای مرکل در این باره بیشتر از آنکه شامل ترس از ساخت بمب اتمی توسط ایران باشد جنبه اقتصادی دارد. آنها معتقدند نگرانیهایی که اروپاییها و بهخصوص آنگلا مرکل در این رابطه بروز میدهد اغراقآمیز هستند. این در حالی است که پیش از سفر مرکل به واشنگتن برخی منتقدان او مدعی شده بودند که یک شرکت ساخت موشک آلمانی در تولید موشکهای ایرانی که توسط دولت سوریه مورد استفاده قرار میگیرد با ایران همکاری داشته است.
در واقع منتقدان مرکل و برجام با نشانه گرفتن موضوع تجارت بین ایران و آلمان از این مساله بهعنوان برگ برنده خود در ترغیب ترامپ برای خروج از توافق هستهای با ایران استفاده میکنند. با اینکه هنوز در میان مقامات آمریکایی افرادی مثل جیمز ماتیس وزیر دفاع دیده میشوند که برجام را تامینکننده منافع ملی آمریکا میدانند، افرادی مثل مایک پمپئو وزیر خارجه جدید آمریکا -که به اتخاذ مواضع افراطی مشهور است – از منتقدان سرسخت برجام است. نکته قابل توجه در رابطه با پمپئو این است که طبق گزارشها او روز اول آوریل سفر مخفیانهای به کره شمالی داشته و در رابطه با دیدار احتمالی ترامپ با کیم جونگ اون رهبر این کشور گفتوگو کرده است. روز 27 آوریل نیز رهبران دو کشور کره شمالی و جنوبی بهمنظور آغاز گفتوگوها برای رسیدن به یک توافق صلح پایدار در منطقه حائل «پانمونجوم» دیدار کردهاند؛ توافقی که تامینکننده منافع آمریکا هم محسوب میشود. یکی از تبعات اصلی خروج آمریکا از برجام میتواند از بین رفتن توان بالقوه توافق احتمالی پیشرو با کرهشمالی باشد.
سنگ محکی به نام برجام
مقامات کرهشمالی که حسن نیت خود را برای آغاز مذاکرات نشان دادهاند در حال حاضر سرنوشت برجام را به نظاره نشستهاند و منتظرند ببینند که آمریکاییها و شخص ترامپ تا چه حد روی قول و تعهدشان خواهند ماند. درواقع برای مقامات کره شمالی برجام به منزله سنگ محکی در عیارسنجی میزان اعتماد به آمریکاییهاست.
طبق گمانهزنیها ترامپ و کیم در اواخر ماه می یا اوایل ماه ژوئن با یکدیگر دیدار خواهند کرد؛ دیداری که برای رسیدن به توافق درباره یک مساله مشترک با برجام (مساله هستهای) صورت خواهد گرفت. بهرغم اینکه ترامپ دوست دارد این نشست را با موفقیت ترک کند اما به گواه تاریخ مذاکرات آمریکا با کره شمالی پیش از این همیشه شکست خورده است و اگر به این مساله بدقولی احتمالی ترامپ در تایید برجام را هم اضافه کنیم باید بگوییم که مذاکرات پیش رو از همین الان محکوم به شکست خواهد بود. چراکه مقامات پیونگیانگ با یک پرسش مهم مواجه خواهند بود و آن اینکه «اگر ایالات متحده از قرارداد هستهای با ایران خارج شود، چگونه میتوان به ترامپ برای رسیدن به یک توافق پایدار اعتماد کرد؟» باید گفت که اگر ترامپ همانطور که مدعی است فرد معاملهگری باشد و واقعا به رسیدن به یک توافق تاریخی با کره شمالی تمایل داشته باشد باید آنچه را که اروپاییها در رابطه با ایران پیشنهاد دادهاند دو دستی بچسبد.
* نویسنده : سیداحمد موسوی روزنامهنگار