به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، جشنواره تئاتر فجر هر ساله، در بخشهای متنوعی چون بینالملل، مسابقه تئاتر ایران، اجراهای صحنهای و خیابانی در آستانه دهه فجر برگزار میشود. طبعا انتظار اولیه از برگزاری هر رویداد فرهنگی، اثرگذاری آن در فضای فرهنگی و هنری کشور است. اما با رصد وضعیت اجراهای عموم در طول سال متوجه یک فاصله عمیق بین شکل و شمایل اجراهای عمومی با نمایشهای تئاتر جشنواره فجر میشویم. در اجراهای عمومی که در طول سال برگزار میشود انبوهی از نمایشهایی کمدی، موزیکال یا اجراهایی با حضور سلبریتیهای سینمایی سالنهای تئاتر را شلوغ میکنند و از طرفی دیگر در جشنواره تئاتر فجر، با آثاری مواجهیم که گویا قرار است برای اولین یا آخرین بار در همین جشنواره به اجرا درآیند و بعد از آن هرگز خاک صحنه و اجرای عموم را نخواهند دید. اگرچه برخی معتقدند اجراهای جشنواره تئاتر فجر چه در بخش بینالملل و چه در بخش ملی، بیشتر محلی برای عرضه و آشنایی مردم و هنرمندان با الگوهای نمایشی است اما همچنان جای این سوال باقی است که اثرگذاری این رویداد فرهنگی در کدام ساحت نمایش عمومی کشور، جلوه کرده است.
غریبپور: مسئولان فکر میکنند تئاتر از دنده چپ بلند شده
بهروز غریبپور نویسنده و کارگردان تئاتر و سینما در گفتوگو با روزنامه «فرهیختگان» در پاسخ به سوالی در مورد اثرگذاری جشنواره تئاتر فجر بر اجراهای عمومی تئاتر کشور گفت: «اینکه بین اجراهای عمومی و جشنواره تئاتر فجر هیچ تناسبی نیست به این معنا نیست که فقط جشنواره تئاتر فجر مقصر است و کارکرد خودش را از دست داده. وقتی بخواهیم این مساله را آسیبشناسی کنیم، این اتفاقات به ماقبل جشنواره برمیگردد. از یک طرف دست مدیران بسته و بودجهای اندک قرار است صرف امور متعددی چون دستمزد و بیمه کارمندان و امور اجرایی و هزینه جشنوارهها شود و از طرف دیگر در اجراهای عموم شاهد آثار متعددی هستیم که با طراحی صحنه اندک، خرج کمتر و چاشنی دیالوگهای سیاسی و اجتماعی، روزبهروز بر تعداد آنها افزوده میشود؛ اینها طبیعتا بر جشنواره هم تاثیر میگذارد.»
غریبپور در بخش دیگری از صحبتهایش گفت: «در سالنهای دولتی، درصدی را که از هر اجرا کسر میشود، نگاه کنید و این عدد را با دورههای پیش از این مقایسه کنید. واقعا این نوع نگاه اقتصادی به هنر بهتآور است که مثلا نسبت به یک اجرای دولتی چنین دریافت مالی وجود داشته باشد.» وی در بخش دیگری از صحبتهایش گفت: «من از ابتدای انقلاب تا امروز به متولیان تئاتر، پیشنهاد دادم در تمام طول سال نمایشهایی را که اجرای عموم رفتهاند و نهفقط مخصوص جشنواره بودهاند دعوت کنید تا این جماعت تئاتری، تئاتر زنده و کلاسیک ببینند و بتوانند داوری کنند بین یک اثری که 30 سال است اجرا میشود و هنوز هم با موفقیت اجرا میشود تا اثری که از این جشنواره به آن جشنواره میرود و فقط برای جشنوارهها آماده میشوند.»
وی با اشاره به حمایت اندک دولت از تئاتر کشور ادامه داد: «وقتی یک کارگردان بداند حمایت مالی میشود، به زیباشناسی کارش از طراحی صحنه، نور گرفته تا اجرای بازیگران، بیشتر توجه میکند. با اینکه من این شیوه را زیاد قبول ندارم اما در قبل انقلاب، گروههایی بودند که به صورت لابراتواری کار میکردند. البته این گروهها در همه جای دنیا وجود داشتهاند و هنوز هم در بعضی کشورها این رویه برقرار است. این گروهها دو سه سال را صرف یک کار میکنند تا از همه جهات، استانداردهای زیباشناسی را داشته باشند. این شکل تمرکز بر کار، بهخاطر این بود که از نظر منابع مالی، خیالشان راحت است. مثلا یک کارگردان جوان روس پس از آنکه دوسال گروهش را موظف میکند زبان اشاره ناشنوایان را یاد بگیرند و یک سال وقتش را صرف تمرین میکند تا بتوانند نمایشی بدون دیالوگ اجرا کنند. حالا شما این کار را با ایران مقایسه کنید. اصلا ممکن است چنین گروهی مکان و شرایط لازم را برای تمرین داشته باشد. اینها نمونههایی است که اجراها را بیکیفیت میکند و طبیعتا اثرگذاری آن هم کم خواهد شد.» وی با تاکید دوباره به اینکه وضعیت جشنواره تئاتر فجر برآمده از تمام جوانب وضعیت تئاتر است و با اشاره به تئاتر دانشگاهی که عنصری بسیار مهم در وضعیت امروز و آینده تئاتر کشور است، گفت: «وضعیت تئاتر دانشگاهی هم گرفتار مشکلات خاص خودش است. آرتور میلر زمانی میگفت هر موقع در تئاتر برادوی احساس رخوت و کسالت و رکود میکنم خودم را به جریان زاینده تئاتر دانشگاهی میرسانم تا احیا شوم. شما تئاتر دانشگاهی ما را ببینید؛ نه بودجه، نه حامی و نه دلسوز دارد. تئاتر دانشگاهی یکی از آن بسترهایی است که امکان معرفی استعدادها و آثار مطرح را به فعالان حوزه تئاتر فراهم میکند.»
غریبپور در بخش دیگری از صحبتهایش با انتقاد از نوع نگاه مدیران فرهنگی به وضعیت تئاتر کشور گفت: «هنوز برخی از مسئولان اهمیت تئاتر را درک نمیکنند و فکر میکنند تئاتر از دنده چپ بلند شده و منتقد است و سعی میکند اپوزیسیون باشد؛ در حالی که اینطور نیست و تئاتر یکی از وظایفش نقد اجتماعی است. اتفاقا به خاطر همین است که تئاتر خیلی از سینما معاصرتر است. تئاتر ماهیتی دارد که مسئولان اهمیت و تاثیرگذاریش را بر دیگر شاخههای فرهنگی و هنری مثل کتاب و سینما درک نمیکنند. بنابراین نتیجه اینگونه شده است که بودجه اختصاص داده شده به یک فیلم با کل بودجه اختصاص داده شده به تئاتر قابل مقایسه نیست!»
این کارگردان تئاتر با اشاره به اینکه باید جشنواره تئاتر فجر محل آثار گوناگون باشد، گفت: «وقتی میگوییم تریبون تئاتر ایران قرار نیست فقط محل عرضه آثار روشنفکری باشد یعنی اینکه باید در جشنواره تئاتر فجر آثار کمدی هم حضور داشته باشند. این گوناگونی ضرورت دارد و نباید ترسید از اینکه حتی بگویند نمایشهای بازاری به جشنواره تئاتر فجر راه یافته است.» غریبپور در پاسخ به سوالی در مورد اثرگذاری آثار دعوت شده بخش بینالملل بر فضای عمومی تئاتر کشور گفت: «اتفاقا من همیشه جای آثار خارجی را در جشنوارهها و اجرای عموم خالی میبینم. در سیاست جشنواره فجر و اجراهای عموم این کاستیها وجود دارد. در سینما اینطور نیست؛ چون شما میتوانید دی وی دی هر فیلمی را در هر مکانی نمایش دهید ولی تئاتر نیاز به سرمایهگذاری در این بخش دارد.»
نعیمی: جشنواره تئاتر فجر دو سال یک بار برگزار شود؛ اما با کیفیت!
در مورد حضور آثار بینالمللی در جشنواره تئاتر فجر و اثرگذاری آن در فضای تئاتر کشور با حمیدرضا نعیمی گفتوگو کردیم. او با انتقاد از ورود برخی از آثار خارجی به جشنواره تئاتر فجر گفت: «در ادوار گذشته جشنواره تئاتر فجر، برخی کارها بهخاطر مسائل سیاسی به جشنواره دعوت شدهاند که ضعیف بودهاند و گاهی به اعتبار جشنواره لطمه زدهاند. مثلا کاری که به لحاظ فنی ضعیف است چرا باید با هزینه بالا از کشور فلسطین دعوت شود؟ مشکل من بر سر کشور نیست؛ مشکل بر سر کیفیت کار و اثر است.»
وی با انتقاد از نحوه برگزاری جشنواره تئاتر فجر گفت: «بودجه و هزینه ارائه شده در شأن این جشنواره نیست. وقتی گروههای خارجی دعوت میشوند باید بهترین امکانات از قبیل سالن مجهز و با کیفیت، هتل و شرایط تفریحی خوب برایشان در نظر گرفته شود، اما هیچکدام از اینها اتفاق نمیافتد. به میهمانها خوش نمیگذرد و طبیعی است که خیلیها حاضر نیستند در این جشنواره شرکت کنند. یادم هست وقتی با گروههای نمایشی به خیلی از کشورها، برای اجرای عموم یا شرکت در جشنوارهای میرفتیم، شهردار آن شهر شخصا میآمد و به همه ما خوشامد میگفت. اما کجای این کشور و در کدام جشنواره این اتفاق برای هنرمند خارجی افتاده است؟!»
وی در ادامه گفت: «در دهه 80 آثار بینالملل جشنواره تئاتر فجر به لحاظ تنوع و تعدد آثار، کیفیت بهتری داشت ولی در سالهای اخیر جایگاه مطلوبی ندارد. اگر بستر لازم برای اجراهای خارجی فراهم شود، تئاتر ملی ما هم دیده خواهد شد. تئاتر کشور ما، با کشورهای بزرگ دنیا برابری میکند و اگر از آن حمایت شود میتوانیم در کشورهای دیگر هم اجرا داشته باشیم. تئاتر امروز حاصل زحمات بیوقفه هنرمندانی است که از مسئولان و مردم خودشان بسیار جلوترند و نسبت به اتفاقات پیرامونشان حساستر و هوشیارترند.»
نعیمی همچنین با اشاره به اینکه بین اجرای عموم و اجراهای جشنواره تئاتر فجر فاصله افتاده است، گفت: «در گذشته، جشنواره تئاتر فجر پلی بود برای اجراهای عموم سال آیندهاش، اما الان اینطور نیست. قبلا دست و پا میزدیم و تلاش میکردیم در جشنواره شرکت کنیم تا بتوانیم اجرای عمومی خود را تضمین کنیم؛ اما الان اینطور نیست و وقتی از جشنواره لذت نمیبرم چرا باید در آن شرکت کنم.»
این کارگردان تئاتر در بخش دیگری از صحبتهایش گفت: «جشنواره تئاتر فجر، در دورههای اخیر صاحب جریان نبوده است بلکه برگزار میشود تا صرفا برگزار شود. در کدام یک از دورههای گذشته به یک گروه معتبر یا یک شخص صاحب تجربه، حمایت مادی و معنوی شده و سفارش کرده است که کاری برای جشنواره آماده کند؟ جشنواره تئاتر فجر در سالهای اخیر به هیچ عنوان روزهای خوبی را پشت سرنگذاشته است. با این شرایط دیگر چه اصراری است که جشنواره هر سال برگزار شود؟! هر دو سال یک بار برگزار شود اما با کیفیت و خوب. البته اگر قرار است با این وضعیت برگزار شود که جز اضطراب و دلهره برایمان چیزی ندارد و به تئاتریها هم خوش نمیگذرد، پس همان بهتر که اصلا حذف شود و برگزار نشود.»
وی با اشاره به اینکه حرفهایش در مورد جشنواره سالهای گذشته بوده است و در مورد جشنواره امسال بعد از پایان آن صحبت میکند، گفت: «اینکه جشنواره فجر دلسردکننده شده، به این معنی نیست که فرد یا نهاد خاصی مقصر است. جشنواره چون دست نهاد دولتی بوده است، باید از درون دولت هم اصلاح شود تا از این حالت دربیاید.»
* نویسنده : ایمان رنجبر روزنامهنگار