تعدد زوجات با اصل تساوی حقوق زن و مرد در تضاد نیست
از جمله ایراداتی که بر پذیرش تعدد زوجات در اسلام گرفته شده، آن است که این امر با اصل تساوی حقوق زن و مرد که ناشی از تساوی آن دو در انسانیت است، سازگار نیست. این ایراد مبتنیبر تحلیلی است که مبنای تجویز تعدد زوجات را ارضای هوسرانی مرد میداند، در صورتی که تعدد زوجات بر پایه مصالح متعدد فردی و اجتماعی جایز شمرده شده و این جواز، هیچگونه نادیده گرفتن حقوق زن را دربرندارد. بهعلاوه در اسلام بر رعایت حقوق انسانی زن، از جمله رعایت عدالت میان همسران سخت تاکید شده است.
از مهمترین اشکالات درباره تعدد زوجات، این است که تجویز آن موجب گسترش شهوتپرستی است. تأمل در متون اسلامی و سیره پیشوایان نشان میدهد که اسلام در ازدواج اصل را بر تکهمسری استوار کرده زیرا قرآن کریم از تکهمسری حضرت آدم (سوره اعراف آیه 189؛ سوره بقره آیه 35)، حضرت موسی (سوره قصص آیه 29)، حضرت نوح (سوره تحریم آیه 10)، حضرت لوط (سوره تحریم آیه 10)، فرعون (سوره تحریم آیه 11) و ابولهب (سوره لهب آیه 4) یاد کرده است.
پیامبر گرامی اسلام(ص) هم تا وفات خدیجه(س) یعنی تا حدود 50 سالگی، همسری دیگر انتخاب نکرد. ازدواجهای متعدد آن حضرت پس از هجرت به مدینه به دلایل و انگیزههای مختلفی انجام شده از جمله کفالت و سرپرستی برخی از زنان یا فرزندان آنان، اسباب سیاسی، احیای جایگاه زن در جامعه آن روز و آموزش نحوه سلوک و معاشرت با همسر بهطور عملی.
بیشتر همسران آن حضرت کهنسال یا بیوه بودند و در این ازدواجها لذتجویی و شهوترانی نقش نداشته است. حکم جواز ازدواج با بیش از چهار همسر از احکام ویژه آن حضرت (خصایصالنبی) به شمار میرود. همچنین امیرمومنان علیهالسلام در زمان حیات حضرت فاطمه(س) همسری دیگر برنگزید.
تعداد دختران مجرد ۳ برابر آقایان
آمارها نشان میدهد در سال ۹۳ تعداد خانمهای مجرد کشور از تعداد آقایان مجرد بیشتر بود. در سال گذشته ۴۸ درصد خانمهای در سن ازدواج کشور هرگز ازدواج نکردهاند. علیاکبر محزون، مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی سازمان ثبت احوال کشور خردادماه سال گذشته گفته بود: «آقایان در سن ازدواج کشور با طیف سنی ۲۰ تا ۳۴ شامل ۱۲ میلیون و ۷۰ هزار نفر میشوند که از این تعداد پنج میلیون و ۵۷۰ هزار نفر هرگز ازدواج نکردهاند. بنابراین ۴۶ درصد آقایان در سن ازدواج کشور هرگز ازدواج نکردهاند. همچنین خانمهای در سن ازدواج کشور با طیف سنی ۱۵ تا ۲۹ سال شامل ۱۱ میلیون و ۷۹۰ هزار نفر میشوند، از این تعداد پنج میلیون و ۶۷۰ هزار خانم هرگز ازدواج نکردهاند.»
وی با بیان اینکه در مجموع ۱۱ میلیون و ۲۴۰ هزار دختر و پسر مجرد در کشور وجود دارند، افزود: «پنج میلیون و ۵۷۰ نفر از آنها پسر و پنج میلیون و ۶۷۰ نفر نیز دختر در سن ازدواج هستند که این افراد هرگز ازدواج نکردهاند.»
مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی سازمان ثبت احوال با اشاره به اینکه آمار دختران و پسران ازدواج نکرده و در سن متعارف یا همان قبل از تجرد قطعی نشاندهنده آن است که در این آمار دختران از پسران پیشی گرفتهاند، تأکید کرد: «در مجموع یک میلیون و ۳۰۰ هزار دختر و پسر قبل از تجرد قطعی در کشور وجود دارد که ۹۸۰ هزار نفر آن را خانمها و ۳۲۰ هزار نفر را آقایان تشکیل میدهند.»
وی گفت: «آمار دختران و پسران قبل از تجرد قطعی نشان میدهد که شمار دختران در این زمینه سه برابر بیشتر از مردان است.» با این همه ضرورتهای اجتماعی تعدد زوجات را که گاه در جوامع انسانی پدید میآید، نمیتوان نادیده گرفت. اسلام برای این مشکلات خاص چارهای اندیشیده است: تعدد زوجات با رعایت حدود و شرایط معین بهترین راه چاره است.
فرزندان طلاق؛ ماحصل مقوله تعدد زوجات
مصطفی آبروشن، عضو انجمن جامعهشناسی در گفتوگو با «فرهیختگان» با اشاره به مقوله چندهمسری و بحث تعدد زوجات اظهار کرد: «قاطعانه میگویم که با تعدد زوجات هیچگاه خانه و خانوادهای ساخته نمیشود و سوال اصل این است که اگر خانوادهای ساخته شود آن خانواده پایدار است؟» وی افزود: «نسبت به تحقیقاتی که انجام دادم زندگی دومی که برگرفته از تعدد زوجات است بیشتر از دو سال دوام ندارد و تنها ماحصل آن فرزندان طلاق است.»
این جامعهشناس با اشاره به اینکه عنوان میشود مقوله تعدد زوجات راهحلی برای ازدواج دختران با سن بالاست، گفت: «این راهحل منطقی نیست و از کجا میشود تضمین کرد که آقایی که قرار است ازدواج دوم کند تمایل داشته باشد با دختری با سن بالا ازدواج کند؟»
آبروشن تصریح کرد: «قاعدتا دخترانی که در سن بالا هستند و همچنان ازدواج نکردهاند انتظارات بالایی دارند، چنین دختری چگونه میتواند وارد زندگیای که از قبل تشکیل شده است شود و به آرامش برسد؟»
وی با اشاره به عواملی که موجب شده است سن ازدواج بالا رود، گفت: «از مواردی که در بالا رفتن توقعات دختران در ازدواج نقش دارد، میتوان به زیرسازی فرهنگی و مهاجرتهای بیرویه و غیرمعقول اشاره کرد که سبب میشود یک دختر نتواند خودش را بشناسد و به دور از خانواده در شهری زندگی کند و مستقل و افسارگسیخته شود و به کارهایی که در شأن او نیست، روی آورد و سطح توقعات آن بالا رود.»
این جامعهشناس خاطرنشان کرد: «بحثهایی مانند چندهمسری و ازدواج موقت را باید با فرهنگ هر جامعه سنجید و دید که آیا قابل اجرا هست یا نه؛ بهطور مثال برای زن عرب کاملا تعریف شده است که زندگی خود را با وجود زنان دیگر قبل یا بعد از خود شروع کند اما برای زن ایرانی به هیچ عنوان این موضوع قابل پذیرش نیست.»
آبروشن با اشاره به تاثیر قرار گرفتن زن دیگری در کنار زن اول در یک زندگی، گفت: «من بهعنوان یک مرد با بحث چندهمسری مخالف هستم و اعتقاد دارم که این امر سبب نابودی زن ایرانی و کانون خانوادهها میشود.»
چندهمسری مخالف با روح جمعی جامعه است
مریمالسادات ظهوریان، جامعهشناس با اشاره به اینکه آیا ضروری است در این برهه از زمان بحث چندهمسری در جامعه عنوان شود یا خیر، اظهار کرد: «باید ضرورت فعلی جامعه را بررسی کرد و دید که طبق آمارها تعداد دختران مجرد بیشتر است یا پسران مجرد؟»
وی افزود: «آمار کلی جمعیتشناسی میگوید که آمار هنوز به جایی نرسیده که مساله تعدد زوجات را عنوان کنیم و نمیتوان گفت هرچیزی که شرع است حتما باید در جامعه به اجرا برسد.»
این جامعهشناس با اشاره به تنظیم قوانین در جامعه گفت: «قوانین باید براساس روح جمعی باشد و اینکه صرفا بگویم این بحث را اسلام قبول دارد، پس در جامعه اجرا کنیم اشتباه است، ما باید ببینیم که آیا جامعه ما از لحاظ فرهنگی پذیرش دارد؟»
ظهوریان تصریح کرد: «در حال حاضر فرهنگ جامعه ایرانی بحث چندهمسری را برنمیتابد و اصلا به صلاح نیست که بحثهایی مانند چندهمسری و ازدواج موقت را عنوان کنیم و گفتمان ما باید برگرفته از روح جمعی باشد.»
وی با اشاره به ترویج چندهمسری و رفتار آقایان گفت: «ترویج چندهمسری مناسب نیست و نمیتوان تضمین کرد مردان را در ازدواج دوم سوق دهیم به سمت دختران با سن بالا یا خانمهایی که متارکه کردهاند یا خانمهایی که همسرانشان فوت کردهاند.»
این جامعهشناس خاطرنشان کرد: «مناسبات و ارتباط زن و مرد تعریفشده نیست و پرداختن به این مسائل یک تابو است و قاعدتا طبق همین رفتار زن در فرآیند ازدواج منفعل باقی میماند.» ظهوریان با اشاره به سنتهای اشتباهی که در جامعه باب شده است، گفت: «این فرهنگ که همیشه دختر در خانه بماند تا خواستگار به سراغ او بیاید اشتباه است و باید این تابوها را بشکنیم و فرهنگسازی جدید را در ارتباط بین دختر و پسر ایجاد کنیم.»
تناقض آماری که بازی را برهم زده است
اختلاف نظر آمار اعلام شده از سوی منابع آماری سبب شده موافقان و مخالفان بحث تعدد زوجات را به چالش بکشانند. عدهای آمار را بهانه کرده و با این مقوله مخالفت میکنند و عدهای دیگر با تکیه بر همین آمار با مبحث موافقت میکنند.
اما سوال اصلی اینجاست که این موضوع فقط منوط به آمار میشود و دلایل دیگری در اجرا یا عدم اجرای این طرح دخیل نیستند؟
چندی پیش برنامه تلویزیونی به این موضوع پرداخت و موج مخالفتهایی را که اغلب هم افرادی با تفکرات فمینیستی بودند به راه انداخت، سعی کردیم با بهرهگیری از موارد عنوان شده در آن برنامه و همچنین مشاهدات میدانی و گفتوگو با خانوادههایی که با این مقوله مرتبط هستند، بتوانیم به نتیجهگیری بیطرفی به این موضوع نوظهور ولی قدیمی برسیم.
تعدد زوجات هوسرانی نیست
محمدصالح هاشمیگلپایگانی، مسئول موسسه بینش مطهر در گفتوگو با «فرهیختگان» با اشاره به شرع و قانون اظهار کرد: «چرا با چیزی که قانون و شرع است مخالفت میشود و با چیزی که حرام خداست، هیچ برخوردی صورت نمیگیرد.»
وی افزود: «چه عاملی سبب میشود خانوادهها موضوعی مثل بیحجابی را به راحتی قبول کنند و در جامعه هم برخورد خیلی جدی با این مهم رخ ندهد اما با موضوعی مثل تعدد زوجات که شرع خداست، مخالفت کنند؟»
رئیس موسسه بینش مطهر با اشاره به نتایج آخرین سرشماری گفت: «شما آخرین آمار را رصد کنید؛ آمار طلاق و تجرد قطعی دختران در سن بالا در جامعه بیداد میکند و اگر در جامعهای این دو آمار بالا باشد، آن جامعه محکوم به فروپاشی میشود.»
وی با اشاره به ازدواجهای سفید که به تازگی در جامعه رایج شده است، گفت: «آمار ازدواجهای سفید و فسادهای اخلاقی در جامعه بهشدت بالا رفته است، چرا هر وقت که میخواهیم با راه شرعی و قانونی از این فسادها جلوگیری کنیم میگویند الان وقتش نیست و عنوان نکنید؟»
رئیس موسسه بینشمطهر خاطرنشان کرد: «عدهای میگویند یک مرد در صورت ازدواج دوم نمیتواند عدالت را بین زوجین خود برقرار کند، اگر فردی واقعا به خدا ایمان داشته باشد درمییابد که خدا در قرآن فرموده مرد میتواند عدالت را بین زوجین خود برقرار کند و دلایل آنها فقط بهانهجویی است.»
هاشمیگلپایگانی با اشاره به فهم جامعه از مساله تعدد زوجات، گفت: «فهم ما از موضوع اشکال دارد و تعدد زوجات به معنی هوسرانی نیست و میتوان از دلایلی که مرد به ازدواج دوم روی آورد به فرزندآوری بیشتر یا حمایت از یک زن بیسرپرست اشاره کرد.»
وی ادامه داد: «نسلهای قبل که با تفکرات و سنتهای غلط در جامعه سوختند و تلف شدند و اکنون وظیفه رسانه این است که فرهنگسازی را برای نسل جدید آغاز کنند.»
رئیس موسسه بینش مطهر با انتقاد از ترویج باورهای غلط در جامعه، گفت: «تعدد زوجات را در عرف امروز به نحوی عنوان کردند که یعنی این طرح شرعی و قانونی موجب خراب کردن خانوادهها میشود!»
هاشمیگلپایگانی بیان کرد: «عرف باید تغییر کند و ترویج زوجات باید باعث استحکام خانوادهها شود و در نحوه تربیت خود بازنگری داشته باشند.»
وی با اشاره به نیازهای طبیعی انسان گفت: «نیاز جنسی یک نیاز طبیعی در انسان است و اگر از راههای قانونی و شرعی برآورده نشود، موجب فساد میشود، با توجه به آمار دختران مجرد سن بالا و زنان متارکه کرده باید چگونه این نیاز خود را برآورده کنند؟»
رئیس موسسه بینش مطهر در پایان گفت: «اگر بحث فقط برطرف کردن نیاز جنسی باشد زوج ترجیح میدهد به همسر اول خود وفادار بماند یا نهایتا ازدواج موقت را انتخاب کند ولی دلایل چندهمسری بالاتر از نیاز جنسی است که نباید به اشتباه آن را در رده ازدواج موقت قرار داد.»
همسرم با ازدواج دوم من موافق است
در گفتوگو با محمدصالح هاشمیگلپایگانی از او سوال کردیم که آیا همسرتان هم با تفکر شما موافق است و مشکلی با ازدواج دوم شما ندارد؟ او پاسخ داد که خیر اگر نیاز شود همسر من هیچ مخالفتی با ازدواج دومم ندارد!
از او خواستیم تا با همسرش هم صحبت کنیم تا ببینیم حرفهایشان را تایید میکنند یا خیر؟ برخلاف باور ما هاشمیگلپایگانی از این موضوع استقبال کرد و شماره همسر خود را در اختیار ما قرار داد.
زن دوم مانع آرامش زن اول نمیشود
ثمینه وثوقی، مدرس آثار شهید مطهری و همسر محمدصالح هاشمی گلپایگانی رئیس موسسه بینش مطهر در گفتوگو با «فرهیختگان» با اشاره به نحوه شروع زندگی در جامعه امروزی اظهار کرد: «شرایط زندگی در جامعه امروزی به نحوی شده است که اگر زوج بخواهد ازدواج دومی داشته باشد زندگی زن اول به خطر میافتد؛ چراکه زندگی اول را با مشکلات مالی بسیاری شروع کرده و برای تشکیل زندگی دوم مجبور میشود از زندگی اول بزند.»
وی افزود: «متاسفانه عرف جامعه به نحوی تعریف شده است که اگر مردی بخواهد ازدواج دوم داشته باشد برای اینکه بتواند جامعه را قانع کند مجبور میشود زن اول را تخریب کند تا نگاهها و نهیها را از خود بردارد؛ چرا برای حلال خدا باید این همه سختی کشید؟»
این مدرس دانشگاه با اشاره به عرف غلط جامعه در مورد مقوله چندهمسری گفت: «همین نگاههای غلط سبب میشود اگر مردی زندگی دوم را تشکیل داد به ناچار زندگی اول خود را در حاشیه قرار دهد و نتواند به صورت طبیعی هر دو زندگی را با هم داشته باشد.»
وثوقی تصریح کرد: «چرا اوایل انقلاب خانمها خود مشتاق بودند از بین همسران شهدا برای همسر خود زن دومی اختیار کنند و آن زمان این موضوع در جامعه بد و ناشایست نبود اما اکنون که آمار تجرد دختران بالا رفته است اگر این موضوع را عنوان کنیم باید سرزنش شویم!»
وی با اشاره به بررسی رفتار رسانهها در این زمینه گفت: «متاسفانه رسانه ما اطلاعات غلط به مخاطب میدهد و بیشتر فرهنگسازیهای غربیها را به خورد مردم مسلمان ایران میدهد؛ بهطور مثال خانوادهای را نشان میدهد که آقا با چند نفر دوست است و به اصطلاح به این رابطه، رابطه دوستدختر و دوستپسری میگویند و برای خانواده اول آقا هیچ اتفاقی رخ نمیدهد و بسیار هم در آرامش زندگی میکنند اما اگر آقا خانم دومی اختیار کند، فورا زندگی او از هم میپاشد و عنوان میشود که به زن اول ظلم شده است!»
مدرس آثار شهید مطهری با اشاره به سخنان این شهید، گفت: «طبق سخنان شهید مطهری اگر زمانی بین فرد و جامعه تزاحم ایجاد شد باید صلاح جامعه را برگزینیم و در حال حاضر اگر چه برای زنان ایرانی داشتن همسر دوم مردشان در زندگی سخت است، باید برای جلوگیری از فساد با این امر مخالفت نکنند.»
وثوقی در پایان خاطرنشان کرد: «من با ازدواج مجدد همسرم مشکلی ندارم چراکه نظر اسلام است و میدانم که با این ازدواجها از فساد و ازدواجهای سفید در جامعه جلوگیری میشود هرچند این تصمیم برخلاف احساساتم است.»
چه شرایطی در جامعه باید حاکم شود؟
تا به اینجای گزارش سخنان مردان و زنان موافق و مخالف طرح ترویج زوجین را شنیدم و هرکدام برای اثبات حرف خود دلایل جامعهشناسی، روانشناسی و شرعی مختلفی داشتند؛ اما سوال اصلی این است که مقوله تعدد زوجات در چه شرایطی انجام میشود و مرد در این زمان چه وظایفی دارد؟
براساس آخرین آمار تعداد دختران مجرد در سن بالا بیشتر از پسران مجرد است، روستاهایی هستند که مردان آنها برای یافتن شغل به شهرها سفر کرده و دختران این روستاها مجرد ماندهاند، زنانی هستند که یا همسر خود را از دست دادهاند یا متارکه کرده و نیازمند یک سرپرست هستند و...، مسائل مالی و جنسی میتواند زمینهساز فسادهای بسیاری در جامعه شود؛ منطق میگوید ترویج تعدد زوجین با هرکدام از دلایل بالا به صلاح فرد و جامعه است ولی احساس چه میگوید؟
زن ایرانی هیچگاه برای تقسیم کردن همسرش با زنی دیگر نه آموزش دیده و نه تربیت شده است. برای جبران این نقص عاطفی چه نهادها و چه افرادی باید اقدام کنند تا این راهحل خود تبدیل به معضل نشود؟
خداوند در قرآن آورده است که مردان میتوانند زن دوم را اختیار کنند ولی آیا میتوانند به دستور بعدی خداوند یعنی عدالت بین زوجین هم عمل کنند؟
امیدواریم این مقاله گرهی از مشکلات باز کند و بساط فساد و فحشا را را از جامعه برچیند.
* نویسنده : مهسا شمسکلائی روزنامهنگار