حسن حضرتی، دادستان خداآفرین در این باره گفت: «تلفات به صورت یک‌باره بوده و از تاریخ هفتم شهریور سال جاری هیچ‌گونه تلفات دیگری مشاهده نشده است، به همین دلیل در این خصوص پرونده‌ای در دادسرای خداآفرین تشکیل شده و تحقیقات همچنان ادامه دارد و مقرر شد اداره دامپزشکی نمونه‌برداری لازم را انجام دهد و نتیجه قطعی را در اسرع وقت اعلام کند.»
اما آنچه در مورد رود ارس نگران‌کننده شده، این است که کشور ارمنستان تمام پساب کارخانه‌ها و نیروگاه اتمی‌اش را به رود ارس می‌ریزد و همین موضوع باعث آلوده شدن آب و مرگ ماهی‌ها شده است. البته این خبر را اداره حفاظت محیط‌زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی تکذیب کرده و معتقد است که آب ارس عناصر سنگین ندارد و دلیل مرگ ماهی پساب‌های ارمنستان نیست.
با وجود این، احمد بایبوردی، عضو هیات‌علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با «فرهیختگان»، گفت: «سال 1395 جلسه‌ای در دفتر رئیس دانشگاه علوم پزشکی تبریز با حضور تمامی ارگان‌های مسئول رود ارس برگزار شد تا در مورد آلودگی این رود هر کدام از آنها گزارش‌های خود را اعلام کنند. همان سال، سازمان آب و فاضلاب در مطالعات دقیقی که انجام داده بود، اعلام کرد که در بدن ماهی‌ها عناصر سنگین دیده شده و در بررسی آب هم رسوبات عناصر سنگین دیده شده است.»
وی ادامه داد: «متاسفانه از همان سال کاری برای رود ارس انجام نشد و همچنان مشکل ارس روزبه‌روز بدتر شد. اگرچه سازمان آب و فاضلاب تبریز متولی ارس است، هیچ‌پاسخی درباره این موضوع ارائه نکرده.»
بایبوردی افزود: «در بررسی‌های انجام‌شده از ماهی‌های مرده و آب رود ارس به این نتیجه رسیده‌ایم که عفونت و بیماری در این آب وجود ندارد، یعنی سم یا عناصر فلزات سنگین باعث آلودگی و مرگ ماهی‌ها شده است.»
عضو هیات‌علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی تاکید کرد: «دستگاه‌های اندازه‌گیری سم در کشور ما قدیمی است، یعنی نمی‌تواند سم‌های جدید را شناسایی کند. به همین دلیل هرگز نمی‌توانیم متوجه شویم که آلودگی ارس از چه نوع سمی است.»
بایبوردی با بیان اینکه کارخانه‌های ارمنستان تمام پساب خود را به درون ارس می‌ریزند و دلیل اصلی آلودگی ارس همین موضوع است، افزود: «در تفاهمنامه‌ای که وزارت نیروی ایران و ارمنستان با هم امضا کرده‌اند، قرار شد که هیچ‌پسابی به ارس ریخته نشود و این موضوع تا ابتدای سال 2018 باید به پایان برسد، اما متاسفانه فعالیت ارمنستان نشان نمی‌دهد که برای این کار قدمی برداشته باشند. همچنین که شاهد هستیم ارمنستان با ریختن پساب کارخانه‌هایش باعث مرگ ماهی‌های ارس شده است.»
وی تاکید کرد: «موضوع دیگری که در مورد ارمنستان وجود دارد، این است که کارخانه قدیمی نیروگاه اتمی ارمنستان هم می‌تواند یکی از دلایل آلودگی ارس باشد. آنچه در این بین اهمیت دارد، این است که کشور ارمنستان باید برای پساب کارخانه‌ها و نیروگاه اتمی‌اش فکری بکند و آن را به ارس نریزد، چراکه تمام خسارت پساب آنها به کشور ما وارد می‌شود.»
آب ارس مشکلی ندارد
همچنین فریدون آرمانفر، مدیر دفتر محیط‌زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «صحبت‌های زیادی در مورد دلیل مرگ ماهی‌ها اعلام شده است، اما باید بگوییم که نتایج بیش از یک دهه آنالیز ماهیانه آب رودخانه ارس در دو سوی مرز و در ایستگاه‌های 13گانه که با مشارکت اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان و همراهی وزارت امور خارجه صورت می‌گیرد، نشان می‌دهد که پارامترهای کیفی به‌خصوص فلزات سنگین به آب وارد نشده است.»
وی ادامه داد: «بررسی‌ها نشان داده که استانداردهای ملی آب شرب در ارس وجود دارد. در سالیان اخیر به واسطه پیگیری به عمل آمده از سوی وزارت نیرو، سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت امور خارجه و به‌تبع آن احداث سیستم باز چرخانی توسط طرف ارمنی، میزان تخلیه‌های اتفاقی پساب نیز به یک‌سوم سال‌های قبل تقلیل یافته است و این میزان نیز به دلیل ظرفیت بالای رقیق‌سازی رودخانه غالبا در رودخانه قابل ردیابی نبوده است.»
آرمانفر با اشاره به چندین دوره نمونه‌برداری و آنالیز نسوج ماهیان سد خداآفرین از سوی اداره کل شیلات استان، اداره کل حفاظت محیط‌زیست، اداره کل دامپزشکی و سازمان آب، افزود: «وجود هرگونه فلز سنگین در آب‌ها رد می‌شود و اخباری که در این حوزه اعلام شده را تکذیب می‌کنیم.»
مدیر دفتر محیط‌زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی، گفت: «علت مرگ‌ومیر اخیر ماهیان در پایین‌دست سد خداآفرین به دلیل تخلیه پساب‌های فرامرزی را رد می‌کنیم، چراکه کارشناسان اعلام کرده‌اند دلیل تلف شدن ماهیان در این بازه از رودخانه حکایت از دخالت عوامل فیزیکی چون استفاده از مواد انفجاری، انرژی ولتاژ قوی یا احتمالا تلاطم اتفاقی آب و افزایش کدورت در آن است؛ البته علت دقیق آن بعد از بررسی‌ها اعلام خواهد شد.»
وی تاکید کرد: «استناد به یک شیت آنالیز تاریخ گذشته بدون ذکر نام آزمایشگاه مرجع فاقد وجاهت علمی است. همچنین فلزات سنگین در غلظت حتی دو یا سه برابر حد استاندارد نیز سبب مسمومیت ناگهانی و مرگ‌ومیر آبزیان نمی‌شوند و تنها برخی از آنها در نسوج انباشت می‌شوند که این موضوع نیز در سوابق آنالیزهای ردیابی نشده است.»
آلودگی سابقه‌دار
اواخر سال 93 معاون سیاسی و امنیتی استاندار آذربایجان شرقی از آلودگی آب رودخانه ارس بر اثر نشت پساب کارخانه مس کشور ارمنستان ابراز نگرانی کرده بود. در همان دوران هیات‌رئیسه فراکسیون محیط‌زیست مجلس نیز با اعلام این خبر مبنی‌بر آلوده شدن آب رودخانه مرزی ارس که در مرز کشورهای ایران، آذربایجان و ارمنستان جریان دارد، در مورد آثار ناشی از این آلودگی هشدار داده بود؛ صحبت از ورود پساب‌های صنعتی کارخانه‌های آلومینیوم و مس ارمنستان و نیز پساب حاوی رادیواکتیو نیروگاه اتمی «متسامور» ارمنستان به‌عنوان خطرناک‌ترین نیروگاه اتمی جهان بود.
این نیروگاه اتمی حتی از نیروگاه اتمی فوکوشیما نیز خطرناک‌تر اعلام شده بود، به‌طوری که ترکیه موضوع تعطیل کردن این نیروگاه را از مراجع بین‌المللی پیگیری می‌کند و بیشتر از هر کشوری نگران خطرات ناشی از نیروگاه متسامور است. قرار گرفتن این نیروگاه اتمی هسته‌ای در 16 کیلومتری مرز ترکیه و قرار گرفتن این نیروگاه در منطقه زلزله‌خیز، موجب واکنش مقامات ترکیه در این رابطه شده است، به‌طوری که ترک‌ها معتقدند این نیروگاه حتی در 40 سال پیش نیز بر اساس استانداردهای مدرن روز ساخته نشده است.
آلودگی آب رود ارس از سوی پساب‌های کارخانه‌های آلومینیوم و رادیواکتیو متسامور ارمنستان تقریبا سه سالی است که قرار است از سوی دولت پیگیری شود و به گفته سیدرضا موسوی، مدیرکل سابق اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اردبیل این موضوع در حوزه روابط بین‌الملل و دستگاه دیپلماسی است و باید در پیگیری این موضوع از ظرفیت وزارت خارجه استفاده شود و سازمان حفاظت محیط‌زیست به شکل مستقیم توانایی ورود به این موضوع را ندارد.
رود ارس، رودی بین مرز سه کشور است و از سه استان کشور نیز عبور می‌کند؛ رودخانه‌ای که آب شرب بیش از 350 هزار نفر از مردم استان اردبیل را تامین می‌کند و همچنین بخش قابل توجهی از کشاورزی شمال این استان وابسته به این رودخانه است.
* نویسنده : مطهره واعظی‌پور خبرنگار