قسمتی از الواح گلی تخت جمشید، که در حفاری های مشترک ایران و موسسه شرق شناسی شیکاگو کشف شد، به منظور انجام تحقیقات علمی به صورت موقت به این موسسه امانت داده شد اما با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، دولت آمریکا مانع از استرداد آنها شد. بالاخره پس از ده‌ها سال رایزنی، 3505 قطعه از این الواح در پنجمین استرداد و در 30 شهریورماه به ایران برگردانده شدند. الواح بازگشته به ایران چه مسیری را طی کرده‌اند؟

35 سال پیش به تاریخ هفتم تیرماه سال 1366؛ نقاط پرازدحام شهر سردشت بمباران شیمیایی شد. در این روز سردشت از جانب نیروی‌هوایی رژیم بعث موردحمله قرار گرفت و هفت بمب خردل به این منطقه برخورد کرد که دوتای آنها در بازار شهر، دو بمب دیگر در منطقه مسکونی و سه بمب هم به باغ‌های اطراف این شهر اصابت کرد. بعد از شنیدن صدای مهیب و پخش‌شدن دود و گردوخاک در هوا، صدای عده‌ای دیگر شنیده نشد و تعدادی دیگر گریه می‌کردند و جیغ می‌کشیدند. در این شهر 12هزار نفر زندگی می‌کردند که 110 نفر از آنها که افراد غیرنظامی بودند بلافاصله به شهادت رسیدند و بیش از هشت‌هزار نفر هم دچار عوارض شیمیایی شدند.

جالب است که وقتی از حاج‌شیخ پرسیدم حالا نسبت میان این نظر اکید و اخیر شما درباره آقای‌خمینی با آن مباحث عقایدی که داریم، چه می‌شود؟ ایشان لبخندی زده و فرمودند آنها به‌جای خود، اما این بحث دیگری است. این سید چون هوای نفس ندارد، امروز رئیس اسلامیان است. نظریات فلسفی ایشان هم مبنای فقه و اصول‌شان نیست.

مردم ایران دیگر عادت کرده‌اند هر زمان صحبت از مذاکرات شد ناخودآگاه صنعت هسته‌ای را در ذهن‌شان تداعی کنند.

هایزر عملکرد یک‌ماهه خود در ایران را در کتابش این‌گونه جمع‌بندی می‌کند: «من ماندن فرماندهان ارتش در داخل ایران را تضمین کرده و سازمان ارتش را منسجم نگه داشته بودم تا آنجا که توانسته بودم با توجه به سنت وفاداری عمیق فرماندهان ارتش به شاه، آنها را وادار به حمایت از رئیس غیرنظامی دولت بختیار کنم. فرماندهان ارتش را ترغیب کرده بودم که طرح‌های لازم برای کودتا را تهیه کنند. آن طرح‌ها تهیه شده بود.»

با درگذشت مرحوم آیت‌الله بروجردی دو مساله به‌صورت جدی خود را در فضای سیاسی کشور نشان داد. اول آنکه حاکمیت پهلوی فرصت پیدا کرد و به تصویب قوانین و لوایح مدنظر خود مانند اصلاحات ارضی که در زمان حیات مرحوم بروجردی، با مخالفت وی روبه‌رو شده بود، پرداخت. دومین موضوع مورد بحث، مساله مرجعیت شیعیان پس از ارتحال آیت‌الله بروجردی و نوع مواجهه مراجع با حکومت پهلوی بود.

مقاله توهین‌آمیز «ایران و استعمار سرخ و سیاه» که 17 دی‌ماه 56 در روزنامه اطلاعات منتشر شد، یکی از اصلی‌ترین دلایل اوج‌گیری انقلاب و غلیان احساسات مردمی علیه سلطنت پهلوی بود‌.

در قرآن‌کریم در زیر واژه اسلام، ما به دو گونه اسلام برخورد می‌کنیم و به‌دنبال آن در جامعه خودمان هم به یک گونه سوم... برای اینکه با اسلام آشناتر شویم، چه بهتر که بازتعریف اسلام را از خود قرآن بگیریم. کلمه اسلام در زبان عربی ازقبیل کلمه تسلیم و استسلام است. اسلام، تسلیم و استسلام یعنی چیزی را پذیرابودن بی‌آنکه دربرابر آن مقاومت و حساسیت منفی داشته باشیم؛ پذیرش کامل، بی‌چون و چرا و بدون مقاومت؛ این می‌شود معنی اسلام.

هنگامی‌که مذاکره میان نمایندگان ایران و آمریکا به‌گونه‌ای غیرمستقیم و ‌با میانجیگری الجزایر ‌آغاز شد؛ هنگامی که قطعنامه مجلس از طریق میانجی‌های الجزایری دراختیار دولت آمریکا قرار گرفت، کارتر رئیس‌جمهور آمریکا با پذیرش کلی اصل آن، پیشنهادهایی را در این زمینه ارائه داد که متن آن در مجموعه صورت‌جلسات مذاکرات گروه ایرانی وجود دارد.

محمدرضا پهلوی خود را اساسا مالک تمام ایران می‌دانست. وقتی سند کاخ رامسر و کاخ نیاوران را به نام محمدرضا پهلوی زدند و آن را به او تحویل دادند، او سندها را پرت می‌کند و می‌گوید من نیازی به اینها ندارم، کل ایران مال من است.

کارتر در انتخابات ریاست‌جمهوری 1976 آمریکا طراحی سیاست‌خارجی خود را بر محور «حقوق بشر» اعلام کرده بود و با همین شعار توانست در آن انتخابات به پیروزی برسد و پس از آن اعلام کرد کشورهای ناقض حقوق بشر شامل کمک‌های آمریکا نخواهند شد و در این میان حکومت پهلوی در ایران یکی از کشورهای متهم به نقض حقوق بشر به‌واسطه بسته بودن فضای سیاسی و سرکوب مخالفان بود.

در جامعه‌ ایران تحت حاکمیت پهلوی دوم، شاهد این هستیم که امور کشور به‌طور کامل در دست خاندان پهلوی است. این خاندان وابسته به دربار، خود به چند طبقه تقسیم می‌شوند. یک طبقه از خاندان دربار، خاندان سلطنتی هستند. چیزی حدود 60 نفر هستند که درواقع هم جزء دربار هستند و هم به خاندان پهلوی وابستگی نَسَبی دارند.

رژیم پهلوی در ابتدا سعی کرد یک طبقه متوسط فربه خلق کند تا مانند مباشرانی که اربابان در مقابل رعیت می‌گماشتند عمل کنند. ولی از آنجا ‌که سلطنت موروثی یک نظام ظالمانه است نارضایتی در همین طبقات شکل گرفت، چنانچه ارتشی که مهم‌ترین رکن رژیم بود به‌سرعت به صف انقلاب پیوست.

بعد دیگر جنایت پهلوی در زندان‌ها اتفاق می‌افتاد. مبارزانی که زیر شکنجه‌ها کشته می‌شدند و جنازه‌های آنها مخفیانه دفن می‌شد و آمار درستی هیچ‌وقت از آن بیرون نیامد.

رضاخان برای حفظ قدرت خود، دوست و دشمن را از صحنه خارج کرد تا تهدیدی برای قدرت او وجود نداشته باشد؛ احساس خطری که محمدرضا پهلوی هم نسبت به فرزندش پیدا کرده بود.