فرهیختگان : شرکتهای دانش‌بنیان در برنامه پنجم توسعه با ایجاد معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به‌صورت قانونی فعالیت خود را آغاز کردند. تا پیش از ایجاد معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، بسیاری از شرکتها به‌صورت دانش‌بنیان فعالیت می‌کردند و محصولات تولیدی آنها بر پایه علم و دانش و تکنولوژی‌های های‌تک بود، اما عموما این شرکتها به‌صورت پراکنده و ناشناخته فعالیت می‌کردند، اما با ایجاد معاونت علمی و فناوری زمینه انسجام و شناخت هرچه بیشتر شرکتهای دانش‌بنیان فراهم شد و شرکتهایی که محصولات دانش‌بنیان تولید می‌کردند زیر چتر حمایتی این معاونت قرار گرفتند. از سوی دیگر بسیاری از شرکتهایی که دانش‌بنیان نبودند نیز به‌دلیل حمایت‌هایی که از سوی معاونت می‌شد، کوشیدند تولیدات خود را به سطحی از دانش و فناوری مجهز کنند تا به جرگه شرکتهای دانش‌بنیان وارد شوند. برای رسیدن به این هدف، طبیعتا یک شرکت تولیدکننده فعال در حوزه‌های مختلف اعم از صنعتی، پزشکی، آی‌تی و... باید از معیارهایی که در تعریف یک شرکت دانش‌بنیان، از سوی معاونت ارائه می‌شود، برخوردار باشد. این معیارها توسط کارشناسان و متخصصان معاونت علمی و فناوری تعیین می‌شود که صاحبان شرکتهای غیردانش‌بنیان باید برای اخذ تاییدیه دانش‌بنیان، خود را به معیارهای تعیین‌شده برسانند.
ارزیابی شرکتها، بدون هزینه
یک شرکت، برای آنکه بتواند یک شرکت دانش‌بنیان باشد، ابتدا باید با ورود به سامانه کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکتها و موسسات دانش‌بنیان و نظارت بر اجرا، آییننامهها و قوانین مندرج در سامانه را مطالعه و درصورت دارابودن شرایط مندرج در آییننامهها، در این سامانه ثبت‌نام کند. نکته قابل‌توجه این است که پیش از ثبت‌نام در کارگروه ارزیابی و تشخیص، شرکتها و موسسات باید در اداره‌کل ثبت شرکتهای سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ثبت شده باشند. شرکتهای متقاضی پس از تولید کالاها و خدمات دانش‌بنیان یا ارائه نمونه آزمایشگاهی (برای شرکتهای نوپا)، برمبنای آیین‌‌نامه مصوب کارگروه، ارزیابی می‌شوند و برای یک مدت محدود میتوانند از تسهیلات و مزایای قانونی استفاده کنند، اما برای تمدید زمان استفاده از مزایای قانونی، باید دوباره ارزیابی شوند. نکته مهم این است که انجام فرایند ارزیابی و تایید صلاحیت شركت‌‌ها، مستلزم پرداخت هزینه‌ای نیست. این موضوع به وضوح در سامانه معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری عنوان شده است؛ درواقع با توجه به رسالت معاونت علمی درراستای حمایت از شرکتهای دانش‌بنیان، همه هزینه‌های ارزیابی شرکتهای دانش‌بنیان از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تامین می‌شود و شرکتهای متقاضی هیچ هزینه‌ای را به کارگزاران ارزیابی پرداخت نمی‌کنند.
بازهم پای دلالان در میان است!
شاید عنوان کردن این موضوع که پای دلالان به زیست‌بوم فناوری کشور نیز باز شده است، کمی دور از ذهن باشد. اما چندی پیش مسئول یک تیم طراح که به‌تازگی نرم‌افزاری در حوزه خدمات بانکی طراحی کرده است، در گفت‌‌وگو با «فرهیختگان» موضوعی را مطرح کرد که به نظر می‌رسد غفلت از آن، در آینده‌ای نزدیک میتواند برای شرکتهای نوپا خطر جدی بههمراه داشته باشد که می‌خواهند به‌سمت دانش‌بنیان شدن حرکت کنند.سال‌هاست که شرکتها و موسسات مختلفی در قالب موسسات مشاوره، به شرکتهایی که در زمینه فعالیت خود نیاز به مشاوره دارند، این خدمات را ارائه می‌دهند. برای مثال موسسات بازرگانی با ارائه مشاورههای گوناگون در زمینه تجارت داخلی و خارجی، به افراد یا شرکتهایی که می‌خواهند در این حوزه فعالیت کنند، با دریافت مبالغی مشاوره ارائه می‌دهند. نمونه دیگر این موسسات، مشاورههای کنکور است که معمولا برای انتخاب‌رشته پذیرفته‌شدگان مرحله اول کنکور سراسری، با دریافت مبلغی به آنها خدمات مشاوره می‌دهند. این مشاوره‌ها در زمینه ثبت شرکتها نیز وجود دارد و برای مثال افرادی که تصمیم به تاسیس یک شرکت (در هر زمینه‌ای) داشته باشند، میتوانند برای کاهش ضریب خطاهای خود از مشاورههای موسسات ارائه‌دهنده مشاوره استفاده کنند.طبیعتا این امکان برای شرکتهایی که متقاضی دریافت تاییدیه‌های دانش‌بنیان هستند نیز وجود دارد. به‌عبارت دیگر، در سال‌های اخیر که شرکتهای دانش‌بنیان با حمایت معاونت علمی و فناوری فعال‌تر شده‌اند، تقاضا برای دانش‌بنیان شدن شرکتها نیز افزایش یافته است. در این میان بدیهی است که شرکتهای متقاضی برای ورود به فرآیند ارزیابی، نیاز به اطلاعاتی دارند تا به‌درستی وارد این مسیر شوند. لذا شرکتهایی وجود دارند که با ارائه مشاوره میتوانند به شرکتهای متقاضی برای ورود به فرآیند دانش‌بنیان شدن، کمک کنند. اما این، بدان معنا نیست که شرکتهای مشاور میتوانند با دریافت مبلغی، کل فرآیند ارزیابی تا اخذ تاییدیه دانش‌بنیان را انجام دهند. باوجوداین درحال‌حاضر، تبلیغات فراوانی در سایت‌های مختلف اینترنتی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی موسسات مشاوره، علاوه‌بر ارائه خدمات مشاوره، با دریافت مبالغی بعضا هنگفت، فرآیند اخذ امتیاز دانش‌بنیان را برای شرکتهای متقاضی این تاییدیه طی می‌کنند.
یک‌ماهه دانش‌بنیان شوید!
برای دریافت اطلاعاتی از چگونگی روند دریافت تاییدیه دانش‌بنیان، به‌ناچار در نقش منشی یک شرکت طراح اپلیکیشن، با یکی از شرکتهایی که در زمینه اخذ تاییدیه دانش‌بنیان فعالیت می‌کند، تماس گرفتیم. در سایت شرکت مذکور، فهرستی طولانی از اسامی مشاوران، بههمراه شماره تلفن آنها درج شده بود. یکی از شماره‌ها را انتخاب کرده و تماس گرفتم. خانمی در پاسخ به سوال من که پرسیدم برای ورود به فرآیند ارزیابی شرکت چه مراحل و اقداماتی باید انجام شود؟ توضیح داد: «در وهله نخست باید شرکت متقاضی، واجد شرایط دانش‌بنیان شدن باشد. در این صورت مدارک ثبتی، همچنین مدرک ثبت نوآوری و خلاقیت شرکت را در اختیار ما قرار می‌دهید. پس از آن و طبق قراردادی که فی‌مابین منعقد می‌شود، در مدت کاری حدود یک ماه اقدامات لازم برای کسب تاییدیه دانش‌بنیان توسط شرکت ما انجام می‌شود.»
پرسیدم آیا تضمینی بابت گرفتن تاییدیه دانش‌بنیان ارائه می‌شود؟ پاسخ داد: «ارائه تضمین معمولا پس از مشاهده و بررسی مدارک و درصورت ضرورت، به متقاضی داده می‌شود. اگر تیم ارزیاب به این نتیجه برسد که نیازی به ارائه تضمین به متقاضی نیست، طبیعتا تضمینی داده نمی‌شود.»سوال کردم چه هزینه‌ای بابت انجام فرآیند اخذ تاییدیه دانش‌بنیان دریافت می‌کنید؟ جواب داد: «به‌طور معمول شرکت متقاضی، مبلغی را بابت پیش‌پرداخت می‌پردازد و پس از شروع مراحل اخذ تاییدیه، متقاضی باید پس از پایان هر مرحله، هزینه‌ای را به شرکت بپردازد. به‌طورکلی هزینه دریافت تاییدیه دانش‌بنیان برای شرکت متقاضی، بسته به نوع فعالیتی که انجام می‌دهد، متفاوت است. دانش‌بنیان شدن یک شرکت آی‌تی که یک اپلیکیشن خدمات‌رسان را طراحی کرده است، معمولا معادل دو تا سه میلیون تومان هزینه دارد.»
70 تا 100 میلیون بدهید، دانش‌بنیان شوید!
کنکاش درمورد شرکتهایی که مدعی هستند با دریافت مبلغی، صفر تا صد فرآیند دانش‌بنیان‌شدن یک شرکت را انجام می‌دهند به اینجا رسید که به پیشنهاد یکی از فعالان زیست‌بوم فناوری، عبارت «دانش‌بنیان تضمینی» را در مرورگر اینترنت جست‌وجو کردم. در پاسخ، تعداد زیادی از شرکتها با نام‌‌ها و نشان‌‌های متفاوت و با عناوین مختلفی مانند «ثبت شرکت دانش‌بنیان تضمینی با کمترین هزینه» در صفحه نمایش نشان داده شد. برای انتخاب یکی از لینک‌های ارائه‌شده مشغول خواندن کلیدواژه‌ها شدم که در کمال تعجب به سایت «دیوار» برخوردم. معتقدم دانش‌بنیان‌شدن، آن هم از مسیر سایت دیوار، عملا یک فرآیند عجیب و تقریبا غیرممکن است، اما باوجوداین، با یک کلیک، سایت دیوار را انتخاب کردم. عجیب‌تر این بود که عبارت‌هایی مانند «اخذ امتیاز دانش‌بنیان و استفاده از تسهیلات» یا «ثبت اختراع، اخذ پروانه دانش‌بنیان» جزء مواردی بود که تبلیغات آن در سایت دیوار وجود داشت. در یکی از آگهی‌های منتشرشده، شماره تلفن همراهی درج و در بخش توضیحات آگهی نوشته شده بود: «کلیه خدمات جهت اخذ امتیاز دانش‌بنیان برای شرکتها و موسسات بههمراه طرح‌های اختراعی و دارای توجیه اقتصادی بسیار بالا انجام می‌پذیرد. ثبت اختراع و پتنت به نام شرکت یا نماینده آن صورت می‌پذیرد و تمامی هزینه‌ها بعد از اخذ امتیاز دانش‌بنیان دریافت می‌شود.
همچنین کلیه توجیهات و خدمات جهت استفاده از مزایا پس از اخذ امتیاز صورت می‌پذیرد.» جالب‌تر اینکه فرد مذکور برای جلب‌توجه متقاضیان، توضیحاتی درمورد مزایای دانش‌بنیان شدن ازجمله معاف از مالیات، معاف از گمرک یا دریافت وام‌های بدون سقف با کارمزد چهار، 10 و 12درصد و با تنفس تا پنج سال بسته و مواردی از این قبیل را ذکر کرده است. در پایان هم ذکر شده که «مشاوره به جهت برخورداری از تسهیلات برای دانش‌بنیان‌های موجود انجام می‌شود.» برای آگاهی از چندوچون این ماجرا، با شماره تلفنی تماس گرفتم. مرد جوانی پاسخ داد. پس از معرفی، سوالاتی را درمورد نحوه ورود به فرآیند دانش‌بنیان شدن مطرح کردم. با بیان شیوایی در پاسخ به سوالاتم توضیحات مفصلی داد و گفت: «روند همکاری به این صورت است که قراردادی فی‌مابین متقاضی و من بسته می‌شود اما ریالی بابت هزینه ارائه خدمات تا زمان اخذ امتیاز دانش‌بنیان از متقاضی دریافت نمی‌شود. حتی تمام هزینه‌های احتمالی نیز که ممکن است در طول این فرآیند صرف شود، به حساب من است. پس از عقد قرارداد دو راه پیش‌روی متقاضی است؛ یکی اینکه متقاضی در هر مرحله‌ای از این فرآیند که تمایل داشت، میتواند ادامه مسیر را خود به‌عهده بگیرد. حالت دوم اینکه من می‌توانم به‌عنوان مشاور فنی و حقوقی با متقاضی قرارداد بسته و پس از آن کافی است متقاضی نیاز به هرکدام از تسهیلات را اعلام کند تا تسهیلات را برای او دریافت کنم. حقیقت این است که دریافت تسهیلات دانش‌بنیان بسیار مشکل‌تر از فرآیند دانش‌بنیان شدن است؛ بنابراین روند هزینه این فرآیند برای شرکتهای عادی و صنعتی حداقل 100 میلیون تومان و برای شرکتهای آی‌تی با 30 میلیون تومان تخفیف، 70 میلیون تومان است.» وی در ادامه و در نکوهش و مذمت موسسات حقوقی که در تهران فعالیت می‌کنند و به گفته او به ظاهر معتبر هستند نیز هشدارهایی به من داد و گفت: «دانش‌بنیان شدن یک روند حقوقی نیست بلکه یک فرآیند فنی است که نیاز به تخصص خاص دارد و موسسات حقوقی توانایی انجام آن را ندارند و تضمینی را هم که ارائه می‌کنند، اعتبار چندانی ندارد. این موسسات معمولا از جلسه عقد قرارداد، حدود 70 تا 80درصد قرارداد را از متقاضی دریافت می‌کنند و تضمین می‌دهند. اما اگر درنهایت موسسه موفق به اخذ امتیاز دانش‌بنیان نشد، شکایت از یک شرکت حقوقی به نتیجه‌ای نمی‌رسد.
چرا معاونت پاسخگو نیست؟
قطعا سوالات فراوانی ذهن خواننده این گزارش را به خود مشغول می‌کند؛ اینکه چرا پای دلالان و واسطه‌گران به زیست‌بوم فناوری کشور باز شده است؟ آیا نظارتی بر عملکرد دلالان این حوزه وجود ندارد؟ درست است که برخورداری از امتیاز دانش‌بنیان برای یک شرکت، مزایای فراوانی بههمراه دارد اما اگر قرار است ارزیابی این شرکتها، از طریق کارگروه ارزیابی و تشخیص معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به‌صورت رایگان انجام شود، دلالانی که برای اخذ این امتیاز، حداقل 100 میلیون تومان از شرکت متقاضی دریافت و ادعا می‌کنند ظرف یک تا دو ماه امتیاز دانش‌بنیان را دریافت می‌کنند، از چه طریقی به این فرآیند وارد می‌شوند؟ این سوالات و سوالات متعدد دیگر ما را بر آن داشت تا برای یافتن پاسخ آن، موضوع را از طریق کارگروه ارزیابی معاونت پیگیری کنیم، اما تماس‌های مکرر ما طی دو روز کاری به هیچ نتیجه‌ای نرسید و هیچ‌یک از کارشناسان معاونت پاسخ تماس‌های مکرر خبرنگار «فرهیختگان» را ندادند.
نمونه‌ای از قرار داد اخذ امتیاز دانش بنیان توسط یک شخص حقیقی
