نویسنده: مهدی عبداللهی، روزنامه نگار/در دهه‌های اخیر با ورود اینترنت به فضای زندگی بشر، ده‌ها واژه همچون عصر اطلاعات، عصر رایانه، عصر دیجیتال، عصر سرعت و... برای توصیف سرعت چشمگیر تحولات بیان شده است. یکی از کارکردهای این فضای جدید که حول محور اینترنت ساخته و پرداخته شده، کارکرد آن در تسریع تجارت است. براساس برآوردهای بین‌المللی، در سال 2018 ارزش تجارت الکترونیک در جهان حدود 1.8هزار میلیارد دلار بوده که چین با 630 میلیارد دلار در رتبه اول، آمریکا با 501 میلیارد دلار در رتبه دوم و انگلیس نیز با 86 میلیارد دلار در رتبه سوم قرار دارند.اما از سطح بین‌المللی که بگذریم، پس از گرانی و سهمیه‌بندی بنزین طی چند روزی که اینترنت بین‌الملل در کشورمان قطع شد، ارقام متناقض و اغلب عجیب و غریبی از زیان کسب‌وکارهای الکترونیکی و اینترنتی از سوی برخی رسانه‌ها و فعالان اقتصادی بیان شد؛ ارقامی که از 400 میلیون دلار گرفته تا 1.5 میلیارد دلار نیز ذکر می‌شد. نمی‌توان صحت و سقم ارقام مذکور را از این منظر که از سوی مراجع دولتی و براساس برآوردهای دقیق بیان نشده، تایید کرد اما در کشورمان نهاد دولتی به نام مرکز توسعه تجارت الکترونیکی (زیرنظر وزارت صمت) سالانه گزارشی تحت‌عنوان «گزارش تجارت الکترونیکی» منتشر می‌کند که در گزارش سال 97 این مرکز، ارزش تجارت الکترونیک ایران بیش از 208هزار میلیارد تومان (معادل 46 درصد کل بودجه عمومی کشور در سال گذشته) محاسبه شده است. در گزارش تجارت الکترونیکی سال 97 به جز گردش مالی 208 هزار میلیارد تومانی که رقم قابل‌توجهی در اقتصاد ایران است، نکات جالب‌توجه دیگری نیز وجود دارد، ازجمله اینکه در سال گذشته حدود 270 هزار کسب‌وکار شناسایی شده‌اند که تبادل کالا و خدمات خود را در فضای اینترنت انجام می‌دهند، همچنین تا پایان سال گذشته تعداد شاغلان حوزه تجارت الکترونیک 1.3 میلیون نفر بوده، 98 درصد سرمایه‌گذاری‌ها مربوط به بخش خصوصی و 36 درصد کسب‌وکارهای این حوزه مربوط به کسب‌وکارهای خانگی است.در کنار آمارهای مرکز توسعه تجارت الکترونیکی که در ادامه به‌طور مفصل به آنها پرداخته‌ایم، اخیرا فروشگاه اینترنتی دیجی‌کالا نیز که از بزرگ‌ترین فروشگاه‌های آنلاین کشور است، آمارهای جالب‌توجهی از عملکرد خود در نیمه اول سال جاری منتشر کرده است. ازجمله اینکه در سال 97 و نیمه اول سال جاری ایرانیان اقبال گسترده‌ای به خرید کالاهای ساخت داخل نشان داده‌اند، به‌طوری که از کل کالاهای به فروش رسیده فروشگاه دیجی‌کالا در نیمه اول سال جاری، حدود 68 درصد این کالاها مربوط به برندهای ایرانی است، درحالی که این میزان در نیمه اول سال 96 حدود 40 درصد بوده است. همچنین از نکات قابل‌تامل این گزارش، سبقت برندهای ایرانی در حوزه لوازم خانگی و کالاهای دیجیتال از برندهایی همچون LG و سامسونگ است که خود سال‌ها بر بازار ایران مسلط بوده‌اند. به نظر می‌رسد این نهضت خرید کالای ایرانی که اخیرا به بار نشسته را نباید به پای سیاست‌های حمایتی دولت گذاشت، چراکه اولا این اتفاق از سویی به جهت اعتمادی است که برخی برندهای ایرانی با سرمایه‌گذاری در حوزه تحقیق و توسعه و افزایش کیفیت کالا کسب کرده‌اند و ثانیا اتفاق اخیر بی‌ربط با التهابات نرخ ارز نیست که قیمت کالاهای ایرانی را به‌صرفه‌تر از کالاهای وارداتی کرده است.
تجارت الکترونیک ایران بالاتر از ترکیه و عربستان
قبل از پرداختن به جایگاه جهانی ایران در حوزه تجارت الکترونیک لازم به ذکر است تجارت الکترونیک (E-Commerce) و کسب‌وکارهای اینترنتی (E-Business) با وجود تشابه کارکردی، دو واژه کاملا متفاوت هستند که در برخی گزارش‌ها، مقالات و مراجع مکتوب و غیرمکتوب به اشتباه به جای یکدیگر به کار گرفته می‌شوند، به‌طوری که براساس تعاریف، انجام تمام فعالیت‌های تجاری اعم از فرآیند خرید، فروش یا تبادل محصولات، خدمات و اطلاعات از طریق شبکه‌های کامپیوتری و اینترنت تحت‌عنوان تجارت الکترونیکی شناخته می‌شود. همچنین کسب‌وکار اینترنتی را به نوعی از کسب‌وکارها می‌گویند که فعالیت آنها روی اینترنت و مبتنی‌بر پتانسیل‌های اینترنت است. این کسب‌وکار دو ویژگی منحصربه‌فرد دارد که شامل: 1- ایده کسب‌وکار بر قابلیت‌ها و امکانات اینترنت استوار است و بدون آن ادامه کاسبی میسر نیست و 2- تمام (یا عمده) فعالیت شرکت روی اینترنت انجام می‌شود.به عبارتی دیگر در تجارت الکترونیک کالا یا خدمات تولیدی بدون اینترنت هم تولید می‌شوند و درنهایت برای تبادل و فروش از اینترنت استفاده می‌کنند و اگر اینترنت هم نبود به صورت فیزیکی انجام می‌شوند اما انجام کسب‌وکارهای اینترنتی بدون اینترنت بی‌مفهوم است.برای ارزیابی میزان توسعه تجارت الکترونیک آنکتاد (UNCTAD) مخفف کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد میزان آمادگی 152 اقتصاد جهانی در سال 2019 را رتبه‌بندی کرده است. در این رتبه‌بندی آنکتاد از چهار شاخص 1- درصد کاربران اینترنت از کل جمعیت کشور، 2- دارا بودن حساب در یک نهاد مالی یا استفاده از خدمات مالی مبتنی‌بر موبایل، 3- قابلیت اطمینان سیستم پستی و 4- سرورهای اینترنتی ایمن (به ازای هر یک میلیون نفر) برای رتبه‌بندی کشورهای جهان استفاده کرده است که ایران در سطح منطقه پس از کشور امارات رتبه دوم منطقه (بالاتر از کشورهای ترکیه و عربستان سعودی) و رتبه 42 جهان را در اختیار دارد. براساس این گزارش، امتیاز ایران در شاخص کل (مجموع چهار شاخص) 76.9 و در زیرشاخص‌های درصد کاربران اینترنتی 70 درصد، در شاخص دارندگان حساب آنلاین 94، در شاخص سرورهای امن 56 و در قابلیت اطمینان پستی 88 است.
208 هزار میلیارد گردش مالی تجارت الکترونیکی ایران
میزان گردش مالی یکی از شاخص‌هایی است که می‌تواند اهمیت تجارت الکترونیکی و کسب‌وکارهای اینترنتی را نشان دهد. در این زمینه طبق گزارش عملکرد تجارت الکترونیکی ایران، سال گذشته مجموع ارزش گردش مالی حوزه تجارت الکترونیکی کشور بیش از 208 هزار میلیارد تومان بوده که این میزان نسبت به گردش مالی 159 هزار میلیارد تومانی سال 96، حدود 30.5 درصد رشد نشان می‌دهد. برای درک دقیق‌تر میزان گردش مالی این حوزه کافی است بدانیم گردش مالی 208 هزار میلیارد تومانی تجارت الکترونیک ایران معادل 46 درصد کل بودجه عمومی 448 هزار میلیارد تومانی کشور در سال 97 است.
38 هزار میلیارد تومان ارزش معاملات الکترونیکی دولت
ازجمله بخش‌هایی که گزارش وزارت صمت از تجارت الکترونیکی آمده، داده‌های آماری مربوط به تجارت الکترونیکی بخش دولتی است. در این گزارش که ارقام آن از سامانه تدارکات الکترونیکی دولت استخراج شده، به آمار و ارقام بخشی از ثبت خرید و سفارش دستگاه‌ها و شرکت‌های دولتی، مزایده‌ها و مناقصات دولتی اشاره شده که نشان می‌دهد طی سال 1397 مجموع ارزش سفارش خرید ثبت‌شده، مزایده‌ها و مناقصات دولتی برابر با 38 هزار و 445 میلیارد تومان است که این میزان نسبت به مدت مشابه در سال 96 رشد 63 درصدی دارد. طبق این آمار در سال 97 تعداد 122 هزار و 365 سفارش خرید ثبت شده که نسبت به سال قبل با رشد 247 درصدی همراه بوده است. مطابق این آمار تعداد مزایده‌های منتشرشده توسط دولت در سال 97 حدود 33 هزار و 979 مزایده بوده که به نسبت سال قبل رشد 29 درصدی داشته است. همچنین تعداد مناقصات منتشرشده در سال 97 حدود 295 هزار مناقصه اعلام شده است که حکایت از رشد 109 درصدی نسبت به سال قبل از خود دارد. به لحاظ ارزش نیز، در سال 1397 ارزش کل سفارش خرید ثبت‌شده حدود پنج هزار و 40 میلیارد تومان بوده که نسبت به سال قبل رشد 397 درصد داشته است. در بخش مزایده‌های دولتی نیز ارزش آن طی سال گذشته دو هزار و 157 میلیارد تومان اعلام شده که این مبلغ حاکی از رشد 219 درصدی نسبت به سال 96 است. در بخش مناقصات نیز ارزش آن در سال گذشته به 31 هزار و 247 میلیارد تومان رسیده که حکایت از رشد 113 درصدی نسبت به سال 96 دارد.
1.3 میلیون نفر شاغل حوزه تجارت الکترونیک
براساس گزارش مرکز آمار ایران تعداد کل شاغلان کشور در سال 1397 حدود 23 میلیون و 813 هزار بوده است. همچنین طبق گزارش سالانه تجارت الکترونیکی کشور، در سال گذشته تعداد شاغلان این حوزه حدود یک میلیون و
300 هزار نفر برآورد شده است. براین اساس سهم بخش تجارت الکترونیکی و کسب‌وکارهای اینترنتی از کل اشتغال کشور نزدیک به 5/5 درصد است.
10 کسب‌وکار برتر تجارت الکترونیک در ایران
براساس گزارش عملکرد حوزه تجارت الکترونیک، سال گذشته 64 درصد از کسب‌وکارهای این حوزه مربوط به فروشگاه‌های آنلاین بوده که امکان انتخاب چندین فعالیت را به افراد می‌داد. پس از فروشگاه‌های آنلاین، حوزه آموزش با 15 درصد در رتبه دوم و تولید محتوا با 10 درصد در رتبه سوم قرار دارند. همچنین تبلیغات در رتبه چهارم، کتاب و مجله در رتبه پنجم، نیازمندی‌ها در رتبه ششم، نرم‌افزار و بازی‌ها در رتبه هفتم، ملزومات سفر و گردشگری در رتبه هشتم، سلامت در رتبه نهم و حمل‌ونقل در رتبه دهم قرار دارند.
98 درصد سرمایه‌گذاری‌ها مربوط به بخش خصوصی است
یکی از دغدغه‌های فعالان حوزه کسب‌وکار، رقابت با بخش قدرتمند دولتی و خصولتی است که با برخورداری از رانت مالی و اطلاعاتی، بخش خصوصی را از میدان رقابت کنار می‌گذارند، اما این موضوع در حوزه تجارت الکترونیک مصداق نداشته و عمده رقابت بین بخش فعالان خصوصی است. در این خصوص بررسی آمارهای عملکرد تجارت الکترونیک در سال گذشته نشان می‌دهد 91 درصد از سرمایه‌گذاری‌ها در این حوزه مربوط به سرمایه‌گذاران شخصی، دو درصد مربوط به جمع‌سپاری مالی، 0.5 درصد مربوط به سرمایه‌گذاری توسط شتاب‌دهنده و سایر حوزه‌های بخش خصوصی و دو درصد نیز مربوط به سرمایه‌گذاری‌‌های بخش دولتی است.
36 درصد فروشندگان، از کسب‌وکارهای خانگی هستند
یکی از تحولات سال‌های اخیر در حوزه کسب‌وکار و عمدتا خرده‌فروشی‌ها، افزایش بی‌سابقه هزینه اجاره واحدهای تجاری برای فروش کالاها و خدمات تولیدی است. اما نکته جالب‌توجه اینکه براساس گزارش عملکرد تجارت الکترونیک در سال گذشته 39 درصد از فعالان حوزه تجارت الکترونیک و کسب‌وکارهای اینترنتی دارای فروشگاه برای مراجعه حضوری و 61 درصد فاقد فروشگاه بوده‌اند. از بین صاحبان کسب‌وکار که فاقد فروشگاه هستند، 36 درصد این کالاهای تولیدی و خدمات مربوط به کسب‌وکارهای خانگی و 25 درصد نیز از اداره یا انبار اقدام به فروش کالا کرده و در کل فاقد فروشگاه عرضه فیزیکی هستند.
20 کالایی که ایرانی‌ها در دیجی‌کالا جست‌وجو کرده‌اند
صدها تولیدکننده تازه‌کار وجود دارد که بدون شناخت نیاز بازار اقدام به تولید کرده و به رقم هزینه‌های کلان، اقلام تولیدی آنها بدون مشتری مانده است. از این‌رو تهیه بازخورد و گزارش تحلیلی از نیاز مصرف‌کنندگان در بازار می‌تواند همچون سیستم خون‌رسانی در بدن انسان برای تولیدکنندگان و توسعه‌دهندگان کسب‌وکار عمل کند. در فروشگاه‌های آنلاین و ازجمله دیجی‌کالا امکانات گسترده‌ای برای شناخت و مقایسه کیفیت و کمیت و قیمت محصولات برای کاربران فراهم شده که قدرت انتخاب برای خرید را نسبت به حضور فیزیکی در فروشگاه‌ها برای فرد بیشتر کرده و امکانات گسترده‌ای را برای تهیه بازخورد و گزارش‌های تحلیلی از نیاز مصرف‌کننده در اختیار مالکان کسب‌وکارهای الکترونیکی و اینترنتی می‌گذارد.در این زمینه بررسی‌های انجام‌شده از نتایج جست‌وجوی کاربران در دیجی‌کالا نشان می‌دهد 10 کالا در نیمه اول سال 98 کالاهای پربازدید کاربران این شرکت بوده‌اند که گوشی تلفن همراه با بیشترین جست‌وجو در رتبه اول، حافظه جانبی کامپیوتر (هارد اکسترنال) در رتبه دوم، پاور بانک (شارژر همراه) در رتبه سوم، حافظه فلش (فلش‌مموری‌ها) در رتبه چهارم، ساعت در رتبه پنجم، هدفون هندزفری در رتبه ششم، لوازم بازی‌های کامپیوتری (ps4) در رتبه هفتم، کفش در رتبه هشتم، کاندوم در رتبه نهم، ساعت هوشمند در رتبه دهم، یخچال در رتبه یازدهم و تلویزیون در رتبه دوازدهم قرار دارند. در رتبه‌های 13 تا 20 نیز کالاهایی همچون پوشک، لوستر، مانتو، کفش کوهنوردی، مودم وای‌فای، اسپیکر، کوله‌پشتی و لپ‌تاپ اقلام پربازدیدی بوده‌اند که ایرانی‌ها در دیجی‌کالا آنها را جست‌وجو کرده‌اند.
9 کالای پرفروش دیجی‌کالا کدامند؟
براساس گزارش شرکت دیجی‌کالا، پرفروش‌های این شرکت در قالب دو شاخص تعداد و ارزش ریالی قابل تقسیم است. دسته اول مربوط به 9 کالای پرفروش به لحاظ حجم فروش ریالی است. در این دسته کالاهای دیجیتال (موبایل، لپ‌تاپ، تلویزیون، حافظه جانبی، دوربین عکاسی و...) با سهم 51 درصدی در رتبه اول، کالاهای خانه و آشپزخانه با سهم 21.3 درصدی در رتبه دوم، لوازم‌آرایشی و بهداشتی با سهم 9.3 درصدی در رتبه سوم، مد و پوشاک با سهم 6.6 درصدی در رتبه چهارم، خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها با سهم 2.9 درصدی در رتبه پنجم، کتاب، هنر و لوازم‌تحریر با سهم2.6 درصدی در رتبه ششم، خودرو و لوازم یدکی با سهم 2.2 درصدی در رتبه هفتم، ورزش و سفر با سهم 2.2 درصدی در رتبه هشتم و نیازمندی‌های مادر و کودک با سهم 1.7 درصدی در رتبه نهم قرار دارند. اما دسته دوم پرفروش‌ها به لحاظ تعداد فروش تقسیم‌بندی شده است. در این دسته خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها در رتبه اول، خانه و آشپزخانه در رتبه دوم، کالای دیجیتال در رتبه سوم، آرایشی و بهداشتی در رتبه چهارم، مد و پوشاک در رتبه پنجم، کتاب، هنر و لوازم‌تحریر در رتبه ششم، نیازمندی‌های مادر و کودک در رتبه هفتم، خودرو و لوازم یدکی در رتبه هشتم و ورزش و سفر نیز در رتبه نهم قرار دارند.
ساخت ایران رکورد دیجی‌کالا را شکست
براساس گزارش نیمه اول سال ۱۳۹۸ شرکت دیجی‌کالا، از کل کالاهای به فروش رسیده این شرکت، 68 درصد مربوط به برندهای ایرانی و 32 درصد نیز مربوط به برندهای خارجی است. اما نکته جالب‌توجه اینکه در نیمه اول سال جاری درحالی سهم کالاهای ایرانی در فروش کلی دیجی‌کالا به 68 درصد رسیده که این میزان در نیمه اول سال 96 سهم 40 درصد و در نیمه اول سال 97 نیز سهمی 55 درصدی داشته است. به‌عبارتی دیگر سال 96 درحالی 60 درصد فروش کالاهای این شرکت برندهای خارجی بوده‌اند که حالا این نسبت برعکس شده و کالاهای ایرانی سهم شایسته‌تری نسبت به گذشته به دست آورده‌اند. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد عمده برندهای خارجی که در دیجی‌کالا به فروش رسیده‌اند، جزء کالاهای الکترونیکی (موبایل، لپ‌تاپ، حافظه جانبی و ساعت هوشمند) بوده و عمده کالاهای ایرانی نیز در حوزه لوازم خانگی، پروتئین‌ها، کفش، پوشاک، خوراکی و آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی، ابزار اداری، لوازم مادر و کودک و لوازم آشپزخانه بوده است.
10 برند محبوب ایرانی در دیجی‌کالا را بشناسید
براساس گزارش شرکت دیجی‌کالا، در نیمه اول سال 98 برند پارس خزر در حوزه لوازم‌خانگی و آشپزخانه در رتبه اول پرفروش‌ترین کالاهای ایرانی، برند ایکس‌ویژن عمدتا شامل تلویزیون و تبلت در رتبه دوم پرفروش‌های دیجی‌کالا، برند مهیا پروتئین در حوزه تولید و بسته‌بندی گوشت در رتبه سوم، برند چشمه نور در حوزه لوستر سقفی در رتبه چهارم، تسکو در حوزه لوازم جانبی موبایل و کامپیوتر در رتبه پنجم، برند ایستکول در حوزه یخچال، فریزر و آب سردکن در رتبه ششم، برند اخوان در حوزه لوازم آشپزخانه (سینک، اجاق گاز، هود و...) در رتبه هفتم، برند امرسان در حوزه یخچال، ماشین‌لباسشویی و اجاق گاز در رتبه هشتم، تنو در حوزه محصولات سلولزی در رتبه نهم و برند گلستان در حوزه چای، برنج و حبوبات در رتبه دهم قرار دارند.
اکس‌ویژن و امرسان از LG و سامسونگ سبقت گرفتند
در گزارش دیجی‌کالا نکات امیدوارکننده‌ای از خرید برندهای کاملا ایرانی وجود دارد. یکی از موارد جالب‌توجه این گزارش، سبقت برند ایرانی ایکس‌ویژن در بخش پرفروش‌ترین‌های تلویزیون‌های دیجی‌کالا از LG و سامسونگ و سبقت امرسان و ایستکول دو برند یخچال و فریزر ایرانی از دو برند LG و سامسونگ است. براین اساس از بین 10 برند پرفروش تلویزیون، ایکس‌ویژن در رتبه اول، سامسونگ در رتبه دوم، تی‌سی‌ال در رتبه سوم، سونی در رتبه چهارم، جی‌پلاس در رتبه پنجم، پاناسونیک در رتبه ششم، هایسنس در رتبه هفتم، LG در رتبه هشتم، توشیبا در رتبه نهم و برند شهاب از دیگر برندهای تلویزیون ایرانی در رتبه دهم پرفروش‌های دیجی‌کالا قرار دارند. درمورد برندهای یخچالی نیز، برند امرسان در رتبه اول، ایستکول در رتبه دوم، LG در رتبه سوم، پارس در رتبه چهارم، سامسونگ در رتبه پنجم، دوو در رتبه ششم، مادیا در رتبه هفتم، بوش در رتبه هشتم، هیمالیا در رتبه نهم و فیلور در رتبه دهم قرار دارند.
