ابوالفضل مظاهری، دبیر گروه دانشگاه: بهمن 1394 نهاد علمی جدیدی در فضای دانشگاه آزاد اسلامی متولد شد. اعضای حاضر در دهمین اجلاس هیأت‌امنای مرکزی دانشگاه با تصویب اساسنامه به ایجاد پژوهشگاه مرکزی رأی مثبت دادند. ساختار علمی جدید دانشگاه در آن زمان با هدف ایجاد ارزش افزوده از طریق تجاری‌سازی تحقیقات و تقویت ارتباط با پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی خارج از دانشگاه طراحی شد؛ اما در گذر زمان اگرچه فعالیت‌های مثبتی داشت؛ اما توفیق مورد انتظار و در حد و اندازه نام دانشگاه را پیدا نکرد. 9 سال پس از تشکیل این مجموعه پژوهشی، رئیس دانشگاه آزاد مأموریت‌های جدیدی به پژوهشگاه مرکزی سپرد که شکل و شمایل جدیدی از فعالیت علمی در فضای دانشگاه را به ارمغان می‌آورد. پژوهشگاه مرکزی دانشگاه آزاد با هدف نقش‌آفرینی دانشگاه آزاد در خیزش جدید علمی و دستیابی به مرجعیت علمی، قرار است عهده‌دار حمایت‌های ویژه از پروژه‌ها و تحقیقات لبه دانشی باشد. برای کسب اطلاع از جزئیات فعالیت پژوهشگاه مرکزی در دوره جدید به سراغ بیژن رنجبر رئیس شناخته شده این مجموعه رفتیم و با او به گفت‌وگو نشستیم که مشروح آن را در ادامه از نظر می‌گذرانید. 

دانشگاه آزاد از سال‌ها قبل پژوهشگاه مرکزی داشت، یعنی پژوهشگاه، خلق جدید مربوط به دوران تحول یا گام دوم دانشگاه محسوب نمی‌شود. به نظر می‌رسد پژوهشگاه حالا بعد از یک دوره گذار، یک تحول جدی، تغییر شکل و هدف‌گذاری جدید در پازل علمی دانشگاه، جایگاه متفاوتی پیدا کرده است. چرا این تغییر اتفاق افتاد و در فضای جدید و تقسیم کاری که صورت گرفته، نقش پژوهشگاه در فضای علمی دانشگاه چگونه تعریف شده است؟ 
پژوهشگاه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی با شکل کاملاً متفاوتی دوره جدید فعالیت خود را آغاز کرده است. آشنایی من با پژوهشگاه مرکزی به اوایل حضورم در دانشگاه برمی‌گردد. من اوایل مهر سال 1396 به‌عنوان معاون پژوهشی به دانشگاه آزاد آمدم و پس از مدتی با دستور ریاست محترم وقت دانشگاه، به دلیل استعفای رئیس محترم وقت پژوهشگاه مرکزی، سرپرستی اداره آن را برعهده گرفتم. به‌صورت موقت چندماهی مسئولیت اداره پژوهشگاه را برعهده داشتم و با ماهیت فعالیت آن آشنا شدم. تیپ کاری پژوهشگاه پیش‌تر به این شکل بود که مایل بودند انواع کارهای پژوهشی در آن صورت گیرد، اما به دلایل مختلفی پژوهشگاه آن‌گونه که باید فعال نشده بود. 

آیا می‌توان گفت در دوره قبلی پژوهشگاه مرکزی به معنای واقعی کلمه یک پژوهشگاه مرکزی نبود؛ بلکه پژوهشگاهی مانند دیگر مراکز تحقیقاتی دانشگاه اما در مقیاس بزرگ‌تری بود؟ 
بله، در مقیاس بزرگ‌تر که به دلایل مختلفی فعال نشده بود. پس از آنکه ریاست دانشگاه تغییر کرد و رئیس جدید معرفی شدند، من هنوز سرپرست پژوهشگاه بودم. سپس آقایان دکتر نگاهداری و دکتر دهقانی فیروزآبادی سرپرست پژوهشگاه شدند. بعد از آن‌ها هم رئیس محترم دانشگاه، مسئولیت این مجموعه را مجدد به بنده سپردند. نوع نگاه به پژوهشگاه و مأموریت‌های پژوهشگاه کاملاً تغییر کرده است. درواقع این نیست که بگوییم پژوهشگاه خلق جدید نیست؛ بلکه از یک دیدگاه، خلق جدید است. یک‌وقتی این پژوهشگاه راه افتاده است اما مأموریت آن با آنچه اکنون مدنظر قرار گرفته، بسیار تغییر کرده است. این مأموریت از کجا شروع شد؟ حکم مرا آقای دکتر طهرانچی خیلی قبل‌تر از افتتاح این پژوهشگاه زدند؛ اما فعالیت پژوهشگاه شروع نشد. علت این بود که برای پژوهشگاه به دنبال جا و مکان مناسبی بودیم. شاید این خواست خدا بوده که این جست‌وجوی ما برای مکان برای شروع فعالیت با نشستی مصادف شد که سال گذشته نخبگان با رهبر معظم انقلاب داشتند. در نشستی که نخبگان با رهبر انقلاب داشتند، ایشان فرمودند که در کشور باید یک خیزش علمی جدید صورت بگیرد. فردای همان روز آقای دکتر طهرانچی در خصوص این موضوع به من تأکید کردند که بحث خیزش علمی مورد تأکید رهبری نباید روی زمین بماند و می‌خواهم به شما در پژوهشگاه این مأموریت خاص را بدهم تا این کار را جلو ببرید. اولویت یک هم دانشگاه آزاد اسلامی باشد؛ اما درکل باید نگاه کشوری داشته باشید تا بتوانیم سهم خوبی را در بحث خیزش علمی جدید مدنظر مقام معظم رهبری داشته باشیم.
این موضوع برای ما جدیت یافت. کمی پس از آن هم ساختمان مشخص شد و در اختیار پژوهشگاه قرار دادند. 29 دی ماه 1403 ریاست محترم دانشگاه آن را افتتاح کردند. این برنامه را دقیقاً در روزی قرار دادند که به‌صورت معمول، هیئت‌رئیسه دانشگاه جلسه برگزار می‌کنند، بنابراین جلسه شورای معاونین و هیئت‌رئیسه در همان روز افتتاحیه و در پژوهشگاه برگزار شد که تمامی موضوعات آن مربوط به پژوهشگاه بود و مصوباتی را که نیاز داشتیم، در همان جلسه مطرح کرده و تأیید گرفتیم تا کارها را جلو ببریم. در این سه‌ماه و نیم فعالیت‌های خوبی را شروع کرده‌ایم. 

اشاره کردید مأموریت اصلی پژوهشگاه در دوره جدید را جهش علمی تعریف کرده‌اید. در مورد این مأموریت بیشتر توضیح دهید. 
آقای دکتر طهرانچی به‌صورت شفاف، مأموریت پژوهشگاه را تشریح کردند و این موضوع تبدیل به مصوبه هم شده است. پژوهش‌هایی که منجر به انجام پایان‌نامه‌های مقطع فوق‌لیسانس و رساله مقطع دکتری می‌شوند، تحت حمایت معاونت‌های موضوعی دانشگاه هستند. حمایت از پژوهش‌هایی هم که منجر به تولید محصول می‌شود نیز بر عهده معاونت فناوری و نوآوری دانشگاه است. دیدگاه و نظر رئیس محترم دانشگاه این بود که پژوهش‌های اکتشافی و مرزهای دانشی را پژوهشگاه حمایت کند و از سرآمدان علمی و دانشمندان درجه یک دانشگاه آزاد اسلامی در وهله اول و در اولویت بعدی از سرآمدان علمی سایر دانشگاه‌ها حمایت شود تا آن بحث خیزش علمی جدید صورت گیرد، یعنی دانشگاه آزاد اسلامی، نگاه مسئله‌محور و حل نیازهای کشور را دارد و آن‌ها را به معاونت‌های موضوعی و معاونت فناوری و نوآوری دانشگاه سپرده است. 
در پژوهشگاه صرفاً موضوع حمایت از پژوهش‌های لبه دانشی مطرح است. یک مصوبه مشخص هم به پیشنهاد آقای دکتر طهرانچی در شورای دانشگاه آزاد به تصویب رسید که بر اساس آن دانشگاه آزاد اسلامی باید سرآمدی دانشی در 3 تا 4 موضوع مثل علوم زیستی، هوش مصنوعی و کوانتوم در برنامه دانشی خود قرار دهد و همچنین در سطح نوبل به سرمایه‌گذاری مالی و انسانی بپردازد. در این مصوبه تأکید شده که رؤسای دانشگاه آزاد اسلامی استان‌ها، پژوهشگران ویژه خود را به رئیس پژوهشگاه معرفی کنند. همچنین رئیس پژوهشگاه هم باید طوری برنامه‌ریزی کند که در آینده 20 درصد جبهه تحقیقاتی دنیا در 4 تا 6 موضوع مشخص در اختیار دانشمندان دانشگاه آزاد اسلامی باشد؛ یک مصوبه دقیق و مشخص در راستای خیزش علمی جدید. 
البته ما در پژوهشگاه 14 حوزه را تعیین کرده‌ایم اما یک دفعه با 14 موضوع نمی‌توانیم شروع کنیم. با 3 تا 4 موضوع مانند علوم زیستی، کوانتوم و هوش مصنوعی شروع کرده‌ایم؛ البته علوم انسانی را هم مدنظر داریم و در برخی از رشته‌های علوم انسانی فعالیت را شروع کرده‌ایم. 

شما تجربیات مدیریتی خارج از دانشگاه آزاد دارید و سوابق روشنی هم در فضای علمی از خود به‌جای گذاشته‌اید. با درنظرگرفتن تجربیات و سوابق علمی، چنین هدف‌گذاری‌ای برای دانشگاه آزاد، بلندپروازی نیست؟ تحقق آن ممکن و قابل‌دسترس است؟ 
بله، قابل‌دسترس است. استدلال، دلیل و برهان هم داریم. شاهدید که در شش، هفت سال اخیر در دانشگاه آزاد، اتفاقات بزرگی از نظر زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی و بازنگری‌های ساختاری در حوزه‌های آموزشی و پژوهشی دانشگاه صورت گرفته، یعنی زیرساخت‌های دانشگاه برای جهش در حال آماده‌سازی است. از طرفی نیروهای زبده‌ای را در دانشگاه آزاد داریم که نیاز به حمایت و هدایت دارند. نیروی زبده داریم که پراکنده کار می‌کند و بر اساس میزان بودجه‌ای که واحد در اختیار او قرار می‌دهد، پژوهش می‌کند. اگر این نیروی زبده را تحت حمایت قرار دهیم و آن سرمایه‌گذاری مالی را که در مصوبه آمده است، به او بدهیم و بگوییم با این سرمایه‌گذاری مالی و امکانات تحقیقاتی که در اختیار تو می‌گذاریم پیش برو، چرا نرسد؟ 
حتماً در 20 درصد جبهه تحقیقاتی دنیا، موفق به حضور و چاپ و انتشار مقالات خواهد شد. برای مثال ما برای بخش کوانتوم، هوش مصنوعی و علوم زیستی، نیروهای زبده خوبی را در دانشگاه آزاد می‌شناسیم. آن بودجه کلانی که باید به دست این افراد برسد، نرسیده است. قدم اول این است که آن‌ها را به شکل کاملی شناسایی کنیم. از رؤسای استانی دانشگاه خواستیم که پژوهشگران ویژه خود را به ما معرفی کنند. دانشگاه بیش از 3 هزار آزمایشگاه دارد و تجهیزکردن آن‌ها به عهده پژوهشگاه نیست، معاونت‌های موضوعی در این حوزه فعالند؛ اما ریاست دانشگاه به ما مأموریت داده که تعدادی از آزمایشگاه‌های پیشرو را شناسایی، حمایت و تجهیز کنیم که تجهیز آن‌ها، حمایت‌های کلانی نیاز دارد. پس از آن باید آن محققانی که شناسایی شده‌اند در این آزمایشگاه‌های پیشرو شروع به کار کنند و از آن‌ها حمایت مالی کنیم. ما در 3 ماه و نیم گذشته به دنبال این اقدامات هستیم. اینکه پژوهشگران ویژه و آزمایشگاه‌های پیشرو را شناسایی کنیم. هم چنین اینگونه نیست که فقط پژوهشگران ویژه را از طیف سرآمدانی که در پژوهشگاه مشخص می‌شوند انتخاب کرد، بحث حمایت گسترده‌تر است. 

روش شناسایی مشخصی دارند؟ شاخص‌هایی تعیین شده است؟ 
بله، ممکن است بخشی از پژوهشگرانی که مورد حمایت قرار می‌دهیم، در جمع سرآمدان علمی باشند و بخشی نیز از سرآمدان نباشند. اگر پژوهشگر توانمند با سوابق علمی برجسته‌ای است، قطعاً مورد حمایت هم قرار می‌گیرد. بنابراین باتوجه‌به مصوبه‌ای که اشاره کردم، مأموریت پژوهشگاه مرکزی کاملاً تغییر کرده است. یک مأموریت جدید دارد و تنها در حوزه لبه‌های دانشی می‌خواهد فعالیت و شروع به حمایت کند. 

به 4 حوزه هدف اشاره کردید. پژوهشگاه برای این 4 حوزه دستور کار مشخصی دارد یا پروژه تعریف می‌کند؟ کمی جزئی‌تر توضیح دهید. 
ما دستورالعمل حمایت از طرح‌های برتر و اقتدارآفرین را نوشتیم و از شورای معاونان و هیئت‌رئیسه مصوبه گرفتیم. بر اساس آن دستورالعمل، برای حمایت اقدام خواهیم کرد. اینکه چه کسانی را با چه شرایطی حمایت می‌کنیم. فرم پروپوزال را روی سایت قرار می‌دهیم که افراد می‌توانند آن را تکمیل کنند. اشاره کردم که از رؤسای استان‌ها خواستیم تا پژوهشگران ویژه خود را معرفی کنند اما محدودیتی قرار نداده‌ایم تا افراد دیگر نیز بتوانند از طریق سایت، پروپوزال را تکمیل کنند و اصطلاحاً کسی نادیده گرفته نشود. بنابراین از رؤسای استان‌ها خواسته شد تا پژوهشگران ویژه خود را معرفی کنند لیکن، پروپوزال را روی سایت پژوهشگاه قرار داده و فرد می‌تواند آن را پرکرده و ارسال کند، دو داور داخلی و دو داور خارجی برای ارزیابی پروپوزال‌ها در نظر گرفته شده است. 

منظور از داور خارجی، خارج از دانشگاه آزاد است؟ 
هم خارج از دانشگاه و هم خارج از ایران. بنا به آن رشته و تخصص از ایرانی‌های خارج از کشور یا دانشمند خارجی استفاده می‌کنیم. طبق مصوبه، ما دو داور داخلی و دو داور خارجی داریم. طرحی که ارسال شده است، چه پژوهشگران ویژه‌ای که به ما معرفی می‌شوند و ما پروپوزال را به آن‌ها ارائه می‌دهیم و چه فردی که معرفی نشده است و خود پروپوزال را پر کرده است در همین فضا مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. 

شما طرح را به پژوهشگران سفارش می‌دهید یا طرح‌های پژوهشگران را حمایت می‌کنید؟ 
حوزه به‌صورت کلی مشخص است و به‌صورت جزئی نیز موارد را مشخص می‌کنیم. برای مثال وقتی حوزه هوش مصنوعی است، زیرحوزه‌های آن را تعیین می‌کنیم. ما زیرحوزه را مشخص می‌کنیم تا پژوهشگر در انبوهی از مسائل موجود گم نشود و سپس در آن زیرحوزه طرح را ارائه می‌کنند که بایستی خروجی‌های آن، منجر به چاپ مقاله در مجلات طراز اول JCR یا SJR شود. در قراردادی که با آن‌ها بسته می‌شود، نیز خروجی‌های مدنظر خواسته می‌شود. بنابراین فرم پروپوزالی که روی سایت قرار داده می‌شود، پیشنهاد طرح‌های برتر و اقتدارآفرین است. حوزه و زیرحوزه‌ها معین شده و سعی ما بر این است که به‌سرعت داوری را تمام و قرارداد مالی بسته شود تا فرد کار خود را شروع کند. به‌موازات این کار، در حال انتخاب آزمایشگاه‌های پیشرو هستیم. 

برای حمایت و تجهیز ویژه توسط پژوهشگاه؟ 
بله، تعدادی آزمایشگاه را با نظر رؤسای استان‌ها و بعضاً رؤسای واحدها انتخاب می‌کنیم. یک استان ممکن است حدود 400 آزمایشگاه داشته باشد و حمایت از همه آن‌ها وظیفه پژوهشگاه نیست. از رؤسا خواسته می‌شود که از این آزمایشگاه‌ها کدام را پیشرو می‌دانند؟ ایشان ممکن است دو آزمایشگاه را معرفی کند. زمانی که این دو آزمایشگاه حمایت شوند، مثلاً 30 پژوهشگر می‌توانند از آن استفاده کنند. 

شاخص‌های ویژه‌ای برای انتخاب آزمایشگاه قرار داده‌اید؟ 
بله، برای انتخاب آزمایشگاه‌ها نیز شاخص قرار داده‌ایم و بر اساس آن نیز جلو می‌رویم، بنابراین بدون هیچ ابهامی هم پژوهشگران را به ما معرفی می‌کنند و از طرفی نیز آزمایشگاه‌های پیشرو را برای تجهیز و کمک شناسایی می‌کنیم. در حوزه‌هایی که پیش‌تر اشاره شد در حال حاضر تفاهم‌نامه‌های کلانی در حال بسته‌شدن است. 

رئیس دانشگاه آزاد معتقد است برای یک کارویژه باید هزینه و حمایت ویژه نیز انجام داد، یعنی با مدل‌های معمول نمی‌توان انتظار داشت که کار لبه دانشی تخصصی درجه یک اتفاق بیفتد. یکی از چالش‌های مهم ما در کشور تأمین مالی پژوهش‌هاست. دانشگاه آزاد می‌خواهد مسائل مالی، گریبان‌گیر پژوهش‌های لبه دانشی نشود. این حمایت چگونه اتفاق می‌افتد؟ شما بودجه و عدد ویژه‌ای از دانشگاه دریافت می‌کنید؟ 
تمام فعالیت‌های ما طبق آیین‌نامه مالی و معاملاتی دانشگاه جلو می‌رود، یعنی هر قدمی که برداریم باید دقیقاً طبق آیین‌نامه مالی - معاملاتی باشد. وقتی شورای دانشگاه مصوب می‌کند که باید در حد نوبل، سرمایه‌گذاری مالی و انسانی کنید، مشخص است که اگر می‌خواهیم این اتفاق بیفتد، نمی‌توان به پژوهشگاه بودجه دو، سه‌میلیاردی داد و گفته شود، برو و حمایت کن! این کار به جایی نخواهد رسید. ممکن است زمانی که بخواهیم یک محقق پژوهشی را انجام دهد که در مجلات طراز اول دنیا مقاله چاپ شود، او برای انجام پژوهش خود و تأمین مواد و تجهیزات مورد نیاز بودجه زیادی را بخواهد. 
 این کار طبیعتاً تک‌نفره هم نخواهد بود و آن فرد یک تیم پژوهشی خواهد داشت. او یک لیدر (رهبر) است. رئیس استان آن را به‌عنوان پژوهشگر ویژه معرفی می‌کند؛ اما او در تیم خود چند نفر استاد، پژوهشگر، دانشجوی پسادکتری و حتی دکتری خواهد داشت و برای تولید یک نظریه یا انجام بحث خاص که در نهایت به چاپ مقاله باکیفیت و یا دانش فنی (و نه محصول) منجر شود که به ارتقای مرجعیت علمی دانشگاه آزاد و کشور کمک کند، می‌تواند رقم مشخصی را بخواهد. در دنیای امروز و با بحث‌های اقتصادی‌ای که هست و با درنظرگرفتن قیمت بالای مواد و تجهیزات در برخی حوزه‌های علمی مثل زیست باید مدلی طراحی کرد که بتوان کاری از پیش برد. 

دانشگاه تأمین‌کننده مالی پژوهشگاه است یا مجموعه‌های بیرونی که با آن‌ها تفاهم‌نامه می‌بندید؟ 
دانشگاه تأمین‌کننده است اما ممکن است برای حمایت از استادان، تفاهم‌نامه‌های مشارکتی با مجموعه‌های بیرونی هم داشته باشیم. 

در حال حاضر تفاهم‌نامه‌ای را امضا کرده‌اید؟ 
تفاهم‌نامه‌ای در شرف امضا است که به‌صورت مشارکتی است. یک تفاهم‌نامه با رقمی کلان داریم که بخشی از آن را ما به‌عنوان دانشگاه تأمین می‌کنیم. آن‌ها سهم می‌گذارند و ما نیز سهم می‌گذاریم. مشارکتی حمایت می‌کنیم. 

شما برای فعالیت امسال پژوهشگاه چقدر بودجه دارید؟ 
تا آخر شهریور، حدود 117 میلیارد بودجه داریم. 

تأمین هزینه‌های سرآمدی استادان هم با شماست؟ 
سرآمدی را ما معرفی می‌کنیم اما مبلغ سرآمدی را واحدها پرداخت می‌کنند. 

117 میلیارد عدد کمی است. 
این عددی است که اگر یک پژوهشگر تمام کارهایش داوری شده باشد و در طرح مصوبش در آغاز کار، بتوان مبلغی را برای شروع به او پرداخت کرد. 

بنابراین، در سال مالی آینده دانشگاه، احتمالاً یک سهم قابل‌توجهی خواهید داشت؟ 
احتمالاً، زمانی که تفاهم‌نامه‌ای امضا شود، سهم دانشگاه معلوم می‌شود و لذا بایستی تأمین شود. 

تفاهم‌نامه مورد اشاره در چه حوزه‌ای قرار است فعال شود؟ 
هوش مصنوعی، کوانتوم و علوم زیستی. این سه حوزه قطعی شده است. 

معلوم شده که چند پروژه تعریف می‌شود؟ 
یک کارگروه مشترک خواهیم داشت. در این کارگروه زیرحوزه‌ها مشخص می‌شود و بلافاصله فراخوانی منتشر می‌شود و طبیعتاً تعداد پروژه‌ها معین می‌گردد. 

صحبتی مطرح شده بود که پژوهشگاه مانند فرهنگستان بتواند عضو پیوسته و وابسته داشته باشد. این اتفاق افتاده است؟ قرار بود سرآمدان علمی، عضو پیوسته پژوهشگاه شوند. این اتفاق محقق شده است؟ 
رئیس دانشگاه آزاد در همان جلسه شورای معاونین و هیئت‌رئیسه که در پژوهشگاه تشکیل شده بود، مصوب کردند که پژوهشگاه تعدادی از افراد را به‌عنوان عضو وابسته جذب کند که این اعضای وابسته از بین جوانان هستند. یکی از مصوبات ما تدوین دستورالعمل حمایت از متقاضیان پسادکتری بود. البته در نظر داشته باشید که معاونت‌های موضوعی، کار حمایت از پسادکتری را انجام می‌دهند. من از کدام پسادکتری حمایت می‌کنم؟ کسانی که در این طرح‌هایی که ما حمایت مالی انجام می‌دهیم کار پژوهشی می‌کنند. برای مثال می‌بینید یک پژوهشگر ویژه را انتخاب کرده‌ایم و طرح او نیز در یکی از زیرحوزه‌های کوانتوم تصویب شده و در تیم خود نیز چند دانشجوی پسادکتری دارد که ما این دانشجویان را تحت حمایت قرار می‌دهیم. پسادکتری به‌صورت معمول توسط معاونت‌های موضوعی حمایت می‌شوند اما افرادی که در پروژه‌های پژوهشگاه فعالیت دارند مورد حمایت ما قرار می‌گیرند. 

این حمایت به چه معناست؟ 
حقوق ماهانه پرداخت می‌کنیم. 

کمک‌هزینه می‌دهید یا حقوق؟ 
حقوق ماهانه‌ای معادل استادیار پایه یک به آن‌ها پرداخت می‌کنیم. 

تا زمانی که با شما همکاری می‌کنند؟ 
تا زمانی که پسادکتری است. معمولاً دوره پسادکتری یک‌ساله است اما می‌توانند برای سال دوم نیز تمدید کنند. 

هیئت‌علمی‌های وابسته تنها شامل دانشجویان پسادکتری می‌شوند؟ 
فعلاً، بله می‌خواهیم این‌گونه جلو برویم. پسادکتری جوان می‌تواند در مدتی که با ما همکاری می‌کند، عضو وابسته پژوهشگاه نیز شود. عضو پیوسته پژوهشگاه را هم از سرآمدها و دیگر پژوهشگران ویژه انتخاب می‌کنیم. 

پس همه سرآمدها عضو پیوسته نمی‌شوند؟ 
عضو پیوسته شدن شرایطی دارد. طبق آن شرایط و شاخص‌ها این اقدام صورت می‌گیرد. 

شما در پژوهشگاه به چه شکل عمل می‌کنید؟ 
در پژوهشگاه سعی می‌شود شبیه شیوه‌نامه فرهنگستان‌ها عمل شود. قطعاً به عضو پیوسته گرنت یا تسهیلات ویژه دیگری داده خواهد شد. 

درواقع این حرکت یک حمایت مالی است که امکان فعالیت بیشتر آن فرد را فراهم می‌کند. 
بله، معمولاً حمایت‌های مالی که به اعضای پیوسته پرداخت می‌شود، صرف تحقیقات در آزمایشگاه‌هایشان می‌شود. لذا افرادی که به‌عنوان عضو پیوسته به پژوهشگاه می‌پیوندند، می‌توانند حمایت‌های ویژه و گرنت را دریافت کنند. طبیعی است که ما این روند را به‌صورت محدود شروع می‌کنیم. 

مشخص است که می‌خواهید چند نفر را به‌عنوان عضو پیوسته پژوهشگاه انتخاب کنید؟ 
حدود 100 نفر را می‌خواهیم انتخاب کنیم و قطعاً در قدم اول به آن‌ها گرنت پژوهشی پرداخت می‌کنیم. 

دسته‌بندی موضوعی یا حوزه‌ای خاصی دارند؟ 
بله.

صرفاً در چهار محوری که پروژه‌ها را تعریف کرده‌اید؟ 
خیر، حدوداً 100 نفری را که به‌عنوان عضو پیوسته انتخاب می‌کنیم، در همه 14 حوزه‌ای‌اند که در دستور کار پژوهشگاه مدنظر قرار گرفته است. 

اعضای پیوسته همه از بدنه دانشگاه آزاد انتخاب می‌شوند؟ 
بله، فعلاً همه از دانشگاه آزادند و به افرادی که به‌عنوان عضو پیوسته انتخاب می‌کنیم در مرحله نخست، گرنت پژوهشی به مبلغ 50 میلیون تومان پرداخت می‌شود. 

این مبلغ برای کار پژوهشی کم نیست؟ 
از یک مبلغی شروع می‌کنیم و کم‌کم آن را زیاد می‌کنیم. 

امسال محقق می‌شود؟ 
بله، در آیین سالگرد دانشگاه آزاد، حدود 100 نفر را به‌عنوان عضو پیوسته انتخاب می‌کنیم. 

ارتباط با پژوهشگران و چهره‌های علمی را در مرزها و افق‌های ملی و فراملی هم در نظر دارید؟ 
دیدگاه آقای دکتر طهرانچی ملی و بین‌المللی است. طبیعی است که اولویت اول ما دانشگاه آزاد اسلامی و بعد از آن اولویت ما کشوری است و حتی فراملی. فعالیت‌های ما در دانشگاه که جلو برود و ارتباطات ما با پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌های خارج از کشور هم برقرار شود، می‌توانیم با آن‌ها نیز مشارکت‌های مالی تعریف کنیم و از ظرفیت پژوهشگر خارج از کشور هم استفاده کنیم. در حال حاضر ما شروع کرده‌ایم و دقت داشته باشید که بحث‌هایی که می‌کنم مربوط به 3 ماه و نیم گذشته است. 

در فعالیت پژوهشگاه الگوبرداری خاصی نیز از پژوهشگاه یا مجموعه علمی خارجی هم دارید؟ 
در دنیا همانند پژوهشگاه ما زیاد است. اما اینکه از جای خاصی الگوبرداری کرده باشیم، نه؛ فعلاً چنین کاری نکردیم. 

در ابتدای گفت‌وگو اشاره کردید که پژوهشگاه 14 حوزه را برای فعالیت در مرز دانش تعیین کرده است. این حوزه‌ها را معرفی می‌کنید؟ 
کوانتوم، هوش مصنوعی، علوم زیستی، نانوفناوری و مواد پیشرفته، هوافضا، رباتیک، اقتصاد هوشمند، سلامت و امنیت غذایی و کشاورزی، علوم‌انسانی به‌صورت کلی، علوم اجتماعی پیشرو و آینده‌پژوهی فرهنگی، قرآن و عترت، هوش معنوی و علوم‌شناختی در مطالعات قرآنی، هوش مصنوعی و تحول در علوم‌انسانی و هنر از این حوزه‌ها هستند. 

مورد آخری که اشاره کردید، ذیل هوش مصنوعی تعریف می‌شود؟ 
بله، ذیل هوش مصنوعی است اما گسترده دیده شده است؛ چون ما باید تمام استادان، محققان و پژوهشگران دانشگاه را پوشش دهیم، یعنی می‌خواهیم بهترین‌ها را کمک و هدایت کنیم. هم حمایت مالی از آن‌ها داشته باشیم و هم هدایت کنیم که در مسیر حرکت کنند. 

در حوزه قرآن و عترت پژوهش لب دانشی تعریف می‌کنید؟ 
بله، البته این حوزه تخصصی من نیست؛ اما متخصصان ما در بحث علوم قرآن و حدیث به‌صورت کاربردی به موضوع نگاه می‌کنند. برای مثال برای فلان بحث حقوقی و اجتماعی در قرآن و در مقام کاربرد از قرآن استفاده می‌کنند. در بحث قرآن، قرآن‌شناسی و قرآن و علوم حدیث می‌توان بحث‌های تخصصی خوبی را مطرح کرد و کارهای خوبی را جلو برد که در آن حوزه با متخصصان امر به بحث می‌نشینیم و حتی زیرحوزه‌ها را با کمک آن‌ها مشخص می‌کنیم. ما این حوزه‌ها را مدنظر قرار داده‌ایم و می‌خواهیم کار انجام دهیم؛ بنابراین با 2 الی 3 حوزه شروع می‌کنیم، سپس آرام‌آرام وارد حوزه‌های دیگر می‌شویم. 

معرفی سرآمدان علمی دانشگاه هم به پژوهشگاه سپرده شد. مدل تعیین سرآمدان را هم نسبت به گذشته تغییر دادید. چرا و با چه کیفیتی روند انتخاب سرآمدان را تغییر دادید؟ 
موضوع تعیین سرآمدان علمی دانشگاه را هم آقای دکتر طهرانچی به پژوهشگاه مرکزی محول کرده‌اند. یک دستورالعمل ویژه انتخاب سرآمدان علمی آماده شد و مصوبه هیئت‌رئیسه دانشگاه را گرفتیم. یعنی در حال حاضر انتخاب سرآمدان که صورت می‌گیرد، پشتوانه مصوبه هیئت‌رئیسه را دارد. 

علت اصلی که تغییر روند دادید چه بوده است؟ 
اولاً این دستورالعمل را به‌روزرسانی کردیم. معمولاً مسئولان محترم دانشگاه، زمانی که برای بازدید به استان‌ها و واحدهای مختلف می‌رفتند و می‌روند، برخی از استادان معترض بودند و می‌گفتند که میانگین شاخص H (H-Index) رشته‌هایشان پایین است و زمانی که شاخص H (H-Index) را به‌عنوان یک ملاک با عددی مشخص اعلام می‌کنید، میانگین H رشته ما پایین است و به آن نمی‌رسد؛ لذا بایستی این پژوهشگران با همتایان رشته‌ای خود مقایسه می‌شدند. 

یعنی تحقق عدالت در انتخاب سرآمدان با شاخص‌های قبلی امکان‌پذیر نبود؟ 
من این‌گونه نمی‌گویم. عادت دارم که مطلق نه چیزی را رد و نه چیزی را تأیید کنم. من می‌گویم در حال حاضر، این دستورالعمل انتخاب سرآمدان به‌روزرسانی شده است و تعداد بیشتری از پژوهشگران را در بر می‌گیرد. نمی‌گویم قبلاً عادلانه نبوده است. آن هم ملاکی بوده است که برای خود اساسی داشته است. اما من می‌گویم گستره انتخاب سرآمدان بیشتر شده است. 

به چه صورت این کار را انجام داده‌اید؟ 
آیین‌نامه هفت‌بند دارد که 6 بند آن دارای ضوابط و شاخص‌های معینی است که پژوهشگران از طریق واحدهای خود اقدام می‌کنند و یک بند آن توسط پژوهشگاه با دستورالعمل مصوب هیئت‌رئیسه دانشگاه اقدام می‌شود. 

اگر بخواهیم با ادبیات روزنامه‌نگاری بگوییم 7 مسیر در دانشگاه آزاد برای سرآمدی تعیین شده است. 
بله، یک مسیر آن دست ما است و 6 بند آن دست ما نیست و بنا به مستنداتی است که این افراد به واحدهای خود ارائه می‌دهند. 

در آن شاخصی که دست شما است، چه چیزهایی را بررسی می‌کنید؟ 
در آن یک مسیری که دست ماست، سعی کردیم چهار فیلتر بگذاریم که هم به‌روزرسانی شده باشد و هم در انتخاب سرآمدان، دقت بیشتری از جنبه‌های مختلف صورت گیرد. هدفمان این بود که بتوانیم تعداد بیشتری را هم انتخاب کنیم. 

یعنی دانشگاه علاقه دارد تعداد سرآمدان علمی بیشتری را معرفی کند؟ به‌هرحال بار مالی هم دارد. 
بله، انتظار داریم تعداد بیشتری باشند. در حال حاضر تعداد نسبت به سال گذشته بیشتر شده است. سال گذشته کل سرآمدان حدود 500 نفر بوده است. درصورتی‌که در حال حاضر ما 643 نفر را انتخاب کرده‌ایم. از آن 6 بند نیز شاید حدود 70 نفر انتخاب شوند. 

یعنی ما نزدیک به 700 نفر استاد سرآمد دانشگاه آزاد داریم. 
بله، حتماً و در سال آینده بیشتر خواهد شد. 

عملاً تعیین شاخص‌های متفاوت منجر به کاهش تعداد سرآمدان نشده است. 
خیر. منجر به کاهش نشده؛ بلکه بیشتر هم شده است. 

شما چه تغییری را در نحوه انتخاب سرآمدان اعمال کردید؟ 
ما گفتیم که چون این شاخص عملکردی در رشته‌های مختلف متفاوت است، پس هر پژوهشگری را نسبت به هم‌رشته‌ای‌های خودش بسنجیم. حتی اگر بخواهیم کمی بی‌دقتی هم کنیم، نسبت به هم‌گروهی‌های خودش بسنجیم. یعنی علوم پایه را با علوم پایه و علوم‌انسانی را با علوم‌انسانی بسنجیم. البته در حال حاضر بر اساس رشته جلو رفته‌ایم. زمانی که فیلتر اول را گذاشتیم، گفتیم که نسبت شاخص H (H-Index) هر فرد را با دوبرابر شاخص H میانگین رشته‌اش بسنجیم. یعنی به میانگین اچ‌ایندکس (H-Index) رشته فرد نگاه می‌کنیم و می‌گوییم باید شاخص H فرد از دوبرابر شاخص H رشته بیشتر یا مساوی باشد. یعنی اگر میانگین شاخص H (H-Index) رشته یک فرد 10 باشد، شاخص H او باید مساوی 20 یا بیش از 20 باشد. ممکن است بگویید چرا دوبرابر را گذاشتیم؟ گفتیم اگر میانگین را بگذاریم دیگر سرآمد محسوب نمی‌شود. حداقل باید دوبرابر باشد. طبیعتاً با این فیلتر تعدادی از افراد ریزش داشتند.  فیلتر بعدی نسبت تعداد استنادات و ارجاعاتی که به مقالات فرد می‌شود را به تعداد کل مقالات فرد بررسی می‌کنیم. گفتیم تعداد استناد به‌ازای هر مقاله مساوی یا بیشتر از 10 باشد. معمولاً در رتبه‌بندی‌ها و شاخص‌های مرسوم این موارد را رعایت می‌کنند.  فیلتر سوم نسبت تعداد مقالات مروری به تعداد مقالات فرد است. مناسب است که تعداد مقالات مروری‌اش زیر 30 درصد باشد. 

اگر بیش از 30 درصد مقالات مروری باشد، جزء سرآمدان محسوب نمی‌شوند. 
بله، پژوهشگران ویژه باید کارهای علمی - پژوهشی اصیل خود را انجام دهند. مقالات مروری نیز ارزشمند هستند؛ اما زیر 30 درصد مطلوب است. برای مثال اگر فرد 100 مقاله دارد، می‌تواند 30 مقاله مروری داشته باشد و 70 مقاله آن علمی - پژوهشی اورجینال باشد. ما در هیئت‌های ممیزه هم این بحث را داریم. 
آخرین مرحله که قدری ریزش افراد را شامل شده است، نسبت تعداد مقالات چاپ‌شده در مجلات 10 درصد برتر در کل مقالات است. ما در پژوهشگاه می‌خواهیم در آن ۲۰ درصد جبهه تحقیقاتی جهان در برخی از حوزه‌ها، دانشمندان دانشگاه آزاد اسلامی حضور داشته باشند. طبیعتاً می‌خواهیم با این کار افراد سرآمد را به سمت چاپ مقالات در مجلات 10 درصد برتر هدایت کنیم. 
شما سؤال کردید که این بلندپروازی نیست؟ خیر. به‌گونه‌ای جلو خواهیم رفت که به این نقطه برسیم. در حال ریل‌گذاری هستیم. چون این افراد توان آن را دارند و همه این افراد استادان زبده‌ای هستند و اگر بدانند دانشگاه این مورد را از آن‌ها می‌خواهد، ازاین‌پس مقالات خود را در مجلات 10 درصد برتر به چاپ می‌رسانند. این افراد می‌توانند و کسانی‌اند که در چاپ مقالات صاحب تجربه و حرفه‌ای شده‌اند. ما نیز این افراد را هدایت می‌کنیم که به این سمت حرکت کنند. 

بر اساس داده‌های کدام پایگاه استنادی عملکرد علمی افراد سنجیده می‌شود؟ 
این موارد بر اساس شاخص H (H-Index) و سایر داده‌های اسکوپوس است و داده‌های خود را از سامانه علم‌سنجی دانشگاه می‌گیریم. اگر کسی سامانه علم‌سنجی دانشگاه را کامل پر نکرده است، ضرر می‌کند. ما اعلام کرده‌ایم که داده‌ها را از اینجا استخراج می‌کنیم. نه‌تنها ما بلکه کسانی که قبل از ما نیز سرآمدان را معرفی می‌کردند، منبع داده‌هایشان سایمت بوده است. داده‌های خام ما از این سامانه برداشته می‌شود و اگر کسی نقص پرونده‌ای دارد، باید آن را تکمیل کند. 

دوره سنجش این امر یک‌ساله است؟ 
یک‌ساله است. در تاریخ مشخصی داده‌های یک سال قبل سایمت را می‌گیریم؛ اما برخی از این داده‌ها تجمعی‌اند؛ یعنی شاخص H فرد در واقع کارنامه عملکرد اوست؛ اما ما در یک تاریخ مشخص داده‌ها را از سایمت دریافت و آن را ملاک قرار می‌دهیم. یعنی به‌صورت مرتب این دیتا از سایمت برداشته نمی‌شود. برای مثال در ابتدای مهرماه داده‌ها را از سایمت دریافت کرده و کل آنالیزها بر اساس آن است. 

چه امتیازاتی برای استادانی که به‌عنوان سرآمد علمی معرفی می‌شوند در نظر گرفته‌اید؟ 
به مدت یک سال رقم مالی مشخصی به آیتم‌های حقوقی این افراد اضافه می‌شود و در سال‌های بعد نیز اگر سرآمد شدند، مطابق امتیاز مکتسبه رقمی را دریافت می‌کنند. این رقم بر چه اساسی تعیین می‌شود؟ به‌ازای کسب هر امتیاز توسط هر عضو هیئت‌علمی به میزان یک‌سوم حقوق مبنا در حکم حقوقی جاری آن فرد، حق سرآمدی تعیین می‌شود. 

عدد مشخصی دارد؟ 
بیشترین میزان آن حدود 9 میلیون تومان است. در نظر داشته باشید که رئیس محترم دانشگاه برای آن دسته از اعضای هیئت‌علمی که طی سه سال متناوب پایه‌های خود را گرفته‌اند، 900 هزارتومان اضافه کرده‌اند. بنابراین حق سرآمدی افراد بر اساس امتیازی که گرفته‌اند بین 900 هزار تومان تا حدود 9 میلیون تومان متغیر است. 

امتیاز را چگونه محاسبه می‌کنید؟ 
مثلاً اختلاف میان شاخص H فرد و دوبرابر میانگین شاخص H رشته او را محاسبه می‌کنیم. سعی ما این بوده است که با مقایسه هر فرد با میانگین رشته خود و نه با کل دانشگاه، عدالتی برقرار شود و آن‌ها را تشویق کنیم که پیشرفت حاصل شود. 

به جز حقوق، مورد دیگری را نیز برای سرآمدان در نظر گرفته‌اید؟ 
بله مواردی مثل معرفی تعدادی از سرآمدان علمی به‌عنوان عضو پیوسته و هم چنین تأکید می‌کنم که 6 بند دیگر دستورالعمل هم موارد و امتیازات خود را دارد. 

شرایط 6 بند دیگر از بحث امتیازبندی جداست. 
جداست. 

تعداد جشنواره‌های مدنظر نیز نسبت به قبل بیشتر شده، درست است؟ 
بله بیشتر شده است. 

سرآمدهایی که در حال حاضر معرفی شده‌اند، مربوط به بازه سال تحصیلی جاری‌اند؟ یعنی دوره معرفی آن‌ها از مهرماه تا مهرماه است؟ 
اول مهر 1404 در انتخاب سرآمدان، عملکرد افراد را از اول مهر 1403 تا 1404 بررسی می‌کنیم. 

به جز مواردی که مطرح شده تاکنون، حرکت خاص دیگری در فضای پژوهشگاه طراحی کردید؟ 
یک اتفاق خوب که از ایده‌های رئیس دانشگاه بوده، ارائه دستورالعمل کسر بخشی از موظفی تدریس با ارائه پژوهش است. ما در دو نوبت مردادماه و آذرماه، فراخوان پذیرش طرح‌های پژوهشی جایگزین موظف تدریس را منتشر می‌کنیم. این مورد با پروژه‌های کلان فرق می‌کند. طرح‌هایی که از طرف پژوهشگاه منتخب می‌شوند، می‌توانند از کسر موظفی تدریس استفاده کنند. برای مثال اگر فرد 8 الی 10 واحد موظفی تدریس دارد، با این طرح پژوهشی 4 واحد کم می‌شود. 

برای اینکه با دست بازتری به کار پژوهشی خود برسد؟ 
بله، یعنی فرد ببیند که برای کار پژوهشی که انجام می‌دهد، اهمیت قائل می‌شوند و می‌تواند جای بخشی از تدریس را هم بگیرد. باعلاقه جلو بیایند و پژوهشگاه این را حمایت می‌کند. 

در فضای دانشگاه مسبوق به سابقه بوده است؟ 
خیر. 

یعنی این امکان برای استادانی که در حوزه پژوهش دست بازتری دارند، فراهم می‌شود. 
بله و حتی برای استادانی که در حال حاضر فعالیت پژوهشی کمی دارند و فقط تدریس می‌کنند، پیشنهاد می‌کنیم، فعالیت‌های پژوهشی را باتوجه‌به تسهیلات و حمایت‌های پژوهشی که واحدهایشان تأمین می‌کنند، ارتقا دهند و آن را جزء موظفی تدریسشان حساب می‌کنیم. 

پژوهش‌هایی که حمایت می‌کنید هم باید جنس لبه دانشی داشته باشد؟ 
 پژوهش‌هایی را که تیپ فناوری دارند، در معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی بررسی و تأیید می‌شود و پژوهش‌هایی که تیپ غیرفناوری دارد، پژوهشگاه بررسی و تأیید می‌کند. این بحثی است که رؤسای واحدها از استادانشان خواهند خواست و زمانی که استادان طرح‌ها را ارائه می‌دهند، برای ما می‌فرستند تا ارزیابی کنیم و در صورت تأیید، رئیس واحد اقدام می‌کند. 

این مورد را چه زمانی ابلاغ می‌کنید؟ 
ما این مورد را در دستور کار گذاشته‌ایم و در مردادماه و آذر فراخوان آن صادر می‌شود.